WIĘŹ MORALNA Jedną z najważniejszych odmian więzi subiektywnej jest więź moralna. Proponuję określić tym terminem więź społeczną w jej aspekcie kulturowym. Wszak sam termin „moralność zawiera oba tak istotne tu składniki znaczeniowe: a) relację jednych ludzi do drugich oraz b) normatywną, powinnościową charakterystykę tej relacji. Moralność wskazuje wymagany sposób odnoszenia się do innych, określa pożądany kształt więzi. Twierdzę, że dopiero wtedy gdy więź społeczna osiąga status więzi moralnej ‐ a nie sprowadza się tylko do potencjalnych kanałów interakcyjnych w ramach struktury organizacyjnej ani rozproszonych sentymentów w obrębie psychik jednostkowych ‐ staje się trwałym składnikiem tkanki społecznej, tego swoistego pola strukturalno‐indywidualnego, od którego stanu zależy dynamika społeczeństwa, jego zdolność do twórczego stawania się. Więź moralna to szczególna relacja do innych objętych kategorią „myʺ. Perymetr kategorii „myʺ wyznaczają trzy powinności moralne. „Myʺ to ci, których obdarzamy zaufaniem, wobec których postępujemy lojalnie, których sprawy nas solidarnie obchodzą. A zatem, w tej interpretacji, trzy podstawowe składniki więzi moralnej to: a) zaufanie, czyli oczekiwanie godnego postępowania innych wobec nas, b) lojalność, czyli powinność nienaruszania zaufania, jakim jesteśmy obdarzeni przez innych, i wywiązywania się z podjętych zobowiązań, c) solidarność, czyli troska o interesy innych i gotowość podjęcia działań na ich rzecz, nawet gdy narusza to nasze własne interesy. Te trzy wektory wyznaczają swoistą „przestrzeń moralnąʺ, w której sytuuje się każda jednostka. Indywidualnym refleksem więzi moralnej jest tożsamość, czyli autodefinicja własnego miejsca w przestrzeni moralnej i zakreślenie granic przestrzeni moralnej, w której jednostka poczuwa się do powinności zaufania, lojalności i solidarności. Inaczej ‐ to wskazanie „myʺ, do których zaliczam swoje „jaʺ. Granice kategorii „myʺ, a tym samym przestrzeni moralnej, mogą być wyznaczone węziej lub szerzej. Można zrekonstruować całą skalę pomiędzy biegunami partykularyzmu i uniwersalizmu, albo inaczej lokalizmu i kosmopolityzmu, ekskluzywności i inkluzywności. Charakter ekskluzywny ma więź prywatna (można by za Cooleyem powiedzieć „pierwotnaʺ) wobec osób, które znamy osobiście, od rodziny, przez sąsiedztwo, grono kolegów, przyjaciół czy współpracowników. Charakter inkluzywny ma więź publiczna („wtórnaʺ), wobec szerszych, abstrakcyjnych kategorii osób, których osobiście nie znamy, poczynając od zbiorowości etnicznej, rasowej, narodu, współwyznawców tej samej religii, zwolenników tej samej partii, współobywateli tego samego państwa, aż po mieszkańców kontynentu, przedstawicieli cywilizacji czy wreszcie całej ludzkości. Zarówno intensywność, jak i zasięg więzi moralnej są zmienne. Istnieją sytuacje, w których oba aspekty więzi ulegają wzmocnieniu i poszerzeniu. Można wskazać kilka przykładów. Wojna, stan zagrożenia, obrona przed wrogiem, działalność opozycyjna, kontestacja rewolucyjna ‐ prowadzą do mobilizacji i większej inkluzywności więzi. Podobny efekt wywoływać mogą ambitne, porywające wyobraźnię programy czy twórcze przedsięwzięcia zbiorowe. Sprzyjają mobilizacji i inkluzywności więzi sytuacje odświętne, symboliczne, np. manifestacje patriotyczne czy religijne. Wreszcie wzmocnienie i poszerzenie więzi towarzyszy sytuacjom kryzysowym, katastrofom czy zagrożeniom ze strony sił przyrody.
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)