Średniowieczne piece typu hypocaustum
Łacińskie hypocaustum oznaczały urządzenie ogrzewające od dołu, powietrzem nagrzewanym do wysokiej temperatury w pobliskim piecu. Mogło być to pomieszczenie pod podłogą, wsparte na niskich słupkach z cegły, lub piwnica usytuowana bezpośrednio pod posadzką ogrzewanego pomieszczenia, połączona z paleniskiem za pomocą kanału. Hypocaustum, najczęściej jednak wyjaśniane jest, jako „system centralnego ogrzewania” pomieszczeń mieszkalnych i łaźni. Okoliczności powstania tego sposobu ogrzewania, nadal nie są jednoznacznie wyjaśnione. W krajach Śródziemnomorskich, miało pierwotne zastosowanie do pełnienia funkcji łaziebnych, a także w rzymskich budynkach mieszkalnych. Urządzenie najprawdopodobniej pochodzi z Grecji, tezę tę potwierdzają pozostałości najstarszego „zakładu łaziennego”, odsłonięte w Olimpii, datowane na koniec VI i początek V w., oraz odkrytego tam prymitywnego urządzenia grzewczego z III w. p.n.e. Było ono zainstalowane pod podłogą tholos (potni), pomieszczenia na planie koła przeznaczonego do kąpieli parowych. Składało się ono z paleniska i kanału przypiecowego, którym gorące powietrze przechodziło do piwnicy hupocaustycznej. Sufit piwnicy i jednocześnie część posadzki łaźni, stanowiła płyta. Podczas palenia zakrywała wylot z piwnicy, nagrzewała się i oddawała ciepło do wnętrza potni. Po wygaśnięciu ognia płytę odsuwano znad otworu i gorące powietrze docierało do tholosu. Taki sposób ogrzewania nazwano odkrywkowym. W łaźni, w Gortys w Arkadii, zbudowanej w II w. p.n.e., zastosowano mieszany system grzewczy. Był to duży kompleks składający się z sześciu pomieszczeń, w tholosie (potni), zastosowano system odkrywkowy, natomiast do ogrzewania pozostałych pomieszczeń, użyto systemu kanałów, biegnących pod posadzką, które łączyły piwnice hypocaustyczne. Dodatkowo do budowy ścian w dwóch salach i potni, użyto „wypukłych cegieł”, aby mogło w nich krążyć ciepłe powietrze. Był to etap przejściowy rozwiązań konstrukcyjnych. W olimpijskich łaźniach z przełomu II i I w. p.n.e. zastosowano system filarkowy. Całość posadzki łaźni zawieszona była na terakotowych filarkach, ustawionych w regularnych odstępach w piwnicy hypocaustycznej. Gorące powietrze z pieca, umieszczanego poza budynkiem łaźni, przez kanał przypiecowy dochodziło do piwnicy, rozchodziło się między filarkami i ogrzewało całą powierzchnię posadzki. Dym i gazy, były odprowadzane na zewnątrz budowli przez umieszczone w narożnikach przewody kominowe. Wszystkie wymienione elementy konstrukcyjne systemu grzewczego łaźni, zostały przejęte przez Rzymian, ok. I w. p.n.e. i zastosowane w łaźniach, a później prywatnych rezydencjach w Italii i północnych prowincjach Imperium Rzymskiego. Rzymianie w I w. n.e. udoskonalili system grzewczy, przez zastosowanie kanałów, wbudowanych w ściany ogrzewanych pomieszczeń. Były to zazwyczaj gliniane rury, stąd nazwa systemu grzewczego - tubulatio. Rury były umieszczone prostopadle do posadzki i przechodzące przez nią, aż do połączenia się z piwnicą hypocaustyczną. Przymocowywano je do ścian, a niekiedy wbudowywano w sufit. Rozgrzane powietrze dostawało się z paleniska, przeważnie za pomocą piwnicy hypocaustycznej do przewodów, ogrzewanie odbywało się, dzięki krążeniu w nich ciepłego powietrza. Tubulatio było ostatnią wersją antycznego systemu hypocaustycznego.
(…)
… ciepła dokonał Meyer. W pierwszej grupie z XII - XIII wieku, rolę akumulatora ciepła spełniały tylko ściany pieca. w grupie drugiej datowanej na XIV - XV wieku, przypisał znaleziska mające przeważnie granitowe kamienie będące zasobnikiem energii cieplnej, zwykle ułożone na ruszcie z ceglanych łuków lub na rozciętym sklepieniu żebrowym. Za formę pośrednią, autor uznaje piece mające nad paleniskiem…
… krążeniu w nich ciepłego powietrza. Tubulatio było ostatnią wersją antycznego systemu hypocaustycznego.
Użycie tego systemu w wiekach średnich było następstwem rzymskiej tradycji na terytorium byłych prowincji. Najstarsze zachowały się na terenie Bizancjum, przede wszystkim w łaźniach klasztornych, datowanych najpóźniej na XIII wiek. Na terenie zachodniej Europy, odkryto je w Fuldzie, na terenie katedry…
… są przede wszystkim z północnych Niemiec, Skandynawii, środkowej Europy, od Bałtyku po Siedmiogród, datowane głównie na XIV i XV wiek. Stosowane do ogrzewania pomieszczeń mieszkalnych, łaźni, oraz do suszenia słodu i chmielu. Według Meyera, w okresie od XIV do XVI wieku, nastąpiło stopniowe wypieranie tego sposobu ogrzewania przez piece kaflowe.
Zastosowanie hypokaustum na ziemiach polskich było związane z daleko idącymi…
… łaziebnych i pomieszczeń mieszkalnych. Zarówno w założeniach cysterskich, jak i krzyżackich, urządzenia grzewcze, znajdowały się na niższych kondygnacjach budynków. Z pomieszczeniem leżącym bezpośrednio nad nimi, łączyły je kanały wyprowadzone ze sklepienia pieców, a pomieszczeniami na piętrze, przewody kominowe, przechodzące przez całą wysokość budynku (refektarze krzyżackie zimowego zamku w Malborku…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)