Fragment notatki:
2009-11-13
Prawoznawstwo
Tworzenie prawa
POJĘCIE TWORZENIA PRAWA
Tworzenie prawa jest procesem, odbywającym się w ramach określonych instytucji i według określonej prawem
procedury. Prawo tworzone jest przez państwo bądź przez instytucje ponadnarodową, np. Unię Europejską.
Adresatami norm wyznaczających kompetencje prawodawcze są najczęściej wyspecjalizowane instytucje władzy
publicznej, takie jak parlamenty czy sądy. Tworzenie prawa nie jest czynnością arbitralną. Swoboda prawodawcy
ograniczona jest przez: układ sił politycznych, procesy ekonomiczne, stosunki międzynarodowe, a także system
wartości i obyczaje społeczeństwa.
ŹRÓDŁA PRAWA
1.
2.
3.
4.
Źródła prawa w znaczeniu formalnym – akty normatywne/prawotwórcze
Źródła prawa w znaczeniu materialnym – ogół okoliczności ekonomicznych, kulturowych, politycznych,
społecznych, religijnych, których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę obowiązującego prawa w
danym państwie.
Źródła prawa w znaczeniu instytucjonalnym – instytucje, które prawo tworzą
Źródła prawa jako fakty prawotwórcze – np. procedury parlamentarne, w ramach których stanowi się
ustawę
!!! Uwaga !!! Źródła poznania prawa (podręczniki, Dz.U., sejm.gov.pl) to nie źródła prawa.
SPOSOBY TWORZENIA PRAWA
1. Stanowienie prawa
Stanowienie prawa jest procesem świadomym i celowym. Jest on dokonywany jednostronnie przez uprawniony
do tego podmiot –prawodawcę (np. Sejm, ustawodawca to w zasadzie rzeczywisty autor aktu, np. członek komisji
sejmowej, inne określenia to prawodawca formalny i prawodawca faktyczny). W jego wyniku powstają normy
abstrakcyjne i generalne. Cechy szczególne czynności stanowienia prawa to:
a. Sformalizowanie czynności – oddanie aktu w ręce kompetentnych organów, podporządkowania
działania procedurom decyzyjnym, nadanie aktom określonej prawnie formy, podanie ich do
wiadomości publicznej.
b. Prospektywność czynności – zwrócenie się aktu ku przyszłości, abstrakcyjność i generalność norm.
Konsekwencją tego jest wprowadzenie zakazu retroaktywności prawa:
Lex retro non agit
Prawo nie działa wstecz
c.
Konstytutywność czynności – wraz z aktem stanowienia, na mocy decyzji kompetentnego organu
władzy publicznej, wprowadzane są do systemu bądź usuwane zeń normy prawne. Stanowienie
tworzy lub uchyla normy, jego celem nie jest stwierdzenie istnienia norm już istniejących (akt
prawny nie ma charakteru deklaratoryjnego, jak np. Deklaracja niepodległości USA). Bardzo rzadko
akty mają charakter deklaratoryjny, jak np. Rozdział II Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Twórca
Konstytucji deklarował jedynie istnienie przyrodzonych praw człowieka i obywatela. Źródłem tych
praw nie jest więc Konstytucja!!!
2
Prawoznawstwo – Tworzenie prawa
2. Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym
Jest to podstawowa forma tworzenia prawa międzynarodowego publicznego (jest to tzw. prawo traktatowe).
Umowa tworząca prawo jest czynnością wielostronną. Prawo powstające w wyniku zawarcia umowy – prawo
konsensualne jest w istocie prawem stanowionym tyle, że nie jednostronną decyzją władzy publicznej. Ostatnio
się mówi, że trzeba umocnić elementy konsensualne w tworzeniu prawa (konsultacje społeczne etc.) po to, żeby
obywatele mieli poczucie partycypacji w tworzeniu prawa.
3. Przekształcanie zwyczajów w prawo
Istotą zwyczaju jest w miarę stałe praktykowanie przez członków społeczności określonego zachowania. Z
prawem zwyczajowym mamy do czynienia, gdy wśród danej społeczności upowszechniło się przekonanie, że
praktykowane dotychczas zwyczaje powinny być sankcjonowane przez organy władzy publicznej. Do
przekształcenia się normy zwyczajowej w prawo zwyczajowe potrzeba:
a. Powszechnej akceptacji zwyczaju w środowisku,
b. Precyzja wzoru postępowania
c. Uznanie zwyczaju przez organy władzy
d. Akceptacja przez doktrynę prawniczą.
Zwyczaj jest najczęściej przedmiotem internalizacji (mamy go „głęboko w sercu” a nie „głęboko w dupie”).
Istnienie prawa zwyczajowego jest charakterystyczne tam, gdzie jest ewolucja a nie rewolucja. Prawo
zwyczajowe było rozpowszechnione w Europie średniowiecznej. Współcześni kłócą się czy normy zwyczajowe
mają konstytutywny czy deklaratywny charakter (czy się je ustanawia, czy stwierdza, że po prostu są). Jest
jeszcze zwyczaj prawny – pewien określony sposób rozumienia prawa, a nie źródło prawa. Zwyczaj prawny to np.
zwyczaj konstytucyjny (w UK królowa mianuje na premiera… wiadomo).
4. Prawotwórcze orzecznictwo sądowe
Jak jest luka w prawie to sędzia zdaje się na swoją kreatywność. Kieruje się doświadczeniem, wiedzą,
analogicznymi przypadkami etc. Sędzia tworzy dwie normy: ogólną i indywidualną: „Orzekłem w taki
sposób…(norma indywidualna)…gdyż uważam, że wyraża to pewną szerszą ideę… (normę ogólną).” Często sędzia
odwołuje się do prawa zwyczajowego. Trzeba uważać na precedensy. Z drugiej strony sądy są uprawnione
czasem do przełamania precedensu, albo do odróżnienia danej sprawy od innych, precedensowych. Dzisiaj
problem jest z Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości. Z norm prawa europejskiego nie wynika zasada
związania sądów krajowych jego orzecznictwem w tak dużym zakresie jak np. Sąd Najwyższy w USA, ale i tak inne
sądy się na nim wzorują. ETS sformułował na przykład zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec
prawa krajowego etc.
5. Recepcja prawa obcego
Jak obce prawo uznaje się za własne. Patrz: Kodeks Napoleona i Księstwo Warszawskie.
AKT NORMATYWNY
Jest to dokument władzy publicznej zawierający ujęte w przepisy normy prawne regulujące jakiś zespół
stosunków społecznych, jest tekstem zawierającym materiał do budowy norm prawnych. Systematyka aktu
normatywnego – jego uporządkowanie, np. Kodeks Cywilny dzieli się na księgi, części, tytuły, działy, rozdziały,
artykuły, paragrafy, ustępy, punkty. Położenie przepisu w określonym miejscu jest dość istotne, jest wskazówką
przy dokonywaniu systemowej wykładni prawa.
BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO
W akcie normatywnym wyróżniamy następujące części:
1. Tytuł aktu
2. Przepisy merytoryczne
3. Przepisy nowelizujące
4. Przepisy przejściowe i dostosowujące
5. Przepisy końcowe
Prawoznawstwo – Tworzenie prawa
6.
7.
Podpis uprawnionego podmiotu
Załączniki
1. Tytuł aktu normatywnego
Oznaczenie rodzajowe (ustawa, rozporządzenie) + data wydania + ogólne określenie przedmiotu aktu. W aktach
wykonawczych podstawa prawna wydania. Ewentualnie preambuła (arenga)
2. Przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe
Część ogólna: określenie zakresu spraw i podmiotów, objaśnienie określeń i skrótów. Część szczegółowa:
przepisy szczegółowe w następującej kolejności:
1. Przepisy prawa materialnego (kto, kiedy, gdzie i jak ma się zachować)
2. Przepisy ustrojowe (o organach)
3. Przepisy o postępowaniu przed organami (przepisy proceduralne)
4. Przepisy karne (tylko jeśli naruszenie ustawy nie kwalifikuje się pod Kodeks Karny)
3. Przepisy o zmianie przepisów obowiązujących
4. Przepisy przejściowe (kolizyjne) i dostosowujące
Tzw. intertemporalne, międzyczasowe. Regulują one wpływ nowych przepisów na stosunki powstałe pod
działaniem przepisów dotychczasowych. W szczególności: sposób zakończenia postępowań już rozstrzygniętych,
czy i na jakich zasadach utrzymuje się zniesione instytucje, czy zachowuje się uprawnienia i obowiązki oraz
kompetencje powstałe w czasie działania starych przepisów, czy i w jakim zakresie utrzymuje się przepisy
wykonawcze.
5. Przepisy końcowe
Przepisy uchylające (derogacyjne) oraz przepisy wprowadzające (przepisy o wejściu w życie aktu normatywnego,
tryb i termin). Czasem uchwala się odrębny akt – ustawę wprowadzającą, zawierającą przede wszystkim przepisy
przejściowe i uchylające, wydaną w celu wprowadzenia jakiegoę innego, obszernego aktu (np. kodeksu).
6. Podpis uprawnionego podmiotu
W przypadku ustaw – podpis Prezydenta RP.
7. Załączniki
OGŁASZANIE AKTÓW NORMATYWNYCH
Tytuł
Organ wydający
Dziennik Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej
Prezes Rady
Ministrów
Dziennik Urzędowy
Rzeczypospolitej Polskiej
„Monitor Polski” i
„Monitor Polski B”
Prezes Rady
Ministrów
Dzienniki urzędowe
ministrów kierujących
działami administracji
rządowej
Minister
Organ
zarządzający
publikację
Prezydent RP
Aktu publikowane
Konstytucja, Ustawy, rozporządzenia
Prezydenta z mocą ustawy, wszystkie
rozporządzenia, ratyfikowane umowy
międzynarodowe, orzeczenia TK,
wyniki referendów i wyborów do
urzędów centralnych, akty prawne
dotyczące stanów nadzwyczajnych
Akty prawa wewnętrznie
obowiązującego: zarządzenia
Prezydenta, uchwały Rady Ministrów,
uchwały Zgromadzenia Narodowego,
regulaminy kolektywnych organów
władzy, postanowienia TK w sprawie
sporów kompetencyjnych etc.
Akty wewnętrznie obowiązujące
3
4
Prawoznawstwo – Tworzenie prawa
Dzienniki urzędowe
urzędów centralnych
Wojewódzkie dzienniki
urzędowe
Urzędy centralne
Wojewoda
Akty wewnętrznie obowiązujące
Wojewoda
Akty prawa miejscowego
Tekst ogłoszony w organie promulgacyjnym to tekst autentyczny. Marszałek Sejmu jest w Polsce uprawniony do
opublikowania tekstu jednolitego. W razie jakichkolwiek wątpliwości rozstrzygające są jednak teksty
autentyczne. Inkorporacja prawa – kompilacyjne zestawienie tekstów aktów normatywnych dotyczących danego
zagadnienia. Tekst jednolity jest formą inkorporacji prawa.
STANOWIENIE PRAWA W PAŃSTWACH WSPÓŁCZESNYCH
•Jest to uprawnienie do wniesienia pod obrady parlamentu
projektu ustawy i parlament ma obowiązek się tym zająć
•W Polsce ma je: 15 posłów lub komisja sejmowa, Senat,
Prezydent RP, Rada Ministrów, grupa co najmniej 100 000
Inicjatywa
ustawodawcza obywateli
Procedura
legislacyjna
•Czytania projektu (w Polsce 3)
•Prace nad projektem w komisjach
•Głosowania
•Przekazanie projektu ustawy do drugiej izby (jeśli jest, w Polsce Senat)
•Czasem może odmówić (Polska USA) - weto bezwględne lub zawieszające
•W razie weta ustawa wraca do palrmentu (W Polsce trzeba ją ponownie uchwalić
Przekazanie do większością 3/5)
podpisu głowie •Promulgacja (ogłoszenie)
państwa
•Badanie konstytucyjności jest jednym z gwarantow rządów prawa i podziału
władz
Kontrola pod
•W Polsce orzeka Trybunał Konstytucyjny, ktorego orzeczenia są ostateczne
względem
konstytucyjnośc
i przepisów
AKTY NORMATYWNE PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO
1. Konstytucja
Jest tylko jeden akt o takiej nazwie i randze w państwie, chyba że w federacji (konstytucja federalna i konstytucje
lokalne). Jest aktem o najwyższej mocy obowiązującej, fundamentem normatywnym całego systemu prawa.
Zgodne z nią muszą być wszystkie inne akty normatywne.
Prawoznawstwo – Tworzenie prawa
2. Ustawa
Jest to akt, w którym może być uregulowana każda kwestia. Kodeksy – najdoskonalsze, bo regulują całość
stosunków w danej dziedzinie. Rozporządzenia z mocą ustawy wydaje prezydent w czasie wojny, jak się Sejm
zebrać nie może, na wniosek Rady Ministrów, bla bla bla.
3. Umowy międzynarodowe i źródła prawa europejskiego
Patrz: vademecum z WOSu. Akty prawa europejskiego: rozporządzenia (podobne do ustaw), nie muszą być
implementowane; dyrektywy: mniej bezpośrednie, wymagają implementacji; decyzje (indywidualne), opinie,
zalcenia.
4. Rozporządzenie wykonawcze
5. Akty prawa wewnętrznego (interna)
Katalog tych aktów nie jest zamknięty. Konstytucja wymienia trzy: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa
rady Ministrów i zarządzenia ministrów. Uchwały normatywne Sejmu i Senatu – najważniejsze Regulaminy Sejmu
i Senatu.
5
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)