Teorie nierówności Refleksja na temat nierówności nie ogranicza się do ideologicznych uzasadnień. Wkracza też na teren nauki, najpierw filozofii, a później nauk społecznych. Powszechność i dotkliwość nierówności społecznych wyzwalała od najdawniejszych czasów dążenie do wyjaśnienia przyczyn tego zjawiska. Socjologia wnosi tu dwa swoiste punkty widzenia. Jeden wiąże nierówność z pewnymi koniecznymi imperatywami organizacyjnymi życia zbiorowego. Określamy go jako funkcjonalną teorię stratyfikacji społecznej. Drugi odwołuje się do historycznej genezy nierówności, widząc źródło nierówności w dominacji i władzy. Nazwiemy go teorią skumulowanych przewag. Obie teorie odmiennie widzą perspektywy na przyszłość i mają odmienną wymowę ideologiczną. Teoria funkcjonalna uważa nierówność społeczną za zjawisko odwieczne, nieusuwalne, a co więcej ‐ niezbędne dla istnienia i funkcjonowania społeczeństw ludzkich. Ma więc wymowę konserwatywną i apologetyczną. Teoria genetyczna postrzega nierówność społeczną jako efekt szczególnych warunków historycznych, które mogą być zniesione w przyszłości. Ograniczanie i przezwyciężenie nierówności jest nie tylko możliwe, ale pożądane, stanowi ona bowiem czynnik konfliktorodny, zaburzający i dezorganizujący życie społeczne, mogąc nawet prowadzić do destrukcji społeczeństwa. Teoria ta ma więc wymowę radykalną i krytyczną. Mimo takiej przeciwstawności obu teorii postaramy się pokazać, że obie zawierają wartościowe spostrzeżenia i w pewnym przynajmniej zakresie są wzajemnie komplementarne. Funkcjonalna teoria stratyfikacji sformułowana została w roku 1945 w niewielkim artykule na łamach „American Sociological Reviewʺ przez dwóch autorów, Kingsleya Davisa i Wilberta MooreV. Od momentu publikacji stała się przedmiotem gorących debat, licznych prac krytycznych i komentatorskich. Jej główne idee stały się tak popularne, że weszły do obiegu publicystycznego, a nawet świadomości potocznej i dziś mało kto pamięta o ich rodowodzie. Są to idee bardzo proste. Autorzy twierdzą, że wszelkie znane społeczeństwa, zarówno historyczne, jak i współczesne cechują się nierównością społeczną. Taka konstatacja dotycząca dotychczasowych stanów rzeczy nie gwarantuje jednak, jak będzie w przyszłości, nie pozwala jeszcze stwierdzić, że nierówność jest w społeczeństwie konieczna, uniwersalna i wieczna. Marks zgodziłby się na przykład z historyczną tezą Davisa i Mooreʹa, bo sarn w Manifeście komunistycznym twierdził, że „historia całego dotychczasowego społeczeństwa była historią walk klasowychʺ 2 . Ale równocześnie przeczył, by tak musiało być w przyszłości. Przeciwnie, całą swoją twórczość i działalność polityczną podporządkował nadziei na likwidację nierówności społecznych w przyszłym społeczeństwie bezklasowym, komunistycznym. Na to, by dowieść konieczności nierówności, nie wystarczy stwierdzić, że dotąd zawsze występowała, ale trzeba znaleźć takie ogólne prawidłowości życia społecznego, z których ta nieuchronność logicznie by wynikała. I to właśnie ma przynieść funkcjonalna teoria stratyfikacji. Przedstawiając ją, ograniczymy się dla uproszczenia do jednego typu nierówności, nierówności zawodów, ale stosuje się oczywiście
(…)
… regułami kulturowymi, np. nawykami czytania, uczenia się, chodzenia do teatru, korzystania z wyższych form rozrywki. Mają ‐ jak wiemy już od francuskiego socjologa Pierreʹa Bour‐dieu ‐ odmienny kapitał kulturowy. To też ułatwia jednym, a utrudnia drugim, samą decyzję podjęcia kształcenia czy treningu, a potem wpływa istotnie na przebieg edukacji. W rezultacie sukces końcowy w postaci zdobycia intratnego…
… ‐ majątek czy pieniądze, ale także wspominany wyżej kapitał kulturowy. Pierre Bourdieu rozumie przez to nawyki, umiejętności, orientacje, jakie nabywa się w rodzinie; sposób codziennego zachowania się i mówienia, ogłada towarzyska, dobry gust, elegancja, asertywność, gotowość do podejmowania rozsądnego ryzyka, umiejętność argumentacji, nawyki czytania, obcowania z wyższymi formami sztuki, zainteresowanie sprawami publicznymi i wiele innych podobnych walorów, które mogą być pomocne w zdobywaniu wyższych pozycji społecznych. Jest jeszcze trzeci rodzaj kapitału, który też ulega dziedziczeniu ‐ kapitał społeczny. Są to kontakty, znajomości, sieci powiązań rodzinnych i towarzyskich. Jeżeli ktoś ma więcej takich powiązań, to może to przełożyć na inne przewagi: łatwiej mu zdobyć lepszą pracę, dowiedzieć…
… kapitał społeczny: kontakty, znajomości, rodzina, koledzy ulokowani w dobrych miejscach ‐ w polityce, bankowości, urzędach, policji. Teoria kumulacji przewag jest bardzo przekonywająca. Ma jednak jedną słabość. Mówi o tym, co się dzieje, kiedy ktoś już uzyskał przewagę ‐ wysoką pozycję społeczną, członkostwo w uprzywilejowanej grupie. Dobrze opisuje, jak nierówności rosną, bieguny przywilejów…
… się pogłębiały? Pewną hipotetyczną, ale nie całkiem zadowalającą odpowiedź znajdujemy w koncepcjach ewolucyjnych, a zwłaszcza w tzw. determinizmie technologicznym, który za antropologiem kulturowym Morganem rozwijał współpracownik Marksa, Fryderyk Engels. W książce O pochodzeniu rodziny, własności prywatnej i państwa kreśli on taki mniej więcej scenariusz5. Wraz z rozwojem technologicznym rośnie wydajność pracy…
…, gdy pewien zawód jest dla kogoś powołaniem uzasadniającym wszelkie koszty. Duchownym czy zakonnikiem nie zostaje się dla pieniędzy, władzy ani sławy. Słabości teorii funkcjonalnej każą szukać jej alternatywy lub uzupełnienia. Taki status częściowo alternatywny, a częściowo komplementarny ma teoria akumulacji przewag, zwana bardziej tradycyjnie teorią konfliktu. Nawiązuje…
… w zwierzynę. Równie ważny był dostęp do szlaków komunikacyjnych, co ułatwiało wymianę dóbr z innymi grupami. A występujące na ich terenie bogactwa naturalne, kamienie szlachetne, złoto czy inne surowce stawały się naturalnymi obiektami wymiany. Różne społeczności różniły się więc zasobami, jakimi dysponowały. A w obrębie każdej społeczności postępujący podział pracy prowadził do wyłaniania się zawodów…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)