Słownictwo 15.11.2012. Wykład VI
I
Przekształcenia jakościowe w polskim słownictwie I: zmiany znaczenia wyrazów i ich mechanizmów (generalizacja, specjalizacja, metaforyzacja, metonimizacja)
Neosemantyzacja we współczesnej polszczyźnie i jej źródła.
Miejsce neosemantyzmów w strukturze polskich polisemów
Znaczenie pierwotne (etymologiczne) i znaczenie wtórne
II
Przyczyny znaczenia wyrazów
Historyczne: zmiany w materialnej jakości desygnatu, a ciągłość nazwy - zachowana (wóz [dawniej konkretny pojazd, dziś po prostu auto], spalanie, pióro)
Społeczne: kontakty środowisk społecznych (chałtura [dodatkowa praca zarobkowa, pierwotnie: sztuka teatralna grana poza programem, gorszej jakości], rzeźbić [improwizować, również z gwary aktorskiej], stropić się [dzisiaj - stracić pewność siebie, zmieszać się, zapożyczone z gwary myśliwskiej] rozpylacz)
Psychologiczne: poszukiwanie ekspresywności, poczucie tabu, szczególnie nazwy instrumentów, zwierząt, części ciała zwierząt, które w odniesieniu do człowieka nabierają znaczenia ekspresywnego, ujawnia się swoisty antropocentryzm (klępa, pasztet [brzydka, gruba dziewczyna], odejść [w znaczeniu umrzeć], zabieg [operacja], ustęp [kibel] puszysty [gruby] nieheteroseksualny [homoseksualista])
Językowe: zmiany fonetyczne lub morfologiczne (hetero, ciżba [dawniej ciszczba], pulchny [dawniej puchlny w znaczeniu spuchnięty], grzeczny [kiedyś krzeczny], skarbonka [etymologicznie zdrobnienie od carbona - skrzynia, puszka kościelna] )
III
Typy zmian znaczeniowych, klasyfikacja Hermanna Paula
Specjalizacja - zawężenie (dawniej: maciora - matka, dzisiaj tylko matka świni, dawniej: złodziej = zły + dziać, ten, który czyni nam źle, dzisiaj tylko związek z kradzieżą, Ukraina - kres, obszar przygraniczny, dzisiaj nazwa własna, zaćma kiedyś zaćmienie, dzisiaj choroba oczu, wątroba - kiedyś wszystkie wnętrzności dzisiaj tylko ich fragment, czytać - spostrzegać, brać pod uwagę, dzisiaj związane tylko ze znakami literowymi)
Generalizacja - uogólnienie, rozszerzenie znaczenia znaczenia (ojczyzna [kiedyś: związek z ojcem, dzisiaj: wszystko, co mamy po przodkach], wytyczna, rżysko, miednica [kiedyś: miska wykonana z miedzi, dziś: w zasadzie każda miska] rzezimieszek [kiedyś: ten, który rzeza mieszki, kieszonkowiec, dzisiaj: łobuz] )
Przesunięcie - przeniesienie nazwy Metaforyzacja (flejtuch - kiedyś opatrunek, dzisiaj osoba, lękać się - kiedyś łąk, łuk, zwijać się w łuk, dzisiaj bać się, guz - kiedyś zapięcie, guzik)
Metonimizacja (obojczyk - kiedyś kołnierz, część zbroi, dziś część ciała, sklep - kiedyś sklepienie, piwnica, dzisiaj miejsce, w którym robimy zakupy, strzelba - kiedyś strzelanie, czynność, dzisiaj narzędzie)
(…)
…' `wydzielona część drogi'
VII proces zaniku starych znaczeń
Powolny - stare znaczenia pozostają w biernym zasobie leksykalnym, podtrzymywane przez czytanie literatury klasycznej (rola lektur szkolnych) chrust, kochanek
Część dawnych znaczeń pozostaje we frazeologizmach, np. niebieski - Królestwo Niebieskie, ciało niebieskie, niebieski ptak, marzyć o niebieskich migdałach, jary - stary, ale jary, myszka…
…, dedykować
Przeniesienia nazwy: czarny, czerwiec, czerwony, styropian, teczki, pampers
V szczególnym typem generalizacji - eponimy - przekształcenie nazwy własnej w pospolitą
Vincez Priessnitz - prysznic Candid Jaccuzi - jaccuzi
Wilhelm Conrad Rentgen - rentgen
Giovanni Casanova - kasanowa
Samuel Colt - colt
Charles Lynch - lincz
Pot. Słownictwo medyczne i terminologia techniczna
Lolitka
VI Stosunki…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)