Traumatogenne zmiany społeczne Nie każda zmiana społeczna staje się powodem traumy, choć potencjalnie każda może mieć takie konsekwencje. Charakter traumatogenny przybierają najczęściej zmiany o szczególnych właściwościach. Po pierwsze, zmiany nagłe, szybkie, gwałtowne, dokonujące się w bardzo krótkim czasie. Po drugie, zmiany o szerokim zakresie, obejmujące równocześnie różne dziedziny życia społecznego. Po trzecie, zmiany głębokie, radykalne, dotykające centralnych dla zbiorowości wartości, reguł bądź przekonań. Mogą one polegać na krytyce lub kwestionowaniu zakorzenionych wartości albo na propagowaniu lub narzucaniu wartości odmiennych, albo wreszcie na lansowaniu praktyk sprzecznych z zakorzenionymi wartościami. Po czwarte, zmiana musi być niespodziewana, zaskakująca, szokująca. Dobrymi przykładami zmian tego rodzaju w makroskali historycznej są rewolucje, przewroty, przełomy ustrojowe. Zmiana, traumatogenna ‐ nawet gdy jest postępowa, oczekiwana, triumfalna ‐ oddziałuje niekorzystnie na społeczeństwo, oznacza dezorganizację, dyslokację, wytrącenie społeczeństwa ze stanu równowagi. Które jednak dziedziny życia społecznego są najbardziej wrażliwe na „traumę zmianyʺ? Tę najbardziej wrażliwą tkankę społeczną stanowi kultura (uniwersum wartości, norm, reguł, wzorów, symboli, sensów), bo ona właśnie cechuje się największą iner‐cyjnością, ciągłością, zakotwiczeniem w tradycji czy pamięci zbiorowej, rytuałach, rutynach, zwyczajach i obyczajach. Kultura jest domeną, gdzie dokonuje się zakodowanie ciągłości i tożsamości społeczeństwa. A w skali indywidualnej najbardziej czuły jest osobisty refleks kultury w osobowości jednostki, jej zin‐ternalizowana tożsamość kulturowa, która dyktuje jej trwałe lojalności, więzi, nawykowe sposoby myślenia i postępowania („odruchy sercaʺ, żeby użyć metafory Alexisa de Tocquevilleʹa). Zmiana ma dlatego konsekwencje traumatyczne, że ‐ jak sądzimy ‐ ciągłość, pewność, stabilność, bezpieczeństwo, przewidywal‐ność sytuacji społecznych, a także trwałość i jednoznaczność swojej sytuacji w społeczeństwie i wynikających stąd imperatywów działania ‐ stanowią dla ludzi wartości same w sobie, autoteliczne, niezależnie od treści odpowiednich oczekiwań czy reguł. Trauma zmiany, która dotyka domeny kultury, a w konsekwencji tożsamości zbiorowej i jednostkowej, określona będzie jako trauma kulturowa. Zjawisko to wydaje się ogromnie częste i typowe pod koniec XX wieku. Wiek XX nie bez powodu nazywany bywa „wiekiem zmianʺ. Zmiany społeczne uległy akceleracji i globalizacji na skalę wcześniej niespotykaną. Biegną coraz szybciej, a równocześnie osiągają coraz większy zasięg przestrzenny. Tym samym zwiększyły swój potencjał traumatogenny, naruszając lub niekiedy burząc „zastany świat życiaʺ coraz większej liczby ludzi, w coraz większym stopniu i coraz bardziej niespodziewanie. Taki efekt miały oczywiście zmiany negatywne: zatrucie środowiska, chaotyczna urbanizacja, wzrost skali wojen i eksterminacji, masowe przemieszczenia ludnościowe, wzrost przestępczości, totalitaryzm i inne. Ale efekt traumatyczny wywierały także zmiany pozytywne: rewolucja informatyczna i telekomunikacyjna, wzrost dobrobytu i opcji konsumpcyjnych, powszechna dostępność elitarnych dawniej dóbr, liberalizacja obyczajów, demokratyzacja w polityce, zrównanie płci itp. Można mówić o zgenera‐lizowanej „traumie nowoczesnościʺ, która objawiła się najmocniej w efekcie doświadczeń XX wieku, a jej wyrazem jest nasilenie lęków, atmosfera niepokoju,
(…)
… się na przykład rewizje pewnych tradycji (np. rewolucji francuskiej, odkrycia Ameryki przez Kolumba, wojny secesyjnej w USA), pisano na nowo historię (np. Związku Radzieckiego na polecenie Gorbaczo‐wa), obalano heroiczne mity, pojawiały się nowe idee ‐ np. praw człowieka, feminizmu, pluralizmu, politycznej poprawności, nakazujące widzieć po nowemu dawne czy nowe fakty, przypominane były fakty dawno zapomniane…
… ‐ od kolonializmu, polityki wynaradawiania, przez działalność misyjną, „westernizacjęʺ czy „macdonaldyzacjęʺ7, do pluralizmu kulturowego i przemieszania kultur. Po drugie, zbiorowości ludzkie poddawały się wpływowi obcej kultury przez przemieszczenie się w orbitę jej oddziaływań ‐ migracje, uchodźstwo polityczne. Po trzecie, pojawiały się zmiany w systemie ekonomicznym czy politycznym, wymuszające dostosowanie…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)