Siła regulacji norm i wartości Reguły kulturowe, zarówno normy, jak i wartości, mogą nieść w sobie mniejszy lub większy ładunek powinności. Inaczej: wiązać się mogą z nimi silniejsze lub słabsze oczekiwania społeczne na temat właściwego działania. Wyróżnimy najpierw imperatywy kulturowe, a więc kategoryczne żądania pewnego sposobu postępowania lub pewnego celu. Mogą być one formułowane dwojako: w stylizacji pozytywnej jako nakazy oraz w stylizacji negatywnej jako zakazy. Pierwszym odpowiadają oczekiwania społeczne, które wyrażamy słowem „musiʺ, a drugim oczekiwania wyrażane słowem „nie możeʺ lub „nie wolnoʺ. „Kierowca musi jechać po prawej stronie drogiʺ, to przykład nakazującej normy. „Kierowca nie może jechać pod prąd ulicy jednokierunkowejʺ, to przykład normy zakazującej. Podobnie w przypadku wartości. „W dzisiejszych czasach każdy musi mieć wykształcenieʺ ‐ to nakaz aksjologiczny. „Nie można naruszać godności drugiego człowiekaʺ ‐ to aksjologiczny zakaz. Reguła kulturowa zawierać może słabsze natężenie czynnika powinnościo‐wego. Może ani nie nakazywać, ani nie zakazywać, lecz tylko dopuszczać pewne postępowanie czy pewien cel. Powiemy w takim przypadku o przyzwole‐niach. Odpowiednie oczekiwania społeczne wyraża słowo „możeʺ albo „wolnoʺ. Sformułowane wprost, przyzwolenie wskazuje, że jeśli ktoś by pragnął działać w pewien sposób, to nic nie stoi na przeszkodzie, ale nie jest to także działanie zalecane. „Tutaj wolno palićʺ to warunkowe dopuszczenie palenia dla tych, którzy by chcieli. Nie jest to natomiast zachęta do zgubnego nałogu. Podobnie legalizacja małżeństw homoseksualnych stwarza wyraźne przyzwolenie na pewien nietypowy sposób życia, nie zaleca natomiast, aby wszyscy wybrali taką „orientację seksualnąʺ. To samo odnosi się do wartości. Staropanieństwo czy starokawalerstwo nie jest zakazanym celem życiowym, nawet gdy skądinąd uznaną wartością jest założenie rodziny. Podobnie rozrzutność nie budzi protestu, nawet gdy podkreślaną cnotą jest oszczędność. Konsumpcja nawet w ideologii ruchów antyglobalizacyjnych nie jest wartością, której należy zakazać, lecz co najwyżej nie trzeba jej afirmować ani propagować. Przyzwolenia mogą być także formułowane nie wprost, jako pochodne od zakazów. Wyraźne sformułowanie zakazów sugeruje, że inny niż zakazany sposób postępowania czy inne cele są dopuszczalne. Tak przyjmuje się na ogół w przypadku reguł prawnych, uznając, że co nie jest prawnie zakazane, jest dozwolone (co nie znaczy, że nakazane lub zalecane). Zakaz przekraczania prędkości 60 km/godz. nie mówi, z jaką prędkością jechać, byle była niższa od 60 km/godz., ani tym bardziej nie zmusza nikogo, żeby w ogóle jechał samochodem. Dekalog, wskazując, czego chrześcijaninowi nie wolno, zakreśla tym samym nieprzekraczalne granice szerokiego pola, na którym może działać dowolnie, według swego uznania.
(…)
… przyznaje nagrody płacącym w terminie abonament, a student może liczyć na pochwałę, jeśli zapisze się na następny rok akademicki przed pierwszym października. Gdy nie przestrzegamy zakazu, spotka nas kara. Policja wymierzy nam mandat za przekroczenie prędkości, sąd skaże za kradzież, przyjaciele odsuną się od nas za nielojalność. W przypadku naruszeń poważnych kara będzie obwieszczona publicznie. Wyroki…
…. Prawnicy określają taką funkcję kar sądowych mianem prewencji ogólnej ‐ bo skierowanej do innych niż przestępca. Gdy przestrzegamy zakazów, nic nas złego nie spotka, ale nie możemy też liczyć na szczególne nagrody. Ciekawe, że nie ma tu symetrii z sytuacją poprzednią, i gdy zakazy z kolei są powszechnie łamane, to sam fakt ich konsekwentnego przestrzegania nie tylko nie może nam przynieść pochwały…
…, ale oczywiście nic złego nie spotyka tych, którzy dostają czwórki czy trójki. Ideał moralny wskazuje na działania charytatywne, filantropię czy poświęcanie się dla innych. Ale nikt nie liczy na to, że tak czynić będą wszyscy, a egoistom i sknerom nic się złego nie dzieje. Powinność zawarta w zaleceniach czy preferencjach jest wyraźnie najsłabsza. Istotnym symptomem odmiennego charakteru powinności, jaką…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)