Proza psychologiczna - typ prozy narracyjnej przeżywający swój rozkwit głównie w Dwudziestoleciu
Typ prozy narracyjnej przeżywający swój rozkwit głównie w Dwudziestoleciu, obejmujący utwory, w których problematyka psychologiczna, obecna w jakimś stopniu w każdym utworze literackim, wysuwa się na plan pierwszy, a w centrum uwagi narratora znajdują się emocje, tok myślenia, wspomnienia i psychiczne podłoże czynów bohaterów, Miejsce wizji rzeczywistości zewnętrznej zgodnej z potocznym doświadczeniem, respektującej związki przyczynowo - skutkowe oraz obiektywną chronologię, zajmuje tu wewnętrzny świat przeżyć postaci, w którym działa czas psychologiczny oraz mechanizmy podświadomości, a tradycyjną fabułę zastępuje analiza psychologiczna, czyli dokładny i wszechstronny opis procesów psychicznych oraz ich motywacji.
Psychologiczna powieść XX w. kształtowała się pod wpływem najnowszych osiągnięć filozofii, psychologii, psychiatrii, a przede wszystkim różnych odmian psychoanalizy (Henri Bergson, Zygmunt Freud, Alfred Adier, CarI Gustav Jung); za jej prekursorów uważani są Marcel Proust i jego W poszukiwaniu traconego czasu oraz James Joyce z Ulissesem.
Prozę psychologiczną lat 20. i 30. tworzyli najwybitniejsi pisarze polscy. W powieściach kobiecych tego okresu (Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej, Niedobrej miłości Zofii Nałkowskiej, Cudzoziemce Marii Kuncewiczowej, Całym życiu Sabiny Heleny Boguszewskiej) poddano analizie psychikę, osobowość i społeczne role kobiet. Inną grupę powieści psychologicznych Dwudziestolecia tworzą dzieła odchodzące od próby konstrukcji skomplikowanej osobowości i opisu procesów psychicznych na rzecz analizy jednego uczucia: zazdrości w Zazdrości i medycynie Michała Choromańskiego czy nie odwzajemnionej miłości w Niekochanej Adolfa Rudnickiego. W międzywojennych utworach Jarosława Iwaszkiewicza (Panny z Wilka, Brzezina, Młyn nad Utratą) problematyka psychologiczna wiąże się z zagadnieniami filozoficznymi, egzystencjalnymi, z pytaniami o sens życia, związek miłości i śmierci, o możliwości poznania samego siebie. Powieść Tadeusza Brezy Adam Grywałd prezentuje jeszcze inną odmianę powieści psychologicznej, w której do prawdy o człowieku dochodzi się nie za pomocą subiektywnej analizy psychologicznej, lecz behawiorystyczną metodą rejestracji zachowań i wypowiedzi bohaterów.
W powieściach psychologicznych Dwudziestolecia pojawiają się nowatorskie techniki prozatorskie: subiektywna narracja, monolog wewnętrzny, elementy strumienia świadomości, luźna kompozycja, asocjacjonizm jako zasada przywoływania wspomnień, inwersje czasowe, zachwianie porządku chronologicznego i przyczynowo-skutkowego. Zagadnienia procesów psychicznych i związana z nimi analiza psychologiczna pojawiają się także w prozie pierwszych lat po II wojnie światowej, w utworach Jerzego Andrzejewskiego (Noc, Apel), Tadeusza Brezy (Mury Jerycha. Niebo i ziemia),(…)
… i refleksji z przeszłości bohaterki, pojawiających się pod wpływem różnych skojarzeń,dwie płaszczyzny czasowe:
- czas teraźniejszy narratora - ostatni dzień życia Róży;
- czas przeszły - wspomnienia bohaterki,
dwie płaszczyzny narracji:
- narracja trzecioosobowa, obiektywna;
- narracja personalna - narracja trzecioosobowa, subiektywna; narrator nie jest Różą, ale prezentuje świat z jej wspomnień…
(…)… i Ziembiewiczów - gdy jej stan zdrowia gwałtownie się pogarsza, zostaje przy niej tylko córka. Ziembiewiczowie nawet nie wypłacają jej zaległych pensji.
STRUKTURA POWIEŚCI GRANICA
- Granica to powieść łącząca cechy powieści realistycznej i psychologicznej.
- Powieść realistyczna: czas: dwudziestolecie
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)