To tylko jedna z 2 stron tej notatki. Zaloguj się aby zobaczyć ten dokument.
Zobacz
całą notatkę
Sonet w poezji staropolskiej. (Na podstawie słownika literatury staropolskiej T. Michałowskiej) Nazwa i pojęcie. Nazwa sonet funkcjonuje w poezji polskiej już w XVI w. Wywodzi się z włoskiego sonetto, określającego gatunek poetycki, którego wyróżnikiem była ściśle przestrzegana struktura wierszowa. Struktura gatunkowa sonetu opierała się na wyznacznikach technicznych, a więc estetycznie neutralnych. Sonet posiadał stałą liczbę wersów (14) i strof (4). W zakresie rymów dopuszczano pewne zmiany. W dawnej poezji europejskiej ukształtowały się różne odmiany sonetu. Najwcześniejsza była włoska - rymy dwóch pierwszych strof były ustalone wg wzoru: abba abba . Rymy w tercynach tworzyły różne kombinacje: np. cdc cdc, cde cde. Układ strof i rymów dzielił sonet kompozycyjnie na dwie części różniące się także treściowo i stylistycznie: część I była opisowa, II - refleksyjna. Sonet francuski był układany wg schematu abba abba cc deed lub cd cd ee . Inną jeszcze odmianę sonetów stworzyli poeci angielscy epoki elżbietańskiej. Spenser - abab bcbc cdcd ee , Szekspir - abab cdcd efef gg. Sonety staropolskie .
W polskiej poezji sonet pojawił się w 2. Poł. XVI w. Uprawiał go sporadycznie J. Kochanowski. Zachowały się dwa sonety we Fraszkach: „Do Franciszka” - sonet włoski i „Do Stanisława Wapowskiego” - wg wzoru występującego zarówno we Włoszech, Francji i Anglii, trzeci: „Do Paniej” - mimo 14 wersów i stroficznego układu sonetu nie posiada sonetowych rymów. Nie jest pewne, czy Kochanowski miał świadomość odrębności gatunkowej sonetu.
Miał ją zdecydowanie - M. Sęp Szarzyński - inicjator cyklu sonetowego („Rymy Abo wiersze polskie”). Sęp używał struktury sonetu francuskiego (w jego wersji rzadkiej, z dystychem na końcu: abba, abba, cdcdee ), ale i też innych odmian. Dystychiczne zakończenie sonetu wynikało ze stylistycznych i kompozycyjnych upodobań poety. Puenty służyły - wzbogaceniu wypowiedzi i wyostrzeniu sensu, przemilczenia sugerowały obecność innych znaczeń, ukazywały dręczący poetę niepokój, potęgowały wewnętrzne napięcie. Sonety Sępa są dychotomiczne, ale ich podział jest asymetryczny (12+2). Są też stylistycznie jednorodne. Puenta przynosi nie refleksję, lecz wniosek, podsumowanie poetyckich rozważań. Jest to kompozycja właściwa dramatowi (sonety Sępa - rozpisaną na głosy tragedią). Widoczne jest to w kompozycji poszczególnych tekstów budowanych za zasadzie opozycji znaczeniowych, jak i w zasadzie porządkującej cykl. Sęp rezygnuje z epickich zasad porządkujących. Nowatorskie propozycje Sępa nie znalazły w Polsce kontynuatorów ani w formie sonetu, ani w porządkowaniu cyklu. Współczesny Sępowi - S. Grabowiecki upowszechnił włoską formę sonetu i zadomowił ją w polskiej literaturze na stałe („Setnik rymów duchownych”). Urozmaicił rymowo tercyny sonetów, ale nie stworzył polskiej odmiany sonetowej. Grabowiecki poświęcił swój cykl sonetowy grzechom głównym. Jego niepokoje i dramatyczne napięcia wynikały ze źródeł wyznaniowych. Obsesja grzeszności człowieka jest dominantą ideową cyklu, tematem - beznadziejne zmaganie się człowieka z własnymi skłonnościami do zła, z własną moralna słabością. Sonet był uprawiany rzadko, szczególnym narzędziem wypowiedzi staje się u J. A. Morsztyna.
(…)
… bezpieczeństwa i nie złagodzą ludzkiego strachu.
SONETY J.A. MORSZTYNA (wybór)
„Do trupa” - podmiot liryczny prowadzi monolog (a może pozorny dialog?) z apostroficznym trupem. Przyrównuje swoją osobę z trupem, lecz odbywa się to za pomocą paradoksalnych przeciwieństw. Zestawiona zostaje miłość i śmierć - ich strzały godzą w człowieka zadając ból - śmiertelny bądź miłosny. Koncept - wyliczenie nieprawdopodobnych…
…” - widoczny charakterystyczny dla sonetów Sępa - ciągły ruch wszechświata. Podmiot świadomy upływu czasu i czyhającej na człowieka śmierci dostrzega i z płaczem gani młodości skoki. Uważa, iż szczęśliwym ten, kto jest świadomy niestałych dóbr. - „cieniów zna wczas kształt prawdziwy”.
Sonet IV - „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem” - ludzkie życie stanowi „bojowanie, byt podniebny…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)