Zróżnicowanie współczesnej polszczyzny
Polszczyzna jako język etniczny (narodowy) nie jest tworem jednorodnym. Jej wewnętrzne zróżnicowanie można jednak traktować jako przejaw bogactwa kultury narodowej. Podstawową odmianą języka, mającą zasięg ogólnonarodowy, a więc tą, którą - jak się przyjmuje za Z. Klemensiewiczem (por. Z. Klemensiewicz 1961, s. 108 ) - posługują się użytkownicy polszczyzny bez względu na wiek, płeć, pochodzenie społeczne i terytorialne, a także wykonywany zawód, jest język ogólnopolski (nazywany dziś także językiem ogólnym lub standardowym). Jest on upowszechniany przez szkołę, a jego opanowanie jest konieczne do czynnego uczestnictwa w kulturze. Dawniej stosowano wobec tej odmiany także terminy: język literacki oraz dialekt kulturalny. Nie są one do końca równoważne. Pierwszy raczej odnosił się do wersji pisanej języka ogólnego, drugi - do wariantu swobodnego, mówionego. Zwycięstwo w terminologii językoznawczej terminu język ogólny jest związane ze zmianami w samym języku. Początkowo, do II wojny światowej użytkownikiem polszczyzny ogólnej była niezbyt liczebna elita narodowa - wykształcona i dobrze osadzona w tradycji. Tworzyło ją ziemiaństwo, deklasująca się szlachta, coraz częściej uprawiająca zawody inteligenckie. Elitę i resztę społeczeństwa dzielił znaczny dystans społeczny i kulturowy, którego pokonanie w drodze awansu wiązało się ze znacznym wysiłkiem. Przemiany ustrojowe po II wojnie światowej: zanik warstwy ziemiańsko-szlacheckiej, osłabienie, wyniszczenie w czasie II wojny światowej starej inteligencji, wzrost znaczenia warstwy robotniczej, urbanizacja, ruchy migracyjne ze wsi do miasta, wreszcie rozwój oświaty i mediów, przyczyniły się do powstawania nowych elit społeczno-politycznych i pomagały w awansie społecznym. Nie zawsze nadążał za nim awans językowo-kulturowy. W efekcie w czasach PRL-u nastąpiło wyraźne rozejście się elit społeczno-politycznych i kulturalno-językowych. W tych okolicznościach wyłonił się nowy język literacki, który nieco inaczej jest usytuowany względem pozostałych odmian języka narodowego. Język literacki podlega procesom demokratyzacji i równolegle deelitaryzacji (por. S.Gajda, 2001). Krąg użytkowników tej centralnej odmiany polszczyzny znacznie się poszerzył.
Podstawową cechą języka ogólnego jest to, że może on obsługiwać różne sfery komunikacyjne. Realizacja tej potencji komunikacyjnej objawia się obecnością w polszczyźnie odmian języka ogólnego, zwanych stylami funkcjonalnymi. Należą do nich: odmiana artystyczna, naukowa, administarcyjno-prawna (nazywana też urzędową), publicystyczna (zwana też publicystyczno-dzeiennikarską), religijna i potoczna. System odmian funkcjonalnych pozostaje w złożonych relacjach wobec dychotomicznego wewnętrznego podziału na polszczyznę oficjalną i nieoficjalną. Język oficjalny
(…)
… ich normalizacji, zasobu leksyki i konstrukcji gramatycznych. Dla zilustrowania właściwości polszczyzny mówionej przyjrzyjmy się fragmentowi autentycznej rozmowy telefonicznej, zapisanej w książce K. Pisarkowej (cyt. za: K. Pisarkowa 1975)
Ja jutro nie mogę się urwać, bo jestem umówiony na wizytę, dzisiaj widziałem, że do Eldomu na Alejach przywieźli takie palniki, do tych kuchenek jak wasza, wiesz. No i radzę pójść szybko. Słuchaj jest sklep Eldomu na Alejach Krasińskiego między Smoleńską a tą księgarnią muzyczną, wiesz, znaczy PWM.
A to wiem, wiem…
No i tam widziałem na wystawie, a dzisiaj przechodziłem tamtędy.
Ale palniki jakie, to znaczy co?
No to, co jest u was rozleciałe, do tej Slabody, kuchenek Slaboda.
Dobra
Są i te większe, i te mniejsze, wiesz.
No to dziękuje ci strasznie. To oczywiście tam pójdę…
….
W środowiskach działających nielegalnie, np. złodziei, więźniów, narkomanów język odmienny od polszczyzny mówionej (np. grypsera), tzw. żargon albo slang, jest używana przede wszystkim dla utajnienia komunikacji, uczynienia przekazu niezrozumiałym dla osób spoza środowiska. W grupach społecznych, w których dominują kontakty bezpośrednie, osobiste, indywidualne: w kręgach rówieśniczych i towarzyskich (np…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)