ZNASZLI TEN KRAJ?...
TADEUSZ BOY - ŻELEŃSKI
OPRACOWANIE:
Jeszcze przed zainteresowaniami biografią Mickiewicza widać u Żeleńskiego narastającą skłonność do .wspomnień. W roku 1922 drukuje Boy Plotkę o „Weselu" Wyspiańskiego. Przypomnijmy, że w roku 1924 ukończył 50 lat; jest to wiek, kiedy na ogół człowiek zaczyna podsumowywać własną biografię. Nie dziwi więc, że w tomie Plotki, plotki... ż 1927 roku opublikował kilka felietonów (wszystkie powstały i publikowane były w prasie w 1927 roku), w których powracał do swojej młodości. Są to: Sukur—mukur, Mój debiut malarski, O „Szopce krakowskiej" Zielonego Balonika, Pierwsza wódka, Nonszalancki Paon i felieton napisany po śmierci Przybyszewskiego pod tytułem Zgon Stanisława Przybyszewskiego. W roku 1928 po--sypały się kolejne wspomnienia o młodopolskim Krakowie: Hoesick w poezji polskiej, Namiot wróżb, Poeta a pieniądz, Blaski i nędze mowy polskiej, Kłamstwo Przybyszewskiego, Nad rękopisem „Wesela" oraz Smutny szatan.
W roku 1929 część tych felietonów weszła w skład książki potwierdzającej już w sposób najzupełniej oczywisty charakterystyczny dla Boya sposób kreślenia dziejów literatury: przez szczegóły biograficzne i charakterystyki indywidualności twórców. Nakładem Mortkowicza ukazali się Ludzie żywi.
Rok 1930 przyniósł nową porcję felietonów krakowskich: Wybory a dzieci, Fortepian Stacha, Znaszli ten kraj?... Dzieci szatana, Chrzciny lwi, Psychologia sukcesu oraz Legenda Zielonego Balonika z perspektywy ćwierćwiecza. Do tych felietonów rok 1931 dorzucił: Prawy brzeg Wisły, Mury i ludzi, Pański Kraków, Zakrystię, Odwet Stańczyka, Z dogmatem, Wiatr nad Krakowem, Wielki Kraków, Ariela i Kalibana, „Na początku była chuć", Kuźnie intelektu, \
Jana Apolinarego oraz Szal. Tym sposobem ukształtowała się ostatecznie książka Znaszli ten kraj?... (Cyganeria krakowska) wydana nakładem Biblioteki Boya i w roku 1932.
Przypomniane tu zestawienie tytułów potwierdza, że rozpoczęte w roku 1922 wycieczki w przeszłość mnożyły się z upływem czasu. Najwięcej felietonów krakowskich przyniosły lata 1930 (7) i 1931 (13), podczas gdy w 1927 roku było ich 6.
Powroty do krakowskich wspomnień, zainteresowania Mickiewiczem oraz Narcyza Żmichowską nie wyczerpują aktywności pisarskiej Boya w tym okresie. Pomijając sprawę tłumaczeń z literatury francuskiej , i żywą działalność recenzenta teatralnego, trzeba t wspomnieć, że w tych latach zaangażował się Żeleński w publicystyczną kampanię w sprawie rozwodów oraz przerywania ciąży, której ostatecznym, książkowym rezultatem stały się publikacje Dziewice konsystorskie (1929) i Piekło kobiet (1930). W krótkich odstępach czasu pojawiło się pięć publikacji o wyraźnie kontrowersyjnym charakterze: Ludzie żywi, Brązownicy oraz wspomniane Piekło kobiet, Dziewice konsystorskie, a także Nasi okupanci (1932). Publikacja tych książek wywołała ogromne poruszenie opinii publicznej i stała się przyczyną bezpardonowych, by nie powiedzieć zaciekłych ataków na Boya. Pisarz przeżywał więc nieustanny stres; nie wydaje się więc pozbawionym racji domysł, że powrót do wspomnień młodości był także rodzajem konsolacji psychicznej w tych trudnych dla Boya chwilach.
(…)
… Młoda i Polska, Przybyszewski [...]. Autobrązownictwo nie tylko w treści, lecz i w formie: sam siebie zrecenzował, sformułował. Specyficzny charakter mitotwórstwa Boya poddał szczegółowej analizie w swojej książce Roman Zimand. Istotę tego mitotwórstwa wywiódł z definicji legendy, którą zaproponował jeszcze w roku 1935 Julian Krzyżanowski. Krzyżanowski pisał: „legendą nazwiemy, najogólniej biorąc, twór…
…, Karol Irzykowski w roku 1933, w Beniaminku, zarzucił Żeleńskiemu, że z historii literatury „zrobił wielkie plotkarium" uważając, iż życiorysy są ważniejsze od dzieł. „Ostatnia książka Boya: Znaszli ten kraj... — pisał — jest najgorszą próbką uprawianej przezeń metody historycznoliterackiej" .
Przytoczony tu fragment opinii Irzykowskiego atakuje cechę pisarstwa Boya właściwą nie tylko książce Znaszli…
… one także w sensie myślowym książkę, która zaczynała się ód charakterystyki atmosfery Krakowa przed Młodą Polską, analizowała, znaczenie epizodu działalności Przybyszewskiego dla krakowskiego środowiska (stanowiącej rodzaj apogeum dziejów modernistycznej rewolucji w tym mieście) i kończy opisem dziejów kabaretu w Jamie Michalikowej. Działalność Zielonego Balonika stanowiła, zdaniem Żeleńskiego, finał tamtej epoki…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)