Średniowieczna proza polska,
oprac. Stefan Vrtel-Wierczyński, wyd. 2 zm., BN I 68, 1959.
WSTĘP
polska średniowieczna proza ma niemal wyłącznie charakter religijny.
związana z dominującą rolą Kościoła, literatura tworzona przez duchowieństwo, początkowo w języku łacińskim.
wpływy czeskie i niemieckie.
Glosy polskie w tekstach łacińskich.
głównie materiał onomastyczny, nazwy przedmiotów, czynności, podatków, miesięcy etc.
bulla gnieźnieńska z 1136 r. - wyobrażenie o polszczyźnie czasów Krzywoustego, ponad 400 polskich wyrazów, imiona, nazwy miejscowości, rzek, potoków, danin i powinności; słowa sta-ropolskie bliskie brzmieniem.
wiele innych źródeł słownictwa staropolskiego: zebrane m.in. w „Monumenta Poloniae Histo-rica”, „Monumenta Medii Aevi”, „Monumenta Poloniae Vaticana” i in; ciekawy materiał w ra-chunkach dworu Władysława Jagiełły i Jadwigi - wymieniono tam np. osoby przebywające na dworze, służbę, nazwy związane ze stołem królewskim, broni, zbroi, ubioru itd.
pierwsze polskie zdanie w „Księdze henrykowskiej” z 1270 r.: „day ut ia pobrussa a ti poziwaj”.
glosy polskie, tj. przekłady i objaśnienia wyrazów i zwrotów w różnych tekstach łacińskich i polskich, przekształcające się nieraz w całe zdania i dłuższe prozaiczne ustępy (np. w „Kaza-niach gnieźnieńskich”), znaczenie głównie językowe i historyczno-kulturowe.
przyczyny opóźnienia i hamowania powstawania literatury w języku polskim:
trudności niedostatecznej grafiki (powolność procesu dostosowania alfabetu łacińskie-go do brzmień i cech języka polskiego).
postawa Kościoła wobec twórczości w języku polskim (wpływy pogańskie).
potrzeby praktyczne - zmiana stosunku Kościoła.
Modlitwy.
1248 r. legat papieski: odmawianie publicznie po ewangelii „in Vulgari” Modlitwy pańskiej i Składu Apostolskiego.
1285 r. arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka - odmawianie z ludem Składu Apostolskiego, Modlitwy Pańskiej, Pozdrowienia Anielskiego i spowiedzi powszechnej i objaśnianie ich; w miarę możliwości objaśnianie po polsku ewangelii.
teksty modlitewne przekazywane ustnie, zachowane odpisy późne - prawie wyłącznie z XV wieku (starsze - XIV-wieczne - niektóre teksty: „Wierzę w Boga”, „Spowiedź powszechna” oraz prozaiczny Dekalog w 7. kazaniu gnieźnieńskim).
modlitewniki polskie.
tzw. Modlitewnik Nawojki (zwany dawniej Modlitewnikiem Jadwigi) - mała książeczka per-gaminowa z końca XV wieku, dziś zaginiona, nieznane autorstwo i pierwszy właściciel, prawdopodobnie przeznaczona dla kobiety - Nanafki (Natalii), imię powtarza się kilkakrot-nie, nie jest oryginalne, kompilacja z różnych wzorów łacińskich, niemieckich i czeskich, tendencja do stosowania środków artystycznych (paralelizm, antyteza, epitety), prostota wyrazu, zręczność stylistyczna kompilatora.
(…)
…, oznaczanie dzisiejszego „rz” przez „r”), niezwykła konsekwencja, stałość pisowni.
staropolskie słownictwo i formy, stosowane swobodnie i naturalnie (oryginalność); uni-katy - archaiczne „wrzemię” (od starego polsko-słowiańskiego rzeczownika „wrzemie-nny” = doczesny) - tu żywotne, a niejasne w epoce Psałterza floriańskiego (przeksz-tałca się w bezsensowne „brzemię”); zachowały się formy imperfektu i aorystu…
… - zwłaszcza u duchownych.
znaczenie dla folkloru - fragmenty o zabobonach - gromnice, które grad rozpędzają, „dyngus”, nocnice - zmory, które nie dają spać dzieciom, obchody Zielonych Świąt, pogańskie pieśni dziewcząt.
ciekawy materiał historyczno-kulturowy, językowy, polityczno-społeczny.
Psałterze.
w XIII wieku przekład sporządzony dla św. Kingi i jej poświęcony, nie zachował się.
Psałterz floriański…
… skromniejsza niż w „Psałterzu floriańskim”; charakterystyczne ujęcie redak-cyjne.
większe wpływy czeskie niż w „Psałterzu floriańskim”, pismo gotyckie.
psalmy poprzedzone krótkimi „argumentami” - zawierają tytuły psalmów, tłumaczenie ale-gorycznej treści.
geneza, czas i miejsce powstania, przeznaczenie - nie ustalone; przeważają opinie o środkowo-małopolskim pochodzeniu (ortografia - sieradzkie?) i o drugiej…
… lub prze-róbka ze staroczeskiego, czechizmy, zależności w zakresie słownictwa, frazeologii i składni; wiele błędów niejasność myśli; większa swoboda przekładu dopiero na końcu.
znaczenie tylko językowe.
drobne fragmenty przekładu Starego Testamentu z XV wieku i urywki Nowego Testamentu.
Legendy o świętych.
próbka staropolskiej legendy prozaicznej - urywkowy Żywot św. Błażeja:
kopia z połowy XV wieku, choć…
…”; rozdzielone szaty Jezusa; przybicie Jezusa do krzyża, cierpienie i omdlenie Maryi; ofiarowanie Matki Janowi; dwaj łotrzy; śmierć Jezusa.
Historia Trzech Króli.
przybycie królów z Indyjej, Parsyjej i Kaldejej.
Powieść historyczna.
Historia Aleksandra Wielkiego.
I. List posłany Aleksandrowi od Daryjusza - Aleksander nigdy nie dorówna Persom, więc le-piej by było, żeby ich nie drażnił.
II. Odpowiedzenie dał…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)