"EKOLOGIA. JEJ ZWIĄZKI Z RÓŻNYMI DZIEDZINAMI WIEDZY." RED. A. KURNATOWSKA, PWN, 2002
12
Alicja Kurnatowska
Rezerwuary
chorobotwórczych czynników biotycznych
w aerosferze, hydrosferze i litosferze
(wybrane fragmenty)
W biosferze wyróżnia się środowisko powietrzne (aerosfera), wodne (hydrosfera) i lądowe (litosfera). Homo sapiens i wiele gatunków zwierząt żyje na pograniczu aerosfery i litosfery. Środowisko, które stanowią istoty żywe dla innych organizmów, nazywa się ontosferą (ontohabitat, mikrohabitat).
Działające na ustroje żywe czynniki środowiska dzieli się na nieożywione (abiotyczne) i ożywione (biotyczne). W odniesieniu do populacji człowieka uwzględnia się też odrębnie czynniki technosfery i socjosfery; model środowiska człowieka (wg Kadłubowskiego 1982) zamieszczono na rycinie 12.1.
Ryc. 12.1. Model środowiska człowieka (wg Kadlubowskiego 1982)
b - biosfera, s — socjosfera, t — technosfera, H — populacja człowieka;
strzałki oznaczają wzajemne oddziaływanie populacji i środowiska
Części biosfery — naturalne środowisko życia (biotop, makrohabitat) wielu gatunków z różnych grup systematycznych — obejmują z medycznego punktu widzenia rezerwuary czynników biotycznych (zarazki) o dużym znaczeniu w etiologii chorób człowieka i zwierząt.
Źródłami zakażenia dla środowiskowych rezerwuarów we wszystkich częściach biosfery są nosiciele i ludzie chorzy, zakażeni lub zarażeni określonym wirusem, bakterią, grzybem, pierwotniakiem lub helmintem. Pojęcie „nosiciel” obejmuje taką osobę, u której przebieg zakażenia lub zarażenia jest bezobjawowy, jak również taką, u której nosicielstwo poprzedza wystąpienie objawów choroby (okres wylęgania) lub utrzymuje się po jej zakończeniu (okres zdrowienia).
Zarazki (termin stosowany w epidemiologii) dostają się do ustroju żywiciela (gospodarz) różnymi drogami, a mianowicie: drogą inhalacyjną, tj. wziewną (powietrzno-kropelkowa, powietrzno-pyłowa), pokarmową (per os), płciową (seksualna) oraz przez uszkodzoną błonę śluzową jamy ustnej, skórę lub rogówkę, spojówkę, zaś w szczególnych okolicznościach — w czasie zabiegów kateteryzacji, dializy otrzewnej lub operacji chirurgicznych — bezpośrednio do krwi i narządów wewnętrznych. Drogi bezpośrednie zakażeń (wirusy, bakterie) i zarażeń (grzyby, pasożyty) prowadzą do zetknięcia się czynnika etiologicznego choroby z wrażliwym osobnikiem (człowiek, zwierzę).
Wrota zakażenia lub inwazji, tj. wnikanie drobnoustrojów lub postaci inwazyjnych pasożytów do ustroju człowieka stanowią otwory naturalne: jamy nosa, jama ustna, Ujście zewnętrzne cewki moczowej, pochwa,
(…)
… innych wywołujących powszechnie znane choroby przenoszone drogą kropelkową są m.in. RNA-wirusy: różyczki (Rubivirus), odry (Morbilli virus), świnki (Paramyxovirus) oraz bakterie: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, odpowiedzialne za zapalenia płuc, a także grzyby: blastospory Candida lub Cryptococcus, konidia Penicilliurn i Aspergillus, identyfikowane w grzybicach narządowych. W środowisku zewnętrznym…
… się do zatok przynosowych (szczękowe, sitowe), wywołując w nich zmiany zapalne lub rozrostowe, osiadają na powierzchni krtani lub przy głębokim wdechu przenoszą się z powietrzem do dolnych dróg oddechowych i płuc (zapalenie płuc, oskrzeli lub opłucnej, grzybniaki i in.); w części przypadków rozwija się postać uczuleniowa, zwykle związana z inwazją Aspergillus fumigatus. Trzeba jednak pamiętać, że w aerosferze…
…; ukłucia powodują zmiany skóry (świąd, ból, obrzęk, zaczerwienienie, ogniska martwicy), mogą przenosić też wirusy kleszczowego zapalenia mózgu, pałeczki durów rzekomych i in.
Kleszcze z Ixodidae, zajmujące otwarte przestrzenie, cieniste lasy graniczące z łąkami lub zbiornikami wodnymi, np. Ixodes ricinus (kleszcz pastwiskowy), I. persulcatus (kleszcz tajgowy) oraz Dermacentor reticulatus (kleszcz łąkowy), wykrywa się także na psach i ich właścicielach oraz w ich mieszkaniach. Stanowią one istotne zagrożenie dla populacji ludzkiej, przenoszą bowiem wirusy kleszczowego zapalenia mózgu (encephalitis ixodica).
Zagrożeniem dla człowieka są również krętki z rodzaju Borrelia, zwłaszcza B. burgdorferi, przenoszona przez Ixodes danrniini i I. ricinus — wywołująca w miejscu ukąszenia kleszcza zmianę pierwotną skóry…
… chorobotwórczych najsilniej ze środowiskiem wodnym związane są pełzaki z rodzajów Acanthanioeba i Naegleria.
Opisano ponad 150 inwazji ośrodkowego układu nerwowego wywołanego przez N. fowleri u ludzi w Czechosłowacji, Belgii, Wielkiej Brytanii, USA, Nowej Zelandii, Indiach, Japonii, Korei, Krajach Ameryki Południowej. Przebiegały one jako ostre pierwotne pełzakowe zapalenie mózgu i opon mózgowych…
… błon śluzowych narządów układu oddechowego lub pokarmowego, wykorzystując receptory komplementarne do adhezyn własnych. Na ogół jest to proces obejmujący określony gatunek mikroorganizmu i makroorganizmu.
Niektóre bakterie w ustroju żywiciela, pasożytując wewnątrzkomórkowo, np. pałeczka duru brzusznego (Salmonella typhi) lub pałeczka dżumy (Yersinia pestis) wnikają do makrofagów i innych komórek…
… wykrywa się również grzyby (np. rodzaju Alternaria, Cladosporium), które mogą u ludzi prowokować natychmiastowe reakcje alergiczne i objawy astmy oskrzelowej (astma atopowa). Wśród innych czynników biotycznych podobne reakcje wyzwalają alergeny roztoczy, np. Dermatophagoides pteronyssinus — w kurzu domowym, rozkruszki Acarus siro i A. farris — w produktach żywnościowych, alergeny sierści i naskórka…
… i Vibrio, wywołujące epidemie, np. czerwonki bakteryjnej (Shigella), duru brzusznego (Salmonella) i cholery (Vibrio). Salmonellozy o różnym przebiegu klinicznym, nie zawsze rozpoznawane jako dur brzuszny, od kilku lat stanowią w naszym kraju istotne zagrożenie w okresie wiosenno-letnim, natomiast cholera w Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy, jest rzadko rozpoznawana. Spośród pierwotniaków…
… (cysticercosis) w odróżnieniu od tasiemczycy (taeniosis), gdy tasiemiec uzbrojony pasożytuje wyłącznie w przewodzie pokarmowym, a człowiek jest jego żywicielem ostatecznym.
Do ścieków przedostają się zapłodnione jaja kosmopolitycznych nicieni, z rodzaju Ascaris i Toxocara. Na świecie zarażonych glistą jest ok. miliarda osób i w wielu krajach glistnica (ascariosis) ma charakter choroby o znaczeniu społecznym…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)