Bez dostrzeżenia tego faktu nie da się pojąć oryginalności jego filozofii. Według Arystotelesa, ostateczną zasadą rzeczywistości była istota i umysł Nieruchomego Poruszyciela. Według Plotyna, zasadą jest coś jeszcze bardziej pierwotnego - Jedno, które jest poza bytem i istotą, ponad umysłem, które jest fundamentem i zasadą absolutną. Każdy byt, w sensie ostatecznym, jest bytem tylko na mocy jedności - jeżeli jedność się rozpada, sama rzecz przestaje istnieć.
Jedność bytów fizycznych wywodzi się z duszy (psyche), która jest aktywnością formującą i porządkującą rzeczy zmysłowe. Istnieją różne stopnie jedności, dusza znajduje się na wyższym stopniu, niż byty fizyczne, ale nie jest jednością w stopniu najwyższym, a jedynie jedności udziela, wprowadza ją do świata fizycznego. Sama otrzymuje ją od Umysłu i Bytu (nous). Ale i z nimi nie utożsamia się Jedno, ponieważ zakładają one wielość (dychotomiczność podmiotu myślącego i przedmiotu myślanego, wielość idei). Źródłem jedności jest coś transcendentalnego nawet wobec Umysłu - Jedno samo w sobie (według terminologii nieplotyńskiej: Absolut).
U Platona i Arystotelesa przeważał pogląd, że nieskończoność wiąże się z niedoskonałością. Dla Plotyna owa nieskończoność jest fundamentalną cechą Jednego. Inna to nieskończoność od tej, o której mówili filozofowie przyrody. Im chodziło o nieskończoność przestrzenno-czasową, Plotyn wnosi ją na poziom tego, co niematerialne. Rozumie ją jako nieograniczoną, niewyczerpaną i niematerialną moc wytwarzającą. Dlatego umieszcza Jedno ponad bytem i ponad myślą.
Co więcej: Plotyn sygnalizuje, że nie da się Jednego nazwać prawdziwie, nie da się o nim orzekać.
Jedno nie jest czymś szczególnym, ale przyczyną i racją jedności wszystkich rzeczy - czymś absolutnie prostym, co jest racją bytu tego, co złożone i mnogie. Należy pamiętać, że ta prostota nie jest uboga, ale że jest niewyczerpaną mocą wszystkich rzeczy. Plotyn przywołuje także inne określenie Jednego: Dobro (w sobie samym), które jest dobrem dla wszystkich innych rzeczy (samo niczego nie potrzebuje), dobrem absolutnie transcendentalnym.
Jedno stoi ponad bytem, ponad myślą, ponad życiem, co nie znaczy, że jest ich przeciwieństwem, ale że jest czymś wyższym od swoich wytworów. Gdyby Jedno myślało, rozbijałoby się na myślącego i myślanego. Gdyby było bytem - musiałoby obejmować wielość idei. Jedno stoi ponad powyższymi podziałami i przeciwieństwami, nie jest żadnym z nich.
Plotyn nie poprzestaje na pozytywnym określeniu Jednego, zadaje też pytanie:
(…)
… złem dla duszy. Nic nie stoi na przeszkodzie, zdaniem Plotyna, by „człowiekiem” nazywać połączenie duszy i ciała, choć człowiekiem prawdziwym może być tylko dusza oddzielona. Plotyn, za Markiem Aureliuszem, wyróżnia trzy władze duszy: dusza rozpatrywana w jej styczności z Umysłem, dusza jako myśl dyskursywna oraz dusza, która ożywia ciało ziemskie. Ludzkim „ja” w najwłaściwszym sensie jest dusza druga…
…-ekstatycznego zjednoczenia z Absolutem. Szczęście jest więc możliwe w tym życiu, ale tylko wtedy, gdy człowiek umysłem odrywa się od tego, co materialne. Jest to możliwe tylko dlatego, że w człowieku znajduje się niecielesna dusza. Tylko poprzez mocne sprzężenie z transcendencją możliwe jest to, czego epoka hellenistyczna szukała w wymiarze immanencji.
Na plan pierwszy wysuwają się u Plotyna wartości religijne…
…
Plotyn - „Enneady”
Pierwsza hipostaza: Jedno
Plotyn wprowadził ogromną zmianę do metafizyki zarówno platońskiej, jak i arystotelesowskiej - na nowo zbudował metafizykę klasyczną. Bez dostrzeżenia tego faktu nie da się pojąć oryginalności jego filozofii. Według Arystotelesa, ostateczną zasadą rzeczywistości była istota i umysł Nieruchomego Poruszyciela. Według Plotyna, zasadą…
… pochodzenia innych rzeczy od Jednego stanowi szczytowe osiągnięcie metafizyki starożytnej. Plotyn wyobraża sobie, że wszystkie rzeczy wychodzą z Jednego jak światło jest wypromieniowywane przez swoje źródło. Przybiera formę coraz to słabszych świetlistych kręgów, podczas gdy samo źródło tkwi niezubożone. Pierwszym kręgiem po źródle światła jest Umysł (druga hipostaza), drugim - Dusza (trzecia hipostaza…
…, sprawiedliwość - skierowaniem działania duszy ku Umysłowi, umiarkowanie - przylgnięciem duszy do Umysłu, męstwo - nie podlegającym doznaniom trwaniem duszy w nie podlegającym doznaniom Umyśle. Cnoty nie są jednak jedynymi drogami, które prowadzą do zjednoczenia z tym, co boskie. Plotyn docenia też erotykę, dialektykę i estetykę (drogę twórcy, rzemieślnika, artysty), dzięki którym dusza odrywa…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)