Eliza Orzeszkowa Cham , wstęp do wydania Universitas Cham (1888)
Cham scenerią łączy się z utworami wiejskimi Orzeszkowej z wcześniejszego okresu. Ale z powieści tej znikło zainteresowanie typowością obyczajową, jak i pozytywistyczne zatroskanie ciemnotą i bezradnością chłopa. Rozkładowemu działaniu cywilizacji miejskiej przeciwstawiała pisarka wartości moralne ukształtowane na podłożu tradycyjnych pojęć kultury ludowej, ideałów ewangelicznych, w na pół mistycznym kontakcie ze światem przyrody. Nadniemeński rybak podejmuje jako oczywisty obowiązek „zadanie ludzkie, dobre, święte”- uratowanie moralne swej żony, ofiary deprawującego wpływu miasta i patologicznych cech własnej psychiki. Jego spokój wewnętrzny i prawość jawią się tutaj w aurze heroizmu, wyniesioną wysoko ponad przeciętną moralność gromady wiejskiej. Pisarka ustrzegła się przy tym upraszczającego dydaktyzmu. Walka bohatera o duszę Franki kończy się dla obojga klęską. Wszystkie działania Pawła okazują się bezskuteczne wobec powikłań tej psychiki zwichniętej i chorej, rozjątrzonej upokorzeniem i spragnionej ciągłej swobody. Cham, podobnie jak wcześniejsze opowiadania W zimowy wieczór ( 1887) sugeruje, że zło moralne jest bardziej nieszczęściem wywołanym przez okoliczności niż winą jednostki, a przez to zasługuje na pomoc i wybaczenie. Próby ratunku okazują się jednak daremne wobec nieprzenikalności psychiki. Wstęp ORZESZKOWA- FRAGMENT LITERACKIEJ BIOGRAFII Orzeszkowa (1841- 1910) urodziła się w rodzinie szlacheckiej, wyszła za mąż w wieku 17 lat i prowadziła życie przewidziane dla panien z dobrego domu. Takie życie podobało jej się do czasu powstania styczniowego, które na Kresach było wyjątkowo krwawe. To obudziło ją z pewnego rodzaju letargu. W 1864 roku zmienił się jej status społeczny i materialny. Mąż, oskarżony o sprzyjanie powstańcom, został skazany na zesłanie. Pisarka przeniosła się do Grodna. Naraziła się też opinii publicznej ze względu na swoją decyzję o nie towarzyszeniu mężowi na zesłaniu (w tamtych czasach popierano patriotyczne zachowania, a nie tego typu), a potem o przeprowadzeniu z nim formalnego rozwodu. Debiutowała w 1866 roku, podwójnie, Obrazkiem z lat głodowych i recenzją jednej z ważnych lektur pozytywistycznych- Henry'ego Thomasa Buckle'a Historii cywilizacji w Anglii. Pierwsze powieści Orzeszkowej to poszukiwanie jej własnego stylu i formy pisania ( Ostatnia miłość 1868, W klatce 1870, Na prowincji 1870, Cnotliwi 1871) . Nie są te powieści uznawane za jej najlepsze. Dwie kolejne powieści- Pamiętnik Wacławy (1871) i Pan Graba (1872) , w które pisarka wpisała osobiste doświadczenia (dojrzewanie, stosunki z matką, rozwód) stanowił już jednak zapowiedź ogromnego talentu. Marta (1873) stała się bestsellerem. Kolejne trzy powieści-
(…)
… ze świadomością dobra okazywanego jej przez Pawła. Można powiedzieć, że miłość zmusza bohaterów do wyjścia poza świat zastany: Paweł zapomina o regułach patriarchalnych, Franka dostrzega „węziznę” swojej filozofii życia, jej zamknięty charakter. W przypadku Franki zderzenie z innym światem okazało się destrukcyjne. Na cudzą dobroć i miłość nie umiała odpowiedzieć w ten sam sposób. Franka, nie umiejąc znaleźć się w nowej sytuacji, w nowym życiu, wśród nowych ludzi, ostatecznie popełnia samobójstwo. KŁOPOTY Z INTERPRETACJĄ. HISTORIA RECEPCJI Powieść realistyczna czerpie z tego, co widać, jest opisem obserwowanego świata, odzwierciedleniem jego reguł istnienia, dokładnym, choć nie biernym odtworzeniem rzeczywistości. W przypadku Chama Orzeszkowa wyraźnie akcentowała ten odtwórczy charakter swego dzieła. Pisarz realistyczny opisuje to, co widzi. Opisuje w sposób bezstronny, nieuprzedzony, wierny i pełny. MIEJSCE CHAMA: PRÓBA REKONSTRUKCJI Krytyka literacka nie była zgodna także w kwestii miejsca, jakie zajmuje Cham w pisarskim dorobku Orzeszkowej. Wydaje się, że jest to jedyna powieść pisarki o miłości. W życiu prywatnym temat miłości interesował ją ciągle. Sama miała za sobą kilka nieudanych związków. Cham pozwolił…
… osobisty zapis przeżyć jej młodości. Była także autorką kilku nieistotnych prób dramatycznych. Nie do przecenienia natomiast jest jej twórczość publicystyczna. Zabierała głos we wszystkich najważniejszych kwestiach społecznych: pisała o emancypacji kobiet (Kilka słów o kobietach, 1870), o problemach asymilacyjnych ludności żydowskiej (O Żydach i kwestii żydowskiej, 1882), o istocie patriotyzmu…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)