STEFAN ŻEROMSKI POPIOŁY WSTĘP - oprac. Irena Maciejewska
Geneza „Popiołów” i praca nad nimi
Myśl, aby napisać cykl powieści o zrywach niepodległościowych od samego ich początku, tutaj od wojen napoleońskich, powstała u Żeromskiego prawdopodobnie pod wpływem Mickiewicza. O tym, że „Popioły” miały być częścią luźno traktowanego cyklu z dziejów polskich walk narodowowyzwoleńczych, świadczą zarówno utwory tym zrywom poświęcone, jak i dzieła planowane, choć niezrealizowane. Wśród pierwszych były „Rozdziobią nas kruki wrony”, „O żołnierzu tułaczu”, „Echa leśne”, „Wierna rzeka”, „Sułkowski”. Po ukończeniu u schyłku 1899 „Ludzi bezdomnych” Żeromski zabrał się niezwłocznie do „Popiołów”, które jako temat dawno już atakowały jego wyobraźnię. Praca nad powieścią, stałe uzupełnianie lektur historycznych 85 pamiętników oraz trwa następnie przez cały rok 1901 i znaczną część roku 1902. z datą 31 grudnia 1902 firma Gebethner i Wolff wydała pierwszy tom „Popiołów” dla prenumeratorów „Tygodnika Ilustrowanego”. Przez cały rok 1903 trwają dalsze prace nad przepisywaniem, poprawieniem i udoskonalaniem utworu. W grudniu 1903 całą trzytomowa powieść została wydrukowana przez Gebethnera i Wolffa z datą 1904.
Źródła historyczne „Popiołów”
Żeromski, przy nieistnieniu jeszcze wówczas całościowych opracowań historycznych, sam musiał gromadzić sobie materiał źródłowy, z którego tworzył obraz epoki i przebieg działań wojennych. Olbrzymia erudycja, niezbędna przy pisaniu powieści historycznej tak szeroko zakrojonej jak „Popioły”, która miała ambicje odtworzenia wydarzeń zgodnie z prawdą historyczną, w wielu partiach ciąży utworowi. Kreując fikcyjnych bohaterów pisarz dbał o to, aby działali oni wśród zdarzeń i osób rzeczywistych, historycznych. Praca powieściopisarza spotykać się tu musiała nieustannie z opartą na źródłach działalnością uczonego - historyka. Historycy ustalają i wymieniają z nazwiska i tytułów około 85 pamiętników i około 60 źródeł inspiracji literackich, wśród których na pierwszych miejscach sytuują się „Pan Tadeusz” Mickiewicza i „Wojna i pokój” Tołstoja. Także wiele słowników i roczników czasopism z lat 1806 - 1809, które służyły pisarzowi przy rekonstrukcji działań wojennych na ziemiach polskich. Kampanię włoską z roku 1897 , hiszpańską z lat 1807 - 1808, wojnę na ziemiach polskich z lat 1806 - 1807 pisarz odtwarza wg zapisów historycznych. Relacjonuje - jak historyk - kolejne przebiegi zdarzeń: organizowanie się wojska, ich przemarsze, ich działania zaczepne i obronne, potyczki i bitwy. Często bardzo szczegółowo opisuje ich mundury, uzbrojenie, sposoby budowania umocnień i ich pokonywania. Przywołuje ogromną ilość nazwisk ludzi rzeczywiście biorących udział w opisywanych wydarzeniach ( Józef Zajączek, Stanisław Fiszer, gen. Michał Salonicki, Józef Poniatowski). Odrębną sprawą jest przedstawienie i ocena wybitnych przedstawicieli sceny militarno - politycznej doby wojen napoleońskich. Oprócz Napoleona wprowadził pisarz postaci głównych wojskowych dowódców i organizatorów Legionów oraz armii Księstwa Warszawskiego. Na plan pierwszy wysunął gen. Henryka Dąbrowskiego, ukazanego w powieści zgodnie z tradycją Mickiewiczowską - jako wielki i prawy żołnierz Rzeczypospolitej, a wbrew niechętnej ocenie tej postaci przez historyków pozytywistycznej (m.in. Tadeusza Korzona). Żeromski wysoko cenił tradycję orężnych walk niepodległościowych, co znalazło wyraz zarówno w samym podjęciu tematu napoleońskiego, jak i jego przedstawieniu, w eksponowaniu zas
(…)
… Konfederacji Barskiej, Szkoła Rycerska i Insurekcja Kościuszkowska, wreszcie Legiony Dąbrowskiego. Pisarz wybiera więc te zdarzenia z dziejów narodu, które dokumentują wole obrony zagrożonej niepodległości i następnie walki o jej odzyskanie. Pokazuje „czerep rubaszny” Polski sarmackiej, tradycjonalistycznej, egoistycznej, ukazuje „popioły” życia narodowego, ale zarazem odtwarza dzieje Polski nowej, walczącej…
… przemiane przygotowuje. Zanim Rafał stanie się żołnierzem walczącym „za sprawę”, zanim ze szlacheckiego szaławiły stanie się obywatelem nadstawiającym głowy za rzecz pospólną, Żeromski ukazuje kolejne etapy jego patriotycznej edukacji. KSIĄŻĘ GINTUŁT jako „vita contemplativa”.
Jest to były wychowanek szkoły rycerskiej i były żołnierz walk w obronie niepodległości. Z jego punktu widzenia referuje Żeromski…
… ataku, dumny, wspaniały, zapalony do walki, czuł w ręku pałasz, a tu nagle…w oczach ma jakieś płaty krwawe, czarne, krzyże, zgubił pałasz, głowa gdzieś mu ucieka, coś mu w piersiach przeszkadza, brakuje mu tchu. Uczuł, ze pada na ziemię, pomyślał jeszcze, że noga mu została w strzemieniu, a jego trupa włóczy koń. I nagle nic, tylko cisza, spokój, błogość. Mokra ziemia wokół, tętent koni, brzuchy…
… razy nakłuwano mu lewą pierś cyrklem, śpiewano pieśni, składano przysięgi, on tez składał przysięgi. Wśród masonów był Gintułt i major, który występował już w poprzednim rozdziale. Rafała przyjęto do loży ucznia, która później zamknięto po to, by otworzyć „lożę stołowa ucznia”, gdzie każdy mógł pracować tak jak zwykle.
LOŻA PROFANKI
Książę Gintułt pisał przy pomocy „brata” Rafała swoje dzieło…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)