Typy liryki i kryteria ich wyróżniania

Typy liryki:
Osią utworu lirycznego jest podmiot liryczny (ja liryczne) - to do niego odnoszą się wszystkie zjawiska stylistyczne i kompozycyjnego, od jego jest uzależnione ich znaczenie i funkcja. Jest podmiotem wypowiadającym. Zawsze jest zaangażowany w formowaną wypowiedź, a jego obecność wyraża się w warstwie językowej. Podmiot liryczny może występować pod różnymi postaciami. Liryka bezpośrednia- obecność podmiotu lirycznego ujawnia się w sposób bezpośredni w samym kształcie wypowiedzi. Wypowiadający jest podmiotem przeżywania, a przeżywanie podmiotem wypowiedzi. Podmiot liryczny uzewnętrznia swoje przeżycia najczęściej w formie monologu. Często występujące formy gramatyczne to czasowniki w pierwszej osobie lub zaimki ja, mój. Takim przykładem liryki bezpośredniej jest Niepewność A. Mickiewicza
Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę; Jednakże, gdy cię długo nie oglądam, Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam I tęskniąc sobie zadaję pytanie: Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie?
Czasami jednak liryka bezpośrednia nie ujawnia się w sposób aż tak oczywisty. Nie zawsze uzyskuje kształt wyznania. Czasami przeżycia wyrażone przez wyraziste określenie wartości emocjonalnej danego zjawiska dla lirycznego ja np. w Stokrótki J. Słowackiego
Miło po listku rwać niepełną stokroć I rozkochanych słów różaniec cedzić, Miło przy ludziach było raz powiedzieć, Że się kochamy, i mówić po stokroć.
Liryka pośrednia- osobowość podmiotu lirycznego wyraża się w ukształtowaniu świata przedstawionego. Samo liryczne ja nie autonomizuje się (nie jest widoczne), jest zależne od podmiotu. Można to dostrzec np. w utworze W malinowym chruśniaku B. Leśmiana
Wyszło z boru ślepawe, zjesieniałe zmrocze, Spłodzone samo przez się w sennej bezzadumie, Nie oswojone z niebem patrzy w podoobłocze I węszy świat, którego nie zna, nie rozumie
Występuje tu pozornie świat przedstawiony i ukryty, daleki podmiot (pozornie! - prezentowana wizja nie stanowi wartości samodzielnej). Świat przedstawiony jest z punktu widzenia podmiotu lirycznego i jego świadomości. Jest odzwierciedleniem jego sposobu patrzenia na rzeczy. Podmiot ujawnia się poprzez konstrukcję świata przedstawionego. Pomiędzy liryką bezpośrednią i pośrednią występują zjawiska przejściowe:
- formy liryki współczesnej, w których swobodny układ pozornie obiektywnych elementów stanowi wyraz subiektywnego myślenia. Liryka opisowa- odmiana liryki pośredniej, opis służy ukazaniu i wyrażeniu stosunku podmiotu do rzeczy i zjawisk - może stanowić punkt wyjścia jak w klasycznych sonetach podzielonych na część opisową i refleksyjną albo być mieszanką tzn. już w opisie zawierać elementy refleksyjne.

(…)

… chwili przestają być te, zaczynają być inne.
Ich właściwością jest nie powtarzać się nigdy w kształtach, odcieniach, pozach i układzie.
Liryka podmiotu zbiorowego- podmiotem wypowiadającym jest pewien kolektyw (w starożytnej Grecji była to liryka chóralna stanowiąca część uroczystości i obrzędów). Poprzez ten typ poeci chcą wyrazić doświadczenia ogólne lub podkreślić, że wyrażone przeżycie…
…, O mądrości, wszystkiego żywocie stworzenia!
Nie zawsze liryka religijna związana jest z filozoficzną. Mogą się wyrażać jedynie w kategoriach emocjonalnych stosunek człowieka do Boga. Wśród licznych form można wymienić np. pochwalny hymn, wiersz błagalny, liryka-bluźnierstwo, utwory związane z obrzędami (np. starożytny dytyramb) czy chrześcijańskie pieśni, litanie, hymny, psalmy. Liryka polityczna…
… w naszej prozodii), który przekształcono na trochej. Powstał rodzaj rytmizacji, ale o wyraźnie zakreślonych granicach dowolności:
rozmiar wersu ma się mieścić w granicach 13-17 sylab stałym jest akcentowy układ w ostatnich pięciu sylabach w wersie (tzw. adoniczny spadek klauzulowy)
pierwsza sylaba każdego wersu musi być akcentowana (akcent główny lub poboczny)
Heksametr polski w „Powieści Waldejoty”
wersy…
... zobacz całą notatkę