Przebieg rewolucji Badając rewolucje w różnych epokach, historycy i socjologowie próbowali odkryć ich wspólne cechy. Najbardziej wnikliwych analiz doczekała się Wielka Rewolucja Francuska (1789) i obserwacje jej dotyczące rozciągano następnie na inne rewolucje. W szczególności niektórzy autorzy (L. P. Edwards, Grane Brinton) widzieli w samym przebiegu, sekwencji etapów rewolucji francuskiej model uniwersalny, stosowalny do wszystkich rewolucji. I tak, twierdzą oni, że każda rewolucja przechodzi, w mniej lub bardziej wyraźny sposób, następujące fazy. Rewolucję poprzedza „sytuacja rewolucyjnaʺ ‐ bardzo wyraźne nasilenie niezadowolenia, protestu, niepokojów społecznych, co wynika z kryzysu ekonomicznego, fiskalnego lub politycznego. Sytuację tę szczególnie mocno odczuwają intelektualiści, którzy artykułują dążenia społeczne w krytycznych debatach politycznych, agitacji reformatorskiej, kontestacji reżimu, doktrynach i ideologiach rewolucyjnych. Pojawia się coraz powszechniejsza „świadomość rewolucyjnaʺ. Reakcja obronna panującego reżimu polega na próbach cząstkowych reform: liberalizacji politycznej, koncesjach ekonomicznych. Ich skutek jest na ogół odwrotny do zamierzonego: reformy odebrane zostają jako sygnał słabości rządu, cofającego się pod naciskiem społecznego protestu, a ponadto posunięcia liberalizacyjne, zwiększając wolności obywatelskie, poszerzają tym samym pole dla legalnych działań kontestatorskich, jak mówią politologowie, otwierają „strukturę szans politycznychʺ. Już dziewiętnastowieczny francuski politolog Alexis de Tocqueville twierdził, że ‐ paradoksalnie ‐ rewolucje wybuchają nie wtedy, kiedy reżim stosuje najsilniejsze ograniczenia i represje, lecz wtedy, kiedy następuje rozluźnienie, poprawa sytuacji. Myśl tę powtarza i dokumentuje empirycznie w sto lat później amerykański socjolog James Davies w swojej teorii „krzywej Jʺ, wskazując, że rewolucje wybuchają na ogół po okresie postępu w różnych dziedzinach życia, który wyzwala wysokie i często pozbawione realizmu aspiracje społeczne. Bezskuteczność prób reform prowadzi do paraliżu władzy, niemożności rządzenia. Metaforycznie powiadamy, że władza „leży na ulicyʺ i czeka tylko, aby ktoś po nią się schylił. I rzeczywiście, następuje etap „polityki ulicyʺ, to znaczy masowa „mobilizacja rewolucyjnaʺ, manifestacje publiczne, bunty zbiorowe, powstania ludowe, które w zależności od reakcji władzy ‐ represyjnej lub pokojowej ‐ przebiegają gwałtownie, z przelewem krwi, lub bez przemocy, łagodnie i pokojowo. Tak czy owak, losy starego reżimu są w tym momencie na ogół przesądzone. Jedynym ratunkiem dla zagrożonych elit jest w tej sytuacji zdrada narodowa: wzywanie pomocy militarnej sojuszników zewnętrznych przeciwko własnemu społeczeństwu (np. stłumienie powstania na Węgrzech w 1956 r., interwencja w Czechosłowacji w 1968 r. przeciwko Praskiej Wiośnie). Kiedy jednak ta opcja jest niedostępna, bo brakuje wystarczająco wysoko uplasowanych zdrajców, albo mocarstwa zewnętrzne nie
(…)
… i ich reprezentanci w nowej elicie władzy mają odmienne, strukturalnie uwarunkowane interesy, aspiracje, wizje przyszłości, a także odmienny stosunek do przeszłości. Pojawia się podział na radykałów, umiarkowane centrum i konserwatystów. Na ogół w pierwszym etapie porewolucyjnym dominują siły umiarkowane, podejmujące wysiłek powolnych reform przy wykorzystaniu zarówno instytucji, jak i personelu administracyjnego odziedziczonego po dawnym reżimie. Koszt reform, który obciąża masy społeczne, a także niezaspokojenie wybujałych aspiracji i nadziei rodzą nową falę niezadowolenia społecznego. Tworzy to bazę społeczną dla ugrupowań radykalnych, które w myśl idei niedokończonej rewolucji podejmują walkę z ugrupowaniami umiarkowanymi w obrębie elity politycznej („wojna na górzeʺ) i zdobywają przewagę pod hasłem kompletnego…
… w 1968 r. przeciwko Praskiej Wiośnie). Kiedy jednak ta opcja jest niedostępna, bo brakuje wystarczająco wysoko uplasowanych zdrajców, albo mocarstwa zewnętrzne nie kwapią się z pomocą, reżim ustępuje i następuje przesilenie przynoszące przejęcie władzy przez przywódców rewolucji. Po krótkim okresie rewolucyjnej euforii (którą niektórzy autorzy przyrównują do uniesień religijnych) następuje demobilizacja…
… rządy autokratyczne. Następuje zawieszenie lub cofnięcie reform politycznych (okres „restauracjiʺ), natomiast kontynuowane są reformy ekonomiczne, zmierzające do zaspokojenia żądań obywateli i zapewnienia władzy trwałego poparcia społecznego. W ostatecznym efekcie nadchodzi okres stabilizacji i normalizacji, „rekonwalescencja z gorączki rewolucyjnejʺ, rozwój ekonomiczny i powolna liberalizacja systemu…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)