Fragment notatki:
PRAWO
KONSTYTUCYJNE
SKRYPT Z WYKŁADÓW
2012/2013
PROF. GÓRECKI
PRZYGOTOWAŁA E.R
PRAWO KONSTYTUCYJNE
I WYKŁAD – 01.10.2012r.
Inne nazwy
A) prawo paostwowe
B) prawo polityczne
Dziedzinę prawa zaczęto wyodrębniad od czasów wielkiej rewolucji burżuazyjnej we Francji pod
nazwą prawa konstytucyjnego, co było związane z powstawaniem konstytucji.
Konstytucja francuska 3.09.1791r.
Nazwa pochodzi od głównego źródła tej gałęzi prawa – Konstytucji.
Konstytucje zastąpiły dotychczasową, arbitralna wolę władcy jako najwyższego regulatora
O ile arbitralna wola władcy prowadziła do systemu rządów
autokratycznych, policyjnych i absolutnych
o tyle prawo konstytucyjne stało się
narzędziem a zarazem gwarancją
paostwa demokratycznego, liberalnego i praworządnego.
Konstytucje określały i regulowały sposób wykonywania władzy w paostwie, co do tej pory było
sprawą arbitralnej woli władcy.
Paostwo autokratyczne – paostwo, w którym suwerennośd należy do jednoosobowego
władcy
Paostwo demokratyczne – suwerenem jest naród (lud) – ogół pełnoprawnych obywateli
Paostwo absolutne – suweren wiąże normami prawnymi swoich poddanych, ale sam nie jest
związany prawem przez siebie ustalonym i może odstępowad dowolnie od prawa na
korzyśd/niekorzyśd obywateli czy osoby w drodze przywileju.
Paostwo praworządne – wszystkie decyzje indywidualne wymagają oparcia ich na podstawie
powszechnie obowiązującej ustawy od której sam suweren odstępowad nie może – prawo
wiąże wszystkich.
Paostwo policyjne – suweren pozwala organom władzy wkraczad we wszystkie dziedziny
życia obywateli
Paostwo liberalne – istnieje sfera wolności działao indywidualnych w którą organy władzy
wkraczad nie mogą, istnieje pewien margines swobód obywatelskich.
W dobie dzisiejszej nie ma paostw autokratycznych, mówimy o paostwach autorytarnych,
totalitarnych.
W wyniku I wojny światowej w Europie zostały zniesione ostatnie monarchie, w których
suwerennośd przypisywano jednemu władcy.
W niektórych paostwach następuje przejęcie władzy przez jednostkę, która następnie wykonuje
władzę samodzielnie w sposób autokratyczny:
A) Dyktatura - najczęściej dochodzi do dyktatury w drodze zamachu stanu lub objęcia
wykonywania władzy najwyższej przez wybitną jednostkę, w sposób przejściowy, taką
władzą dyktatorską była władza marszałka Józefa Piłsudzkiego 18 listopada
B) Cezaryzm demokratyczny – polega na faktycznym odebraniu władzy organom
demokratycznym i wykonywaniu jej przez organy autokratyczne, przy zachowaniu pozorów
demokratycznych
C) Paostwo faszystowskie/komunistyczne – autokratyczny przywódca
Pojęcia te stanowią amplitudę możliwości wahań form ustrojowych. Może się przejawiad
tendencja
do ich pogłębiania lub pomniejszania.
Paostwo demokratyczne wcale nie musi byd paostwem praworządnym i liberalnym, a paostwo
autokratyczne - policyjnym
Analiza tych trzech ogólnych wytycznych (paostwa demokratycznego, praworządnego i liberalnego)
od początku stała się główną treścią nauki prawa konstytucyjnego
O nauce prawa konstytucyjnego można mówid od czasu pierwszych wykładów (1797r. w
Ferraże)
W 1804 roku na Uniwersytecie w Bolonii powstała Katedra Prawa Konstytucyjnego.
Przejęła to również Akademia Francuska, jednak po zamachach stanu z 2 GRUDNIA 1851
roku Katedra Prawa Konstytucyjnego została zniesiona
Pojawiła się w 1878 roku, a wykład oficjalnie objęto programem uniwersyteckim w 1889 roku
– w setną rocznice rewolucji francuskiej
PRAWO KONSTYTUCYJNE
A) Konstytucja (w sensie szerszym) – to rzeczywisty ustrój polityczny
paostwa
obejmuje zespół norm regulujących podstawowe instytucje ustroju politycznego i
społecznogospodarczego
B) Konstytucja (w sensie węższym) – ustawa zasadnicza, akt normatywny
zespół norm zawartych w konstytucji, w rzeczywistości normy tej gałęzi prawa zawarte są też
w ustawach zwykłych.
PODSTAWOWE INSTYTUCJE USTROJOWE
A) Ustrój gospodarczy
Własnośd
B) Ustrój polityczny
Trybunał Konstytucyjny
Prezydent
Senat
RPO
Nazwa prawo konstytucyjne narodziła się we Włoszech i Francji, była używana w krajach
anglosaskich. Współcześnie nazwa ta jest niemal powszechnie przyjętą.
PRAWO PAOSTWOWE
objaw kojarzenia nowej dziedziny prawa z liberalno-demokratycznymi dążeniami
zaobserwowana w Niemczech
W przeciwieostwie do francuskich, konstytucje paostw niemieckich były fragmentaryczne
gdyż częśd aktów prawnych pozostawała w zakresie arbitralnych aktów głowy paostwa.
Obie, niejako równoległe sfery rządzenia zaczęto wspólnie systematyzować i interpretować
pod nazwą prawa paostwowego
W podobnym sensie zaczęto używad terminu ‘prawo paostwowe’ w nauce rosyjskiej, gdzie w
warunkach braku konstytucji było to raczej pozorowanie istnienia zbliżonej do zachodnich
wzorów dyscypliny prawniczej niż faktyczna systematyzacja.
Pojęcia paostwa i prawa są korelatywne – tzn. żadnego z nich nie można objaśnid nie posługując się
jednocześnie drugim
Paostwo jest prawną organizacją społeczeostwa. Prawo przedstawia nam się jako ogół norm
obowiązujących w paostwie. Nie ma paostwa bez prawa i nie ma prawa bez paostwa.
W szerszym znaczeniu prawo państwowe to ogół obowiązujących norm prawnych w
danym czasie
na danym terytorium pochodzących od państwa (władzy państwowej) – pojęcie sensu
largo
W wąskim znaczeniu prawo państwowe to tylko częśd prawa, jedna gałąź, a mianowicie zespół
norm
regulujących podstawowe instytucje ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego.
WADĄ tego terminu jest to, że w szerokim znaczeniu jest to pojęcie zbieżne z pojęciem systemu
prawa.
ZALETĄ jest to, że ta dziedzina prawa ma za swój przedmiot podstawowe urządzenie paostwa.
Termin ten jest używany w Niemczech oraz był używany w ZSRR (po rozpadzie ZSRR w paostwach
należących do ZSRR powoli zaczyna pojawiad się termin – prawo konstytucyjne)
PRAWO POLITYCZNE
Nazwa pochodzi od słowa ‘polityka’ – w znaczeniu całości wiedzy o paostwie.
Już Platon głosił, że wszystkie zjawiska związane z paostwem mają charakter polityczny.
Nazwa ta pojawiła się w II połowie XVIII wieku odkąd Rousseau nadał swojemu działu
podtytuł „zasady prawa politycznego” – pełny tytuł: umowa społeczna, czyli zasady prawa
politycznego.
W Polsce w okresie międzywojennym używano różnych nazw, ale najczęściej terminu ‘prawo
polityczne’, w Wilnie, we Lwowie. ‘Prawo paostwowe’ – w Warszawie. Nie używano nazwy
prawa
konstytucyjnego na uniwersytetach, pojawiała się ewentualnie w literaturze.
Po II wojnie światowej nastąpił okres unifikacji, przejmowano wszystkie wzory, utrwaliła się nazwa
prawo paostwowe. Trwało to do 1975r. kiedy to uznano, że nazwa prawo konstytucyjne lepiej
odzwierciedla charakter tej dyscypliny.
PRAWO PARLAMENTARNE
twórcą był Thomas Jefferson
rozumiał on przez to pojęcie prawo rządzące senatem
na to prawo składały się fragmenty konstytucji, pewne reguły poza konstytucyjne
Prawo parlamentarne to tylko częśd prawa konstytucyjnego!!!
W znaczeniu węższym prawo parlamentarne to prawo wewnętrzne parlamentu – jego
regulamin (
w Polsce regulamin Sejmu czy Senatu). Wyraża ono jego samodzielnośd i autonomię.
W znaczeniu szerszym prawo parlamentarne to normy odnoszące się do parlamentu –
do
organizacji, kompetencji i ich trybu działania. Są to normy zawarte w Konstytucji, regulaminach,
ustawach i zwyczaje panujące w Parlamencie.
PRZEDMIOT REGULACJI
Każda dyscyplina prawnicza ma inne normy, które regulują inne stosunki społeczne.
Przedmiotem prawa konstytucyjnego są podstawowe instytucje ustrojowe, bez których to paostwo
nie mogłoby istnied, a więc
1) podmiot władzy najwyższej (suweren)
2) sposób sprawowania władzy państwowej przez suwerena (forma demokracji
przedstawicielskiej,
system demokracji bezpośredniej)
3) ustrój społeczno-gospodarczy (całokształt stosunków własnościowych w paostwie)
4) organizacja i tryb funkcjonowania całego aparatu państwowego (czyli stosunki między
różnymi
organami, grupami organów, zasady działania, kompetencje)
5) stosunek państwa do obywatela (czyli podstawowe wolności prawa i obowiązki człowieka i
obywatela)
SYSTEM PRAWA - zespół norm prawnych pochodzących od państwa
obowiązujący w
danym czasie na jego terytorium. System prawa nie jest przypadkowym zbiorem wszystkich
reguł
postępowania, musi stanowid zwartą i uporządkowaną całośd. Inaczej mówiąc, musi byd
zupełny – opierając się na przepisach prawnych można było rozstrzygnąd każdą sprawę.
Prawo nie może zawierad luk. Luka w prawie może występowad gdy
wydana jest ustawa, ale nie ma wydanych przepisów wykonawczych – luka w
ustawodawstwie
ustawodawca reguluję jakąś sprawę, ale nie do kooca
Czasem luka może byd zmierzona, np. kiedy pozostawia się pewną swobodę organowi, której
dotyczy np. prezydent może ustąpid z urzędu (nie wypisano z jakiego powodu, bo może byd
ich zbyt dużo). W latach 1889-1992 miał miejsce pat legislacyjny ( pat legislacyjny →
sytuacja, w ktorej Sejm by przyjąd uchwałę Senatu potrzebował zwykłej większości, a by
odrzucid 2/3)
logicznie uporządkowany – wewnętrznie harmonijny – normy
prawne wchodzące w skład systemu nie mogą ze sobą kolidowad,
stosuje się reguły kolizyjne
System prawa zajmuje się regulowaniem
całokształtu stosunkow społecznych występujących na terenie paostwa
rożnorodnośd dziedzin życia regulowanych przez prawo sprawia, że cały system jest
wewnętrznie zrożnicowany
Istnieje więc potrzeba dokonania jego podziału. Kryterium podziału systemu prawa na gałęzie
stanowi przedmiot regulacji.
Najstarszym podziałem prawa był podział na Ius – prawo świeckie i Fas – prawo sakralne
Podział ten sięga początkow antycznej republiki rzymskiej. Poźniej,
cały system prawa został podzielony przez Ulpiana na dwa działy: ius
publicum (prawo publiczne) i ius privatum (prawo prywatne).
Podstawę rozgraniczenia tych obu działow stanowił chroniony przez
prawo interes, ktory mogł byd interesem publicznym lub interesem
jednostki – prywatnym.
Z biegiem czasu coraz trudniej było przeprowadzid ten podział. Było
to spowodowane z jednej strony stale wzrastającą aktywnością
paostwa, z drugiej strony wzrastająca wspołzależnością ludzi w
społeczeostwie.
Coraz trudniej było wskazad na interes jednostki, ktory nie miałby
cech interesu publicznego.
Podział ten stracił na znaczeniu, ale nadal jest używany
PRAWO MATERIALNE reguluje stosunki społeczne
PRAWO FORMALNE zajmuje się realizacją norm prawa materialnego
Prawo konstytucyjne zawiera przepisy prawa formalnego (regulamin sejmu i senatu) i materialnego
(przepisy dot. praw, ustroju i obowiązkow obywateli). Na gruncie prawa konstytucyjnego nie
dokonuje się tego rodzaju podziału.
WYKŁAD 2
Nadrzędna rola prawa konstytucyjnego w stosunku do innych dyscyplin prawniczych
Podstawowym źrodłem tej gałęzi prawa jest KONSTYTUCJA – akt normatywny najwyżej
stojący w hierarchii aktów prawnych
Przedmiotem regulacji tej gałęzi prawa są podstawowe instytucje ustrojowe – ustroju
politycznego i społeczno-gospodarczego, podstawowe czyli takie bez ktorych paostwo nie
może istnied
Normy Konstytucji najlepiej odzwierciedlają IDEOLOGIE PAŃSTWA, wyłożoną na kartach
Konstytucji – zasady ustrojowe
Prawo konstytucyjne ustala zasady dla innych gałęzi prawa
Normy nie mogą byd w sprzeczności z prawem konstytucyjnym mają je tylko rozwijad, na
straży stoi TK
Nadrzędna rola prawa konstytucyjnego szczegolnie jaskrawo uwydatnia si ę w okresach
prawotworczych i w okresach transformacji ustrojowych.
Niepodległośd listopad 1918 roku – 11 listopada jako data umowna, 10 listopada wrócił z
niemieckiej niewoli Piłsudzki społeczeostwo warszawskie postąpiło do rozbrajania
garnizonow niemieckich, Warszawa stała się wolna, zbiegło się to z zawieszeniem broni na
froncie zachodnim.
22 listopada 1918 roku Piłsudzki wydaje dekret o Najwyższej Władzy
Reprezentacyjnej Republiki Polskiej – dekret który był naszą 1 Konstytucją
Wraz z pojawieniem się nowego państwa pojawiły się normy polskiego prawa
konstytucyjnego.
Państwo – musi mieć własne normy prawa konstytucyjnego!!!
Przedmiotem prawa konstytucyjnego są zjawiska i stosunki społeczne związane z
organizacją władzy państwowej, ale od prawa konstytucyjnego należy oddzielić pojęcie
NAUKI PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
NAUKA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO zajmuje się NORMAMI PRAWA
KONSTYTUCYJNEGO
określa ich materialne i ideowe źródła
określa kulturowe uwarunkowania
bada ich działanie w praktyce organów państwa
systematyzuje normy państwa konstytucyjnego w różne instytucje
ocenia ich społeczną i polityczną celowość
Aby badać musi posługiwać się określoną metodą naukową.
Metoda naukowa jest to stale i świadomie stosowany sposób postępowania
ludzkiego zmierzający do poznania otaczającej nas rzeczywistości, ustalenia
praw
jakie nią rządzą.
Nauka prawa konstytucyjnego to także nauka społeczna dlatego posługuje się metodami
charakterystycznymi dla innych nauk społecznych.
METODA PRAWNO-DOGMATYCZNA
zakłada ona badanie materiału normatywnego w celu ustalenia co w danym miejscu i w
danym czasie obowiązuje jako prawo.
Metoda ta wychodzi z założenia że nie należy ograniczać się tylko do badania materiału
normatywnego, ale także jeszcze stosunki społeczne
Badając określony tekst prawny dokonujemy jego analizy, interpretujemy znajdujące się
w nim pojęcia, ustalamy związki zachodzące między normami, dokonujemy ich
klasyfikacji. Robimy to żeby ustalić RZECZYWISTE ZNACZENIE BADANEGO TEKSTU,
dowiedzieć się czy normy zwarte w tym tekście są w praktyce stosowane zgodnie z jego
rzeczywistym znaczeniem, a tym samym z celem społecznym dla urzeczywistnienia
którego zostały ustanowione
ODMIANĄ METODA FORMALNO DOGMATYCNZA – ogranicza się jedynie do badania
materiału normatywnego, nie konfrontuje go ze stosunkami społecznymi, nie bada
praktyki.
SOCJOLOGICZNA
prawo jest nauką społeczną, problematyki prawa i socjologii są ze sobą wzajemne
powiązane, powstaje konieczność posługiwania się w badaniach nad PK także metodą
właściwą socjologii, pozwala ona zdefiniować pewne pojęcia zawarte w aktach
normatywnych jak np. „naród” i dzięki temu lepiej poznajemy rzeczywiste znaczenie
tekstu.
Badamy czynniki rodzące prawo – to co wpłynęło że powstało prawo o
określonej treści
Badamy skutki wywołane przez działanie normy prawnej – czy cele zostały
osiągnięte
Ustalamy stosunki między skutkami zaistniałymi a zamierzonymi
Nie jest to metoda jednolita składa się na nią - badanie opinii publicznej,
sondaże, badania statystyczne, obserwacja pośrednia bezpośrednia lub
uczestnicząca, także eksperymenty.
+ Obserwacja bezpośrednia polega na tym że podmiot badany jest bezpośrednio
obserwowany przez badacza, możliwość ujawnienia zachowania niezgodnego ze
wzorem jest kłopotliwa i wobec tego może on postąpić w sposób niezgodny ze swoją
dotychczasową praktyką, nigdy nie daje 100 % pewności co do wyniku
+ Obserwacja uczestnicząca polega na tym że sam badacz jest członkiem badanej
społeczności, wynik jest zawsze 100 %
+ Obserwacja pośrednia wykorzystuje się materiały bez bezpośredniego stykania się z
osobami uczestniczącymi w tych procesach – badanie akt sądowych, prokuratorskich,
dane statystyczne, wycinki prasowe, ankiety, audycje radiowe itp.
PRAWNO PORÓWNAWCZA
charakterystyczna dla nauk prawniczych. Posługując się metodą prawno-porównawczą
wykraczamy poza jeden system prawa i badamy instytucję jednego systemu prawa
z
instytucjami innego systemu prawa.
Ta metoda była stosowana już w starożytności.
Odżyła W II poł XIX kiedy 1869 toku we Francji utworzono Towarzystwo
Ustawodawstwa Porównawczego.
W 1876 roku we francuskim ministerstwie sprawiedliwości utworzono urząd
ustawodawstwa zagranicznego, urząd który zajmował się publikacją przekładów
kodeksów państw obcych.
Badania prawno-porównawcze mogą być prowadzone w 2 różnych ujęciach
+ w ujęciu historycznym – porównanie 2 instytucji w różnych okresach – bywa
nazywane metodą historyczną
+ ujęcie geograficzne – ujęcie podstawowe kiedy mówimy o metodzie
prawnoporównawczej,
polega na porównywaniu 2 lub więcej instytucji istniejących w tym
samym czasie ale w różnych państwach
Korzyści
Dowiadujemy się o instytucjach praw konstytucyjnego istniejących w innych
państwach
Znajomość obcych instytucji może okazać się korzystna dla ich recepcji u nas
Kiedy badamy obce systemy prawne lepiej poznajemy specyfikę własnego
systemu prawa
Badania powinny być dokładne, a nie powierzchowne.
ŻRÓDŁA PRAWA
Termin ten kwestionowany jest jako wieloznaczny, prawnicy używają go od 2000 lat.
1. Historycznym – stare dokumenty, zapisy aktów normatywnych
2. Metafizycznym – czynnik rodzący idee prawa np. Bóg
3. Socjologicznym – MATERIALNE ŹRÓDŁA PRAWA
4. Prawniczym – FORMALNE ŹRÓDŁA PRAWA
Materialne źródła prawa – WSZELKIE CZYNNIKI RODZĄCE PRAWO
WOLA SPOŁECZNA jest to przeciętna świadomość panująca w danej grupie. Wola
zbiorowa wywiera wpływ na kształtowanie się woli państwowej.
Wola jednostki kształtowanie się woli zbiorowej woli państwowej
Czynniki pośrednie czynnik bezpośredni
Wola państwowa organy ustanowione do tworzenia określonego rodzaju prawa
Żeby wola państwowa była czynnikiem bezpośredni rodzącym prawo musi odpowiadać
pewnym warunkom.
Musi być uzewnętrzniona i komunikatywna – nie można jej domniemywać, jej
istnienie nie może budzić wątpliwości
Musi być określona w odpowiedniej formie – ta forma nie może być dowolna
Musi ustalać pewne reguły postępowania o mocy powszechnie obowiązującej
czyli normy prawne, zasady polityki zagranicznej, gospodarczej o ile mają
przewidziane prawem formę.
ŻRÓDŁA PRAWA W ZNACZENIU FORMALNYM
Nie wszystkie normy obowiązujące na terenie państwa są normami prawnymi np.
normy moralne, normy wyznaniowe, ustanowione przez kościół.
Normami prawnymi nazywamy tylko takie, które są zawarte w ustanowionych przez
władzę państwową lub w uznawanych przez władzę państwową źródłach prawa.
Źródłem prawa w znaczeniu formalnym są formą powstawania i egzystencji norm
prawnych czyli akty normatywne powołanych do tego organów państwowych. Są one
rzecz jasna rezultatem źródeł prawa w ujęciu socjologicznym.
Do źródeł prawa pisanego możemy zaliczyć
Konstytucje
Ustawy konstytucyjne
Ustawy
Rozporządzenia z mocą ustawy
Rozporządzenia
Zarządzenia
Umowy międzynarodowe
uchwały
Niepisane źródła prawa
Prawo zwyczajowe
Zwyczaje konstytucyjne
Precedensy konstytucyjne
Nasza Konstytucja 2 kwietnia 1997 jest pierwszą z polskich konstytucji która zawiera
rozdział poświęcony źródłom prawa. Poprzednie polskie konstytucje takiego
rozdziału nie miały. W rozdziałach wydawano akty prawne które dany organ mógł
ustanawiać. Ten sposób nie był przejrzysty.
23 kwietnia 1935 roku Konstytucja Kwietniowa ona posiadała odrębny
rozdział
USTAWODAWSTWO ale ten rozdział problematyki źródeł prawa nie wyczerpywał,
uregulowała sprawę ustaw i dekretów prezydenckich. Można się było dowiedzieć
jakie były źródła prawa, ale nie były hierarchicznie i pełnie określone
Obecna Konstytucja ROZDZIAŁ 3.
Konstytucja przyjęła zamknięty system źródeł prawa polegając na tym, że
1) Wymienia w sposób wyczerpujący formy w jakich mogą być tworzone normy
prawne
2) Wskazuje wyraźnie jakie podmioty mają kompetencję do stanowienia
określonego rodzaju aktów prawnych
3) Określa zakres spraw jakie poszczególne rodzaje aktów prawnych mogą być
regulowane – co można regulować odpowiednim aktem prawnym
4) Ustala hierarchie źródeł prawa.
Wreszcie określono relację zachodzące między ustawami a ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi. Poza rozdziałem trzecim znalazły się rozporządzenia z mocą
ustawy, wydawane w stanie wojennym.
Konstytucja dokonuje podziału aktów normatywnych na pewne grupy
Akty prawa międzynarodowego
Akty prawa wewnętrznego
Akty ogólnokrajowe
Akty prawa miejscowego
Akty ustawowe
Akty podustawowe
Akty prawa powszechnie obowiązującego
Akty wewnętrznie obowiązujące
Z chwilą wejścia Polski do UE Polski system źródeł prawa otworzył się na akty unijne.
Zamknięcie systemu źródeł prawa zgodnie z orzecznictwem TK dotyczy to
tylko
źródeł prawa powszechnie obowiązującego.
Normy prawa powszechnie obowiązującego wiążą wszystkich
* organy paostwowe
* obywateli
* podmioty znajdujące się pod jurysdykcją RP
Powszechnie obowiązujące źródła prawa można podzielid na
te o zasięgu ogólnokrajowym
te które obowiązują jedynie na obszarze działania organu który je ustanowił –
akty prawa miejscowego
Do aktów prawnych o charakterze wewnętrznym Konstytucja w art. 93 zalicza
uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia ministrów. Nie jest to pełny katalog.
Akty o charakterze wewnętrznym obowiązują jedynie w odniesieniu do
jednostek organizacyjnych podległych organowi który je ustanowił
W szczególności akty wewnętrzne nie mogą być podstawą dla wydania decyzji
wobec obywateli i osób prawnych.
Podlegają one kontroli z punktu widzenia zgodności z powszechnie
obowiązującymi źródłami prawa.
Konstytucja zobowiązuje władzę ustawodawczą do uchwalenia ustawy
określającej zasady i tryb stanowienia aktów prawa miejscowego. Nie uchwalono
jednej takiej ustawy, jest to w kilku ustawach.
Akty prawa miejscowego stanowione są przez organy samorządu terytorialnego oraz
terenowe organy administracji rządowej na podstawie i w granicach upoważnień
zawartych w ustawie.
CECHY ŹRÓDEŁ PRAWA
Konstytucja wprowadziła zasadę jawności i powszechności do wstępu
rozdziału źródeł prawa
niezbędnym warunkiem dla wejścia w życie aktu normatywnego jest jego
ogłoszenie wynika to z art. 88. Zasady i tryb ogłaszania powszechnie
obowiązujących aktów prawnych może być określony jedynie w ustawie i jest
to ustawa z 20 lipca 2000 roku o ogłaszaniu aktów normatywnych i
niektórych innych aktów prawnych oraz ustawa z 14 kwietnia 2000 roku o
umowach międzynarodowych.
Źródła prawa powszechne obowiązującego tworzą hierarchicznie zbudowany
system. Nadrzędność norm oznacza że między dwiema normami prawnymi
hierarchicznie różnymi nie mogą występować kolizje – norma hierarchicznie
wyższa uchyla normę hierarchicznie niższą
KONSTYTUCJA
Ustawy konstytucyjne – W SENSIE MATERIALNYM
_____________________________
Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgoda wyrażoną w ustawie
Ustawy
Rozporządzenia z mocą ustawy
Umowy międzynarodowe których ratyfikacja nie wymaga zgody ustawowej
Rozporządzenia
USTAWA KONSTYTUCYJNA
Sens formalny – ustawa mająca taki tytuł – w Polsce obecnie takich ustaw nie ma
Sens materialny – ustawa, której uchwalenie wymaga takiego samego trybu jak
zmiany konstytucji – USTAWA O ZMIANIE KONSTYTUCJI
MA TĘ SAMĄ MOC CO KONSTYTUCJA
RATYFIKOWANA UMOWA MIEDZYNARODOWA – ma taka sama moc co
ustawa, ale pierwszeństwo ma ratyfikowana
ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY = DEKRETY
UMOWA RATYFIKOWANA BEZ ZGODY WYRAŻONEJ W USTAWIE – jeśli nie
można jej ratyfikować z ustawą to ustawa ma pierwszeństwo
Istnieją 3 poglądy
Ekstensywne – rozszerzające - źródłem prawa konstytucyjnego jest konstytucja
oraz te wszystkie akty prawne które rozwijają postanowienia konstytucji czyli
jest to ujęcie szerokie
Restryktywne – zawężające – źródłem prawa konstytucyjnego są tylko niektóre
postanowienia konstytucji
Pośredni – źródłem prawa konstytucyjnego są normy zawarte w konstytucji .
My przyjmujemy poglądy ekstensywne.
Jedynym źródłem prawa konstytucyjnego w jego historycznych początkach była tylko
Konstytucja, nauka niemiecka poszerzyła jednak pojęcie źródeł obejmując nie tylko
konstytucje ale także szereg równoległych w stosunku do nich aktów monarchów, zwyczajów
uprawnieo monarszych.
W innych paostwach pojawiła się jednak tendencja do poszerzania zakresu pojęcia źródeł
prawa konstytucyjnego.
Konstytucja reguluje
Elementy prawne ustroju politycznego
Elementy prawne ustroju społeczno-gospodarczego
Termin konstytucja pochodzi od łacioskiego słowa constituere (ustanawiad, urządzad)
W Starożytnym Rzymie działalnośd ustawodawczą określano republica constituere
W średniowieczu określano tym terminem zbiór reguł postępowania w zakonach
chrześcijaoskich
Pod koniec XVII wieku zaczęto używad stwierdzenia Konstytucja jako opisu aktu który określa
podstawy ustrojowe państwa.
Praktyka ustanawiania Konstytucji datuje się od kooca XVIII wieku i wiąże się z koncepcjami
ustrojowo-politycznymi rewolucji burżuazyjnych.
Wcześniej ustrój polityczny był budowany przez akty panującego monarchy, prawo
zwyczajowe
Pierwsze konstytucje ograniczały władze monarszą i miały uniemożliwid powrót do
absolutyzmu i zapewnid równowagę miedzy władzami. Mówiąc o konstytucji musimy sobie
zdawad sprawę z nieścisłości tego terminu
Konstytucja faktyczna – rzeczywisty ustrój paostwa, jak przedstawia się układ sil społecznych w
paostwie
Konstytucja w sensie prawniczym – jedna ustawa najważniejsza w paostwie która określa zasady
ustrojowe paostwa i ten akt prawny nie koniecznie musi nosid nazwę Konstytucji, aczkolwiek tak jest
najczęściej
Ustawa rządowa – 3 maja 1971 roku
Ustawa zasadnicza – konstytucja niemiecka, watykaoska 2000 rok, węgierska 2011
Karta konstytucyjna - ludwika XVIII roku 1814 roku
Statut – statut albertyoski 4 marca 1848 roku dla królestwa Sardynii od 1761 był on
konstytucją ogólnowłoską po zjednoczeniu Włoch
Ustawa konstytucja – konstytucja kwietniowa
Powstanie pierwszych konstytucji pisanych wiąże się z walka burżuazji z feudałami i prawa polityczne.
Po dojściu do władzy burżuazja sformułowała nowe zasady ustroju politycznego, jak:
zasada praworządności
zwierzchnictwa narodu
równości
Rozwój konstytucji
Rozwój kapitalistycznego sposobu produkcji – wymagał wolności towarowej, zniesienia
poddaostwa chłopów,
Szkoła prawa natury – zakładała że naturalne prawa jednostki ograniczają władze
paostwową, naruszenie tych praw usprawiedliwia wystąpienie przeciwko władzy a zatem te
prawa powinny byd gdzieś zebrane, w jednym akcie
Teoria umowy społecznej – społeczeostwo przekazało władzy swoje prawa naturalne po to
żeby władza je chroniła, a panującego można obalid gdyby ten okazał się byd tyranem
Teoria podziału władz – miała niewątpliwe wpływ na upowszechnienie konstytucji, jeżeli
władze podzieli się między 3 różne organy wzajemnie się hamujące to wolnośd jednostki
będzie najlepiej zagwarantowana, ten kto ma prawo ustanawiad normy prawne powszechnie
obowiązujące żeby nie mógł ich sam wykonywad w sposób tendencyjny, żeby inny organ nie
miał możliwości stanowienia prawa powszechnie obowiązującego, żeby istniał niezależny
czynnik sędziowski który będzie sprawdzał czy te prawa są prawidłowo stasowane w
przypadkach indywidualnych
Koncepcja suwerenności ludu – wg tej teorii władza paostwowa powinna byd
legitymizowana w działaniach ludu – tworzenie konstytucji jest realizacja suwerennej władzy
ludu
Światopogląd racjonalistyczny – odgrywał istotną role zwłaszcza W XVIII WIEKU WE Francji
–
uznawał że rozum człowieka, jego doświadczenie są najważniejszymi źródłami poznania
otaczającej nas rzeczywistości racjonalne działania miały zastąpid dotychczasowe rozwiązania
ustrojowe które uważane były za wytwory ignorancji, nowe rozwiązania ustrojowe
zbudowane na podstawie racjonalistycznej analizy powinny byd gdzieś zapisane, takim
miejscem byłaby Konstytucja. Miała się ona stad najwyższym świeckim autorytetem w
paostwie, autorytetowi biblii przeciwstawiano konstytucje
Liberalizm i egalitaryzm – akcentują wolnośd i równośd ludzi bez względu na przynależnośd
stanową i te zasady należało zapisad w konstytucji
Wojny napoleońskie – napoleon nadawał krajom konstytucje, podbijał je
Pierwsze konstytucje były związane z walka o uzyskanie niepodległości lub jej utrzymanie a także z
walka jakie mieszczaostwo prowadziło z feudałami.
Klasyfikacja konstytucji
Kryterium : sposób ujęcia treści konstytucji
Pisane – treśd zwarta w 1 ustawie zasadniczej
Niepisane – nie jest ujęta w 1 akcie prawnym, składają się na nią akty królewskie, zwyczaj,
precedensy i szereg ustaw które praktyka sądowa traktuje jako nadrzędne, przykładem
Wielka Brytania, Nowa Zelandia, Izrael, Szwecja, w Anglii taka moc nadal ma Wielka Karta
Swobód
Czasami jest możliwe obowiązywanie kilku ustaw konstytucyjnych określają one różne fragmenty
ustroju politycznego np.
Francja II Republika
III Rzeczypospolita konstytucja z 1992 roku – konstytucja złożona, w przeciwieostwie do
jednolitych gdzie jest 1 akt – okres transformacji ustrojowych, prawotwórczych
Kryterium : tryb zmiany konstytucji
Sztywne – wyróżnia się wśród ustawodawstwa najwyższą mocą prawna i dlatego trudniej jest
ja zmienid niż ustawę zwykłą, akt o większej stabilności czasowej
Giętkie – zwana także elastyczną – taka której tryb zmiany jest taki sam jak ustawy zwykłej,
może byd zmieniona w takim samym trybie, np. konstytucja angielska
Podział może mied względny charakter, nie wszystko zależy od norm konstytucyjnych ale także
od istniejących w paostwie stosunków społecznych od układu sil w parlamencie, zasad
stosowanych przy sprawowaniu władzy. Formalnie giętka konstytucja angielska, wykazuje
większą sztywnośd niż formalnie sztywna konstytucja PRL 1952 roku – ponad 20 razy zmieniana
Sposób interpretacji przepisów konstytucji
Nawet nie zmieniając tekstu ustawy zasadniczej można w praktyce w drodze interpretacji
doprowadzid do zmian obowiązujących przepisów odmiennie rozumianych i stosowanych niż
poprzednio zaowocowad może to różnymi skutkami prawnym.
Dotyczy to zwłaszcza konstytucji o niewielkim stopniu jurydyzacji – konstytucje mało
precyzyjne.
Ogromna role w tym zakresie odgrywa orzecznictwo sądów konstytucyjnych. spełniają one
niezmiernie istotną rolę przy interpretowaniu norm konstytucji - Francuska Rada
Konstytucyjna która swoimi orzeczeniami (odpowiednik) doprowadzi ła do wyksztalcenia
konstytucji materialnej – zbudowanej z deklaracji praw człowieka i obywatela - wstępu do
konstytucji i pozostałych przepisów konstytucji z 1958 roku
Relacje miedzy treścią konstytucji a realnym ustrojem politycznym paostwa
Fikcyjne – taka, w której prawo mija się z rzeczywistością, jej postanowienia nie
odzwierciedlają rzeczywistego ustroju paostwa i w następstwie tego są łamane
Rzeczywiste – odzwierciedla realny ustrój pastwa, w praktyce jest przestrzegana
Marcowa – fikcyjna, łamana nie tylko po zamachu majowym, była wynikiem kompromisu
Kwietniowa – rzeczywista, też nie do kooca były tam wszystkie postanowienia przestrzegane
PRL – fikcyjna, prawa obywatelskie były łamane
Konstytucja rzeczywista co jakiś czas musi byd nowelizowana.
Ferdynand LASSALL pierwszy na to zwrócił uwagę, żyd niemiecki, działacz ruchu robotniczego,
swoja teorie wyłożył w 2 przemówieniach
„O istocie konstytucji” 1862 roku – wygłaszał przemówienie
„Co teraz?” – było kontynuacja rozważao o istocie konstytucji
Zadawał on pytanie co BY SIĘ STAŁO GDYBY W PANSTWIE PRUSKIM SPŁONĘŁY WSZYSTKIE BIBLIOTEKI
PUBLICZNE, archiwa, zniknęły akty normatywne w zasobach prywatnych, czy posłowie mogli by
przystąpid do pisania nowej innej konstytucji, łatwiej zburzyd i od nowa wybudowad niż remontowad
tak jak na księżym młynie glinę spod Wrocławia przynoszono, czy posłowie mogliby ograniczyd
władze królewską
Król ma policje i wojsko, król mający wojsko i armaty to kawałek konstytucji (nie
pozwoli
sobie wyrwad władzy (dowcip z dziadkiem i Jasiem „hola, hola zły człowieku”)
Posłowie ograniczyd przywileje szlacheckie – czy szlachta przeciwko paostwu
paoszczyźnianych chłopów, ale szlachta jest główną podpora tronu – osłabienie szlachty t o
osłabienie potęgi króla. Szlachta mająca poparcie króla jest kawałkiem konstytucji
Posłowie będą chcieli zakazad kapitalistycznego systemu produkcji, zechcą wrócid do
cechowego systemu wówczas właściciele fabryk zamkną fabryki, robotnicy wyjdą na ulice z
żądaniami chleb i pracy – właściciele fabryk to kawałek konstytucji
Gdyby ograniczyd władze bankierów – też byłoby to niemożliwe bo rząd zawsze potrzebuje
pieniędzy
Posłowie chcieli wprowadzid system w chinach za przestępstwo syna odpowiadał ojciec –
poziom oświaty w paostwie by do tego nie dopuścił, świadomość społeczna to tez kawałek
konstytucji
Ograniczenie prawa obywatelskich robotników, tez byłoby to niemożliwe
WNIOSEK: tak naprawdę posłowie napisaliby taka sama konstytucje, zakładając się tamta była
rzeczywista. Mogłaby się różnid sformułowaniami ale w istocie byłoby to samo
Istota - rzeczywiste odzwierciedlanie ustroju paostwa
Inna konstytucja – Lassall określił to jako „świstek papieru” nie byłaby w praktyce przestrzegana
Sposób ustanowienia konstytucji
W drodze rewolucyjnej
nie ma prawnej ciągłości w stosunku do poprzedzającego ją systemu prawnego
jest to akt nielegalny nieoparty na podstawie prawnej
z jej punktu widzenia cały poprzedni system prawny traci moc obowiązująca
daje początek nowej legalności
nowa konstytucja w sposób wyraźny lub dorozumiany przywraca normom na nowo moc
obowiązującą wypełniając ja inna treścią – ideologiczną
normy dawnego systemu prawnego staja się normami recypowanymi które podlegają
objaśnianiu i stosowaniu nie wg woli dawnego ustawodawcy ale są intepretowane i
stosowane zgodnie z zasadami nowego ustroju politycznego i spoleczno gospodarczego
W drodze ewolucyjnej
można mówid gdy jest ona uchwalona w trybie przewidzianym przez poprzednią konstytucję
– a więc z punktu widzenia poprzedniego systemu prawnego jest konstytucja legalna
cały poprzedni system prawny utrzymuje moc obowiązującą
zmiany nie maja charakteru rewolucyjnego a charakter porządkowo – organizacyjny.
FUNKCJE KONSTYTUCJI
Jurydyczna – prawna – normatywna – jest częścią obowiązującego prawa – ma najwyższą
moc prawną, reguluje stosunki społeczne polityczne i gospodarcze w paostwie, na straży
skuteczności jej regulacji stoi w Polsce TK, który dokonuje kontroli konstytucyjności prawa
Polityczna – zawiera zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego odwołuje się do
pewnych wartości, ideałów podnosząc je do godności prawa
Społeczna – konstytucja ustanawia i utrwala ustrój paostwa, jest on wynikiem pewnego
społecznego kompromisu zawartego przez różne grupy społeczne, regulując najważniejsze
kwestie ustrojowe stabilizuje ład społeczny wynikający z tego kompromisu
Integracyjna – sprzyja zacieśnianiu więzi obywateli z paostwem, rozwiązania przyjęte w
konstytucji łagodząco wpływają na konflikty społeczne
Organizacyjna – konstytucja wyznacza formy życia zbiorowego, określa zasady
funkcjonowania paostwa i jest statutem organizacyjnym paostwa, porządkuje formy działania
organów paostwowych
Programowa – jest to instrument rozwoju paostwa, może tworzyd pewne organy
paostwowe, instytucje prawne, jej treśd zawiera przepisy które wyznaczają główne kierunki
przemian, wizje prawne
Wychowawcza – oddziaływując na społeczeostwo konstytucja powinna uświadamiad i
upowszechniad pewne zawarte w niej wartości
Funkcje są powiązane i występują jednocześnie
Konstytucja może byd stosowana
Samoistnie – bezpośrednio – polega na tym, że normy konstytucyjne obowiązują WPROST w
obrocie prawnym – bez konieczności rozwijania ich aktami niższego rzędu
MODEL KONTYTUCJI STOSOWANEJ BEZPOŚREDNIO
Konstytucję bezpośrednio stosują wszystkie rodzaje organów władz publicznych i obywatele ART. 8
ustęp 2 – PRZEPISY KONST STOSUJE SIĘ BEZPOSREDNIO CHYBA ZE KONSTYTUCJA
STANOWI INACZEJ
Jednostka może wprost powoływad się na normy konstytucyjne
Jednostka może dochodzid realizacji norm konstytucyjnych w drodze postepowania
konstytucyjnego nawet jeśli nie są rozwinięte w ustawie zwyklej
Istnienie pozaparlamentarnej kontroli konstytucyjności ustaw, istnienie instytucji
odpowiedzialności konstytucyjnej
Rozwiązanie charakterystyczne dla demokratycznego paostwa prawnego. Orzeczenie SN i
NSA wyraźnie akcentuje znaczenia tego artykułu w sądowym stosowaniu prawa
Dzięki temu wiele przepisów konstytucji stanowi samoistna podstawę orzeczeń
sadowych,
a jeszcze więcej było wykorzystywanych przy uzasadnieniu jako owocnej argumentacji
orzeczniczej
Jak może postąpid sąd w przypadku kiedy wydając wyrok na podstawie przepisów jakiejś ustawy
uważa ze jest ona sprzeczna z konstytucją – czy sąd może odmówid zastosowania ustawy zwyklej i
wydad rozstrzygnięcie na podstawie normy konstytucyjnej bo ustawa sprzeczna z konstytucj ą ?
Odpowiedź: Nie może, chyba że w stanach. Związane to jest z rozdziałem kompetencji przy badaniu
zgodności prawa z Konstytucją
Ponieważ Bezpośrednie stosowanie konstytucji nie upoważnia do badania konstytucyjności
ustaw
przez sady powszechne art. 188 – wyłączna kompetencja trybunału konstytucyjnego. Sad powinien
przedstawienia pytań prawnych które inicjują kontrole przed TK co wynika z 193 art. Konstytucji
Sądy są związane domniemaniem zgodności ustawy z konstytucją – jeżeli sąd nabierze
wątpliwości co do tego czy ten przepis jest zgodny z konstytucją to zawiesi postepowanie i
wystąpi do TK z zapytaniem ,stanowisko trybunału będzie wiążące.
Wystąpienie sądu z pytaniem prawnym jest jednocześnie przejawem nadrzędności
konstytucji i bezpośredniego stosowania jej przepisów.
Pośrednie – wymaga konkretyzacji jej przepisów w aktach niższego rzędu
MODEL KONSTYTUCJI STOSOWANEJ POŚREDNIO
Konstytucje bezpośrednio stosuje
Glowa paostwa
Rząd
parlament
# sady nie mogą bezpośrednio stosowad konstytucji, mogą stosowad jedynie ustawy.
# Obywatele mogą się powoływad na prawa w konstytucji pod warunkiem ze są rozwinięte w
ustawach zwykłych.
W tym systemie brak jest pozaparlamentarnej kontroli konstytucyjności ustaw, zgodności
ustawy z konstytucją i brak instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej np. konstytucja PRL
1952
Konstytucja posiada cechy szczególne – znamiona które wyodrębniają ją z całego ustawodawstwa
1) co do treści
jej treśd reguluje podstawowe i wszystkie zagadnienia ustroju politycznego społecznego i
gospodarczego
ustawy zwykle to tylko wąski zakres problemu, konstytucja precyzuje w sposób ogólny,
ustawy szczegółowo
czy istnieje katalog spraw które muszą znaleźd się w konstytucji, tak – ale wraz z upływem lat
ten katalog ulega rozszerzeniu, dawniej treśd ograniczano do zasady podziału władz i prawo
obywatelskich – w okresie międzywojennym na ogol nie poruszały praw socjalnych, dzisiaj
nie można sobie wyobrazid aby prawa socjalne były w niej pominięte.
Katalog niezbędnych spraw
- do kogo należy władza paostwowa – musi określad suwerena
- musi określid sposób sprawowania władzy przez suwerena
- musi określid organizacje aparatu paostwowego
- musi zawierad katalog podstawowych praw wolności i obowiązków obywatelskich
- musi zawierad przepisy określające ustrój spoleczno gospodarczy,
- musi zawierad przepisy określające tryb zmiany konstytucji – te same punkty CO
PRZEDMIOT PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
To były te niezbędne, niektóre zawierają więcej
[ Konstytucja szwajcarska - przepis który zakazał uboju zwierząt przed ich ogłuszeniem
Luizjana – przepisy budowa mostów i nadawania nazw mostom
Południowa Karolina – kobieta nie może wyrazid zgody na seks przed 14 urodzinami ]
Dotyczy to konstytucji pełnych – takie które zawierają wszystkie zagadnienia
Konstytucje niepełne – tymczasowe – prowizoryczne – konstytucje MAŁE (w Polsce)
maja charakter tymczasowy
nie regulują wszystkich zagadnieo które powinny znaleźd się w konstytucji pełnej
Z reguły uchwalane są w okresach paostwo-twórczych i w okresach transformacji
ustrojowych
nie muszą mied nawet nazwy ustawy konstytucyjnych
1. Dekret Józefa Piłsudskiego 22 listopada 1918 rok – pierwsza polska Mała konstytucja – o
najwyższej władzy reprezentacyjnej republiki polskiej
2. Uchwała (nie ustawa!) sejmu ustawodawczego 20 lutego 1919 roku – o powierzeniu
Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu naczelnika paostwa
3. Ustawa konstytucyjna z 19 lutego 1947 roku – o ustroju i zakresie działania najwyższych
organów RP
4. Ustawa konstytucyjna 17 października 1992 roku – o wzajemnych stosunkach między
władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie
terytorialnym
Określały jedynie zasady funkcjonowania organów paostwowych natomiast dano sobie czas na
opracowanie pełnej konstytucji na później
Konstytucja zawiera jednocześnie kilak funkcji dlatego też posiada zespoły norm które mają pewne
cechy szczególne, istnieją wiec w konstytucji
Normy materialne
o określają one granicę i program działalności paostwa
o regulują zasady ustroju, stosunki miedzy paostwem a obywatelem
o określają cele i treśd działania podmiotów wymienionych w Konstytucji, zaliczamy do nich
- zasady polityczne – normy określające zasady ustroju politycznego i społecznogospodarczego
- normy programowe – takie które wyznaczają (w sposób ogólny) cele i kierunki działalności
paostwa w różnych dziedzinach np. art. 65 u 5 – maja charakter normatywny ale nawet
gdybyśmy przyjęli że te normy mają tylko charakter ideowo-polityczny i że nie wyznaczają
wprost wzorców zachowao to i tak mają duże znaczenia dla interpretacji nrom
konstytucyjnych
- normy kompetencyjne – takie które określają relacje uprawnieo zachodzące między
poszczególnymi organami paostwowymi, konstytucja powinna tak kształtowad kompetencje
żeby na siebie nie zachodziły
- normy oddziaływujące na pozycje jednostki w państwie – normy określające wolności,
prawa i obowiązki człowieka i obywatela. Zwłaszcza obowiązki precyzyjne określone, nie
można ich domniemywad
Normy proceduralne
Normy organizacyjne
2) co do formy
a) nazwa
b) tryb uchwalenia
c) tryb zmiany
d) systematyka
e) najwyższa moc prawna
Normy proceduralne
Normy proceduralne sensu stricto – takie, które regulują procedurę związaną z określonymi
czynnościami podmiotów wymienionych w Konstytucji – nie wystarczy wskazad jaki organ ma
podejmowad decyzję ale wskazad w jaki trybie decyzja ta będzie podejmowana, wszelkiego
rodzaju niejasności dotyczące norm proceduralnych sensu stricto mogą nawet prowadzid do
paraliżu organów paostwowych przy podejmowaniu decyzji np. pat legislacyjny 1989 - 1992
– poprawka Senatu w Sejmie była odrzucana 2/3 głosów, a przyjmowana zwykłą większością
głosów
Normy kreacyjne – normy które regulują sposób powoływania pewnych organów
paostwowych, rozwiązywania czy też odwoływania członków danych organów paostwowych
Normy rewizyjne – regulują postępowanie związane z częściową bądź całkowitą zmianą
konstytucji
Normy organizacyjne
regulują organizację paostwa
ustanawiają organy paostwowe
określają ich strukturę
Konstytucja w jednej i tej samej normie rozstrzyga o utworzeniu jakiegoś organu (norma
organizacyjna), wskazuje na sposób jego utworzenia (norma proceduralna kreacyjna), ustala
ważniejsze jego uprawnienia (norma materialna kompetencyjna) – normy łączą się ze sobą
Preambuła – wstęp
nie jest to częśd niezbędna Konstytucji
na ogół wstępy zamieszczane są w Konstytucjach paostw nowo utworzonych albo tych które
przeszły transformacje ustrojową
Jest to początkowa cześd ustawy zasadniczej napisana stylem patetycznym
preambuły nie zawierają artykułów – mają charakter opisowy, deklaracyjny i czasem
zawierają stwierdzenia historyczne
wskazują na cele paostwa, konstytucji, a niekiedy także na pewne zasady ustrojowe.
Tak było z naszymi konstytucjami
Już w Konstytucji 3 maja
Marcowej 17.03.1921
PRL „Polska republiką ludu pracującego” – częśd historyczna (np. zwycięstwo nad
faszyzmem), teraźniejszośd (podstawa władzy sojusz robotniczo chłopski), cele konstytucji
(przyspieszenie rozwoju gospodarczego, politycznego, kulturalnego, zacieśniana współpracy i
przyjaźni miedzy narodami)
Obecna – nawiązanie do tradycji RP, gorzkie doświadczenia gdy podstawowe wolności i
prawa były łamane, cele
Czy jest to opis czy ma charakter normatywny?
Nie ma zgodności poglądów, nie ma najmniejszej wątpliwości że preambuła jest cenna
wskazówką
interpretacyjną, wyraża myśli przewodnie konstytucji, wskazuje w jakim duchu jest
odczytywana/stosowana. Preambuła nabiera jurydycznego charakteru, dzięki ogrzewnictwu sądu
konstytucyjnego (w Polsce TK) – trybunał wzmacnia swoją argumentacje przywołując sformułowania
z preambuły.
Preambuły zawierają tzw. invocacio dei – zwrócenie się do Boga, nie jest to regułą, zwłaszcza
w paostwach totalitarnych. Istnieją dwie wersję inwokacji
Inwokacja chrześcijańska – przyjmuje postad „w imię trójcy świętej” np. konstytucja Irlandii,
Konstytucja 3 Maja
Inwokacja uniwersalna – przyjmuje postad „w imię boga”, uniwersalna bo zakłada
akceptacje prawdy wspólnej dla chrześcijan i innych religii monoteistycznych a także dla
kierunków filozoficznych akceptujących transcendentny wymiar bytu ludzkiego – np.
Konstytucja Szwajcarii, Konstytucja marcowa
Obecna – invocacio dei występuje w formie ułomnej – nasza konstytucja nie została
uchwalona w
imię Boga, ale została uchwalona przez ludzi wierzących i ateistów – w obecnej Konstytucji
jest
pewne pęknięcie – odwołanie się zarówno do systemu aksjologicznego ludzi wierzących, ale z
zastrzeżeniem przypominającym wartości osób niewierzących. W preambule jest też mowa o
odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem.
Cechy szczególne co do formy
Szczególna nazwa
W paostwie tylko jeden akt normatywny może nazywad się konstytucją, ta nazwa pozwala
zorientowad się w intencji ustawodawcy traktowania tej i tylko tej ustawy jako zasadniczej –
ta nazwa indywidualizuje akt normatywny.
Ten jeden akt stanowi oddzielną kategorie źródeł prawa.
Szczególny tryb uchwalenia
W innym trybie uchwalana jest ustawa zwykła, a w innym konstytucja. Istnieje kilka trybów
uchwalania konstytucji – kluczowe pytanie: od kogo może pochodzid konstytucja? Może ona
pochodzid od tego do kogo należy władza najwyższa – od suwerena.
Suweren to jednostka (najczęściej monarcha) albo suwerenem jest naród (ogół
pełnoprawnych obywateli danego paostwa)
Konstytucje oktrojowane (od franc. nadawad) – nadawane przez monarchów, były
przejawem ustępstw mieszczaostwa z zachowaniem przewagi elementów feudalnych np.
Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII, Statut albertyoski, w Polsce – 22 lipca 1807 roku –
konstytucja księstwa warszawskiego – nadana przez Napoleona, Konstytucja królestw
polskiego 22 11 1815 nadana przez cara Aleksandra 1 oraz Dekret Józefa Pi łsudzkiego,
ostatnią konstytucją oktrojowaną – nadana przez Polaka – konstytucja Watykanu z roku
2000 – ustawa zasadnicza nadana przez polskiego Papieża
Konstytucje uchwalane przez naród
a) Bezpośrednio być uchwalane przez naród – w drodze referendum – głosowania
ludowego w którym obywatele udzielają odpowiedzi tak lub nie
b) Pośrednio - przez organ przedstawicielski – naród go wybiera, a on dopiero uchwala
Konstytucje
- KONSTYTUANTA – specjalny organ powołany do uchwalenia konstytucji potem się
rozwiązuje np. konstytucja amerykaoska
- KONSTYTUCJA UCHWALONA PRZEZ PARLAMENT ZWYKŁY – wybrany na określoną
kadencję, może uchwalid konstytucję
- Sejm ustawodawczy – organ o charakterze pośrednim między konstytuantą a
parlamentem zwykłym, z konstytuanty – musiał uchwalid konstytucję, nie mógł
rozwiązad się nie uchwalając konstytucji, pozostałe funkcje wykonywał te co
parlament zwykły np. powołując rząd
OBECNA KONSTYTUCJA
23.04.1992 roku Sejm uchwalił ustawę konstytucyjną o trybie przygotowania i
uchwalenia konstytucji RP
Dwa lata później 22.04.1994 dokonano nowelizacji tejże ustawy konstytucyjnej, ta
ustawa dotyczyła jedynie prac nad nową konstytucją, nie dotyczyła nowelizacji
konstytucji z 1952.
Miało je uchwalid Zgromadzenie Narodowe, a naród miał ją przyjąd w drodze referendum
Inicjatywa ustrojodawcza:
Komisja konstytucyjna
Grupa co najmniej 56 posłów członków ZN czyli 10 %
Prezydent
Nowela z 1994 roku przyznała jeszcze inicjatywę ustrojodawczą grupie co najmniej 500 tys.
obywateli mający prawa wyborcze do Sejmu
Wnosili oni projekt od komisji konstytucyjnej w ciągu 6 miesięcy od dnia jej ukonstytuowania
się, natomiast ta grupa 500 tys. obywateli miała prawo znieśd projekt w ciągu 3 m-cy od
wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej
Zgłoszono 7 projektów konstytucji
- projekt SLD
- unii demokratycznej (unii wolności)
- projekt PSL
- projekt komisji konstytucyjnej senatu 1 kadencji – 58 posłów i senatorów klubów
prawicowych
- projekt prezydenta Wałęsy
- projekt klubu konfederacji polski niepodległej
Komisja konstytucyjna - 46 posłów,10 senatorów po 10 % z każdej z tych izb – komisja
wybierała przewodniczącego i jego zastępcę musieli byd przedstawicielami różnych izb –
przewodniczącym został Aleksander Kwaśniewski
1) Komisja uchwaliła regulamin, z prawem przedkładania wniosków mogli uczestniczyd
* przedstawiciele prezydenta
* Rządu
* TK
2) Musieli uczestniczyd przedstawiciele wnioskodawców wnoszących projekt konstytucji.
3) Własny projekt konstytucji kk mogła uchwalić bezwzględna większością głosów w
obecności co najmniej polowy ustaw licz posłów , w praktyce takie coś nie miało miejsca
a) Sprawozdania o skierowanych do niej przez ZN projektach konstytucji komisja
konstytucyjna uchwalała w formie tekstu jednolitego większością co najmniej 2/3
głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby członków
b) ZN mogło uchwalid konstytucję w 2 lub w 3 czytaniach
c) W 1 czytaniu po przeprowadzeniu debaty można było odrzucid albo skierowad do komisji
konstytucji, w praktyce żaden z projektów nie został odrzucony
d) W 2 czytaniu obejmowało sprawozdanie komisji konstytucyjnej w formie tekstu
jednolitego, zgłaszanie poprawek i glosowanie większością 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy ogólnej liczby członków ZN
e) Zgromadzenie mogło też ponownie zwrócid projekt do komisji, wyznaczając dodatkowy
termin na złożenie nowego sprawozdania.
f) Komisje uchwalona przez ZN przesyłano do Prezydenta który w ciągu 60 dni mógł zgłosić
propozycję zmian do jej tekstu – jeśli nie zgłaszał to kooczyło się na 2 czytaniu
g) Jeśli zgłaszał miało miejsce 3 czytanie – propozycje prezydenta przyjmowano
bezwzględną większością głosów
h) Uchwalenie konstytucji w 3 czytaniu odbywało się tak jak w 2 czytaniu większością 2/3 w
obecności co najmniej polowy członków ZN
i) W ciągu 14 dni po 3 czytaniu, albo 14 dni po upływie 60 dni gdyby prezydent nie
proponował zmian prezydent zarządzał poddanie konstytucji pod referendum a przyjęcie
konstytucji w glosowaniu ludowym następowało jeśli za konstytucją opowiadałaby się
większość biorących udział w glosowaniu. Frekwencja referendum była bez znaczenia –
tego referendum zbojkotowad nie można było, nawet jakby 1 osoba głosowała
Podpisywał prezydent, zarządzał ogłoszenie w Dz U. społeczeostwo miało się zapoznad
wcześniej z tekstem, tekst przyjęty przez zgromadzenie w 2 czytaniu Marszałek Sejmu
zarządzał poddanie do publicznej wiadomości.
Problem kiedy konstytucja wchodzi w życie – kiedy nabywa moc obowiązującą
- po ogłoszeniu jej w oficjalnym organie publikacyjnym – w Polsce Dz. U
Konstytucja kwietniowa 23 kwietnia opublikowana od 24 kwietnia zaczęła
obowiązywad
wejdzie w życie dopiero po upływie vacatio legis – wskazanego w niej okresu,
pozwala uniknąd pewnej fikcji ze ustawa obowiązuje a nikt jej nie zna, danie okresu
obywatelom i organom paostwowym aby zapoznali się z treścią aktu – konstytucja
obecnie obowiązująca – art. 23 – wchodzi w życie po upływie 3 m-cy od dnia
ogłoszenia.
Konstytucja marcowa - częśd nabiera mocy obowiązującej z chwila ogłoszenia, częśd
po spełnieniu pewnych warunków od których istnienia uzależnione jest tejże ustawy
zasadniczej
Konstytucja PRL -Konstytucja wejdzie w życie z dniem uchwalenia
Wejście w życie konstytucji uzależnione od pewnych zdarzeo
uzależnione od zgody paostw członkowskich w federacji np. konstytucja USA,
niemiecka z 1949 – miała byd przyjęta przez wszystkie landy (oprócz Bawarii, ale jak
wszystkie landy ja przyjęły to miała uznad wiec w Bawarii obowiązuje)
Problematyka wejścia w życie może byd uregulowana albo w samej konstytucji –
przykład nasza
Może byd uregulowane w odrębnej ustawie konstytucyjnej – konstytucja PRL 22 07 –
sejm ustawodawczy uchwalił konstytucję i przepisy wprowadzające w odrębnej
ustawie.
Szczególny tryb zmiany
Konstytucja ustawą zasadniczą, zabezpieczona przed zmianami. Dlatego konstytucje są w
innym trybie zmieniane niż ustawy zwykłe, nie dotyczy to konstytucji giętkich które są
zmieniane w takim samym trybie co ustawa.
Niektóre konstytucje wyznaczają sztywne terminy w których należy ocenid przydatnośd
postanowieo konstytucji np. 3 maja 1791 i 17 marca 1921
Obie te konstytucje przewidywały rewizje co 25 lat
Czynnik wpływający na stabilnośd konstytucji
- zakres regulacji – czynnik zmian – im zakres węższy tym konstytucja jest trwalsza – np.
konstytucja amerykaoska
- stopień ogólności sformułowań – inny czynnik przydatności – jeżeli stopieo sformułowao
zawartych w konstytucji jest dosyd duży to zmiany będą rzadsze np. konstytucja amerykaoska
- działalność sadu konstytucyjnego lub sadu najwyższego – im aktywniejsza działalnośd
sądów tym mniejsza koniecznośd dokonywania zmian
- częstotliwość kryzysów politycznych, gospodarczych, społecznych – stabilnośd sytuacji
wewnętrznej paostwa sprzyja nie zmienianiu konstytucji
- wpływ prawa unijnego na państwa członkowskie - w związku z europejskim nakazem
aresztowania w Polsce zmieniono konstytucje 8 września 2006 roku
Dwa rodzaje zmian konstytucji
System poprawek – ustawa konstytucyjna jest aktem stojącym obok konstytucji, żyje swoim
władnym zżyciem, konstytucja i dołączona do tego poprawka – taki system w Irlandii, USA
System inkorporacji – w Polsce – polega na tym że ustawa konstytucyjna bezpośrednio
zmienia tekst konstytucji – nie żyje własnym zżyciem, jest wklejona w konstytucje – jest jego
integralna częścią
Różnice
Tryb całkowitej zmiany – prac nad nowa konstytucja
Tryb nowelizacji
Inne podmioty którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza
Inne podmioty które uchwalają lub zatwierdzają konstytucje
Kwalifikowana większośd głosów i kwalifikowane quorum – większa dla zmiany
konstytucji i zmiany i quorum tez może byd kwalifikowane
Terminy – inne terminy dla prac w parlamencie nad ustawa a inne nad konstytucja
W paostwach federacyjnych może byd uzależnione wejście w życie konstytucji dla
federacji od zatwierdzenia przez wszystkie paostwa członkowskie.
Często zdarza się tak ze tryb zmiany konstytucji jest taki sam jak tryb jej uchwalenia. Łatwiej
wydaje się zmienid konstytucję oktrojowana, niż tą nadaną przez naród
Rewizja – zmiana jej zasad naczelnych
Nowelizacja – częściowa zmiana konstytucji
WEWNĘTRZNA HIERARCHIZACJA NORM KONSTYTUCYJNYCH - Konstytucja to określony system norm
prawnych – wszystkie normy konstytucji maja moc wyższą od innych aktów normatywnych.
Normy hierarchicznie wyższe nie podlegają dalszym zmiana
– konstytucja Francji, Włoch, zakazują zmiany republikaoskiej formy rządów – nie można
wprowadzid monarchii
- niemiecka zakazuje zmiany granic landów, zasady odnoszące się do zmian praw
jednostki
- grecka – niezmieniane zasada podziału praw i prawa podstawowe
- czeska – zasada demokratycznego paostwa prawa
- norweska – przy nowelizacji nie można naruszad ducha konstytucji
konstytucje jest trudniej zmienić niż ustawę zwykłą, a niektóre przepisy
konstytucji
trudniej zmienić niż pozostałe
- konstytucja Hiszpanii
- Litwy
- Bułgarii
- Polski
Zawiera 3 kategorie przepisów, projekt zmiany konstytucji musi byd 2 razy uchwalany przez
sejm większością 2/3 głosów w okresach nie krótszych niż 3 miesiące – Litwy i Łotwy
Mogą byd zmienione tylko w drodze o referendum
Większością 3/5 głosów niektóre przepisy mogły byd zmienione ale tylko w ciągu roku od
wejścia w życie konstytucji – dot. sejm prezydent, sądu konstytucyjnego i prokuratorów
Znaczenie polityczne konstytucji jest różne.
Tryb zmiany konstytucja marcowa
Rozróżniała zmianę konstytucji od rewizji.
wniosek o zmianę wymagał podpisu co najmniej 1 ustawowej liczby posłów (444 czyli co
najmniej 111) i zapowiedzenia na co najmniej 15 dni wcześniej
Zmiany dokonywano w obecności co najmniej polowy ogólnej liczby posłów lub
senatorów, (dla ustawy zwyklej wystarczała obecnośd 1/3 )– większością 2/3 głosów
Rewizje
Rewizja zwykła – konstytucja podlegała rewizji co 25 lat – zwyczajną większością sejmu i
senatu połączona w zgromadzenie narodowe
Rewizja nadzwyczajna – polegała na tym, że drugi z rzędu sejm wybrany na zasadach tej
konstytucji – sejm 2 kadencji mógł dokonad rewizji konstytucji własną uchwala,
większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów a więc
bez udziału senatu
Tryb zmiany Konstytucji Kwietniowej
Zróżnicowane w zależności od tego kto występował z inicjatywą zmiany
Z inicjatywy
Prezydenta – musiał byd głosowany w całości chyba że w imieniu Prezydenta rząd wyraził na
to zgodę, wymagała zgodnych uchwał sejmu i senatu powziętych zwykłą większością głosów
Rządu – uchwały wymagały większości ustawowej liczby posłów i senatorów (sejm co
najmniej 105, senat 49 (48 (polowa + 1 glos))
Co najmniej 1 ustawowej liczby posłów - czyli co najmniej 52 jako że sejm liczył 208 posłów
- uchwały wymagały większości ustawowej liczby posłów i senatorów
W ciągu 30 dni prezydent mógł skorzystać z prawa weta i wówczas ponowne rozpatrywanie
tego projektu mogło odbyd się w następnej kadencji izb ustawodawczych – kadencja przed
wojną wynosiła 5 lat.
Jeżeli izby ustawodawcze ponownie uchwaliły zmianę konstytucji to prezydent podpisywał
konstytucje albo rozwiązywał sejm i senat (teoretycznie mogło to trwad w nieskooczonośd,
ale w praktyce oznaczałoby to obalenie w drodze poza konstytucyjnej prezydenta)
Tryb zmiany Konstytucji PRL 22 07 1952 roku
Mogła być zmieniana większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej
liczby
posłów
Formalnie sztywna, w rzeczywistości giętka
Nasza konstytucja kwietnia 1992 roku
Wniosek mógł złożyd
Prezydent
Senat
1/5 ustawowej liczby posłów – co najmniej 92
Zmiana konstytucji następuję w drodze ustawy uchwalonej przez sejm większością 2/3 głosów w
terminie do 60 dni przez senat większością bezwzględną.
Senat nie może odrzucid tego projektu, nie może wprowadzid do nich poprawek – głosuje tylko za
uchwaleniem jej. Jeżeli nie ma większości bezwzględnej to konstytucja nie jest
zmieniania.
Jeżeli senat nie wypowie się w 60 dni również nie będzie zmiany konstytucji
1 czytanie projektu ustawy o zmianie konstytucji może mied miejsce najwcześniej 30 dnia od
przedłożenia sejmowi projektu ustawy. Chodzi o to żeby dad czas posłom do analizy, żeby nie
było to
pochopne podejmowanie decyzji.
Uchwalenie zmiany rozdziału 1 2 i 12 konstytucji
może nastąpid najwcześniej 60 dnia po 1 czytaniu tego projektu i jeżeli uchwalono zmianę w
rozdziale 1, 2 lub 12 to Prezydent, Senat lub co najmniej 1/5 posłów mogą zażądad w ciągu 45
dni od
dnia uchwalenia tej ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Jest to
fakultatywne rozwiązanie.
Wówczas Marszałek Sejmu zarządza zbrojne, referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia
wniosku.
Zmiana konstytucji jest przyjęta jeżeli za tą zmianą opowie się w referendum większośd głosujących –
frekwencja referendalna jest bez znaczenia – referendum nie można zbojkotowad.
Prezydent podpisuje ustawę o zmianie konstytucji czyni to w ciągu 21 od dnia przedłożenia mu jej i
zarządza ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw.
Nasza konstytucja do tej pory była dwukrotnie zmieniana
8 września 2006 roku – art. 55
07 maja 2009 roku – do artykułu 99 dodano ustęp 3 stanowiący, że wybrano do sejmu i
senatu nie może byd osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądowym za przestępstwo
umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.
SYSTEMATYKA KONSTYTUCJI – nie jest to cecha szczególna ze względu na formę ZDANIEM
GÓRECKIEGO – wewnętrzny układ treści konstytucji
A) Systematyka ogólna – podział konstytucji na rozdziały, decydują o niej pewne założenia
ideowe
B) Systematyka szczegółowa – budowa poszczególnych rozdziałach – budowa samych
artykułów, decydują
czynniki natury logicznej i techniczno-legislacyjnej – organ – charakter, sposób
powołania, skład, tryb pracy, kompetencje najpierw są te ważniejsze wymienione potem
mniej istotne
W różnych konstytucjach na świecie problematyka dotycząca praw obywatelskich znajduje się
albo
na początku albo na koocu konstytucji. Umiejscowienie problematyki w treści konstytucji nie jest
dziełem przypadku, odzwierciedla role jaka w danym państwie ustawodawca przywiązuje
do
statusu obywatela. W polskich konstytucjach problematyka ta umieszczona była w koocu
konstytucji,
w obecnej jest na początku.
Jak obszerna powinna byd konstytucja?
(zwięzła amerykaoska, rozgadana indyjska) Czy powinna drobiazgowo regulowad pewne zagadnienia?
Wydaje się że nie, jeżeli będzie zbyt drobiazgowa stwarzad to będzie niebezpieczeostwo zbyt częstych
zmian jej treści, a byd może okaże się że jest łamana). Cóż to za ustawa zasadnicza co trochę
zmieniana. Konstytucja nie powinna byd bardzo szczegółowa powinna pozostawiad luzy do praktyki
ustrojowej – nasza konstytucja należy do rozgadanych.
Różne kryteria legły u podziale konstytucji na rozdziały
A) Marcowa – zasada podziału władz, miała ona krótką preambułę i siedem rozdziałów.
Rozdział 1 zatytułowany był „Rzeczypospolita” – rozdział ogólny – byłam mowa że
Polska jest republiką
Rozdział 2 – władza ustawodawcza
3 – wykonawcza
4 – sądownictwo
5 – powszechne obowiązki i prawa obywatelskie
6 – postanowienia ogólne (rozdział w którym była mowa o zmianie i rewizji)
7 – postanowienia przejściowe
B) Kwietniowa – odrzucała zasadę podziału władz, wprowadzała zasadę jednolitości władzy
prezydenta i jego zwierzchnictwa nad pozostałymi organami paostwowymi wymienionymi w
jej artykule 3 w kolejności
RZĄD
SEJM
SENAT
SIŁY ZBROJNE
SĄDY
KONTROLA PAŃSTWOWA
odzwierciedlał on systematykę ogólna. Ta konstytucja nie miała
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)