Zagadnienia, które notatka porusza to: kwestia sokratyczna i problem źródeł, etyka sokratejska, teologia sokratejska i jej znaczenie, dialektyka sokratejska, aporie i ograniczenia strukturalne sokratyzmu.
Sokrates - odkrycie istoty człowieka
Sokrates urodził się w Atenach około 470 roku przed Chrystusem, umarł w roku 399 - został skazany na śmierć za „bezbożność” i „psucie młodzieży”. Za tym oskarżeniem mogły się kryć, jak podaje Platon, różne urazy i manewry polityczne. Sokrates nigdy nie opuszczał Aten, chyba że brał udział w którejś z wypraw wojennych. Nie chciał też brać udziału z życiu politycznym polis. Był człowiekiem bardzo religijnym, miewał momenty koncentracji graniczące z ekstatycznymi wizjami.
W życiu Sokratesa należy wyróżnić dwie fazy. W pierwszej brał udział w filozoficznym życiu Aten, zajmował się filozofią przyrody (był uczniem Archelaosa, ucznia Anaksagorasa). Wtedy właśnie znajdowała się nauka fizyków w ostatniej fazie kryzysu, który musiał wpłynąć i na Sokratesa, gdyż ten przejął nową tematykę wprowadzoną przez sofistów. Polemizując z ich naukami, wypracował dojrzały kształt swej myśli.
Kwestia sokratyczna i problem źródeł
Sokrates nigdy niczego nie napisał - żeby poznać jego myśli, należy się odwołać do świadectw osób mu współczesnych lub na takich się opierających. Problem w tym, że świadectwa te są bardzo ze sobą niezgodne, a nawet sobie przeciwstawne. Aby odtworzyć poglądy Sokratesa, należy wziąć pod uwagę wszystkie dostępne źródła, żadne spośród nich, traktowane autonomicznie, nie jest wiarygodne. Pewnym kryterium może być pojawienie się za sprawą Sokratesa pewnych kwestii w filozofii - kwestii, których wcześniej nikt nie poruszył.
Pierwszym źródłem dotyczącym Sokratesa jest komedia Arystofanesa „Chmury”, w której filozof zostaje sportretowany jako najgorszy z sofistów; jego nauki mają bardzo przypominać nauki filozofa przyrody, Diogenesa z Apollonii.
Drugim chronologicznie źródłem są dialogi Platona, który uczynił Sokratesa głównym bohaterem większości z nich. Platon wkłada mu w usta większość własnych idei filozoficznych (z wyjątkiem części nauki dialektycznej, kosmologii „Timaiosa” i „Praw”). Wiarygodność świadectw platońskich jest jednak nieco wątpliwa: Platon systematycznie dąży do gloryfikacji swojego mistrza, przekształca go w symbol. Poza tym Platon przez Sokratesa wykłada całą swoją doktrynę - nie jest łatwo oddzielić spuściznę sokratejską od platońskiej.
Trzecim źródłem jest Ksenofont, autor m.in. „Wspomnień o Sokratesie”. Ksenofont miał jednak dość mało bezpośredniego kontaktu z Sokratesem i to we wczesnej młodości. Swoje dzieła spisał zaś na w wieku podeszłym. Poza tym brakuje mu spekulatywnej ścisłości i mocy myśliciela.
Arystoteles także pozostawił po sobie uwagi o Sokratesie. Należy jednak pamiętać, że ci dwaj filozofowie nie byli sobie współcześni - nie ma tu bezpośredniego kontaktu, cierpi na tym wiarygodność podań Arystotelesa.
(…)
… nauczanie traktował jako służbę Atenom. Dążył do uformowania ludzi, którzy w jak najlepszy sposób mogliby zająć się sprawami publicznymi. Zdaniem Sokratesa, politykiem mógł być tylko człowiek moralnie doskonały, który podjąłby troskę o dusze innych.
Sokrates nie wierzył w bóstwa religii państwowej, nakłaniał do tego także innych; z formalnego punktu widzenia oskarżenie go nie było zatem bezpodstawne. Był rewolucjonistą, który nie korzystał z przemocy, a także bardzo klarownym teoretykiem tej rewolucji. Jego bronią było przekonywanie. To najwznioślejsza forma rewolucji, jaką poznał kiedykolwiek świat pogański.
Teologia sokratejska i jej znaczenie
Główna linia oskarżenia Sokratesa opierała się na tym, że odrzucił on bóstwa religii państwowej, a na ich miejsce wprowadził inne. Według współczesnej terminologii byłoby to oskarżenie o herezję (widać tu różnicę pomiędzy Sokratesem a sofistami - większość spośród nich dochodziła do ateizmu). Sokrates odrzucał religię państwową z niechęci do prymitywnego antropomorfizmu - w sensie fizycznym (cielesność) i moralnym (namiętności, uczucia, obyczaje) - który ją kompromitował. Do tego miejsca Sokrates nie jest oryginalny, gdyż idzie za Ksenofanesem.
Zdaje się, że Sokrates, reagując na irytujący politeizm religii państwowej, uznawał koncepcję jednego bóstwa, choć nie wykluczał wielości jego manifestacji. Pomimo to, nie można przypisywać mu współczesnych kategorii monoteizmu - dla Greków jedność i wielość bóstwa nie stały ze sobą w sprzeczności. Różnica między sokratejską a ksenofanejską koncepcją bóstwa polegała na tym, że Ksenofanes ujmował je na płaszczyźnie…
…, że wnioski poszczególnych systemów filozofii physis znoszą się nawzajem, więc nie są one w stanie dojść do jakiejkolwiek wartościowej konkluzji. Uznał, że wiedza o kosmosie jest dla człowieka niedostępna. Ktoś, kto się nim zajmuje, zapomina o najważniejszym - o człowieku i ludzkich problemach. Te wnioski osiągnął Sokrates mniej więcej w połowie swojego życia i dopiero wtedy rozpoczął nauczanie w Atenach…
… kosmologicznej, Sokrates - na etycznej.
Sokrates mógł mówić o Bogu tylko na poziomie intuicyjnym - nie mógł podbudować swojej koncepcji teoretycznie. Filozofowie przyrody, utożsamiając to, co boskie z prazasadą kosmologiczną, posługiwali się kosmologicznymi kategoriami, które Sokrates wraz z całą filozofią physis odrzucił. Brak mu było także innych kategorii, metafizycznych, gdyż zostały one wypracowane dopiero…
… jego własny wtręt);
Sokrates podkreśla więc dwie rzeczy: silny związek inteligencji boskiej z duszą i rozumem ludzkim oraz antropocentryzm. Jego podejście stanowi pozytywny przełom w fizycznym dyskursie na temat Boga (podejście sofistów stanowiło przełom negatywny) i przesłankę dla dyskursu teologicznego, rozwijanego w sposób metafizyczny.
Kolejnym punktem oskarżenia Sokratesa było to, że wprowadził on nowe…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)