OPOWIEŚĆ I NARRACJA
Omówienie problemu na podstawie pracy kanadyjskich badaczy
l'Univers du roman
Arystoteles wyróżnia cztery cechy wspólne dla tragedii (dramatu) i epopei (epiki):
fabuła (opowiadanie)
postaci
styl
myśl (zamysł, przesłanie)
Największe znaczenie przypisuje on pierwszemu elementowi - fabule, która stanowi według niego „zasadę i duszę”. Ważność fabuły pozostawała regułą przez długi czas. Powieść była i często jest postrzegana jako opowiadanie - odpowiednik fabuły u Arystotelesa.
Rozróżnienie podstawowych pojęć dotyczących powieści:
Wątek główny (fr. intrigue, ang. plot) - opowiadanie w wersji surowej - zbiór następujących po sobie wydarzeń, z których każde wydaje się autonomiczne, ale między którymi muszą istnieć logiczne powiązania, najczęściej związki przyczynowo-skutkowe
np. marynarz wyrusza w podróż, wraca do domu, zastaje w nim żonę i, odkrywszy jej niewierność, zabija ją
Epizod, czyli motyw (fr. motif, épisode, ang. motive ) - najmniejsza jednostka opowiadania, pojedyncze zdarzenie rozwijające i uzupełniające wątek główny; poszczególne motywy połączone są za pomocą akcji
Akcja (fr. l'action, ang. action) - ogólna zasada jednocząca motywy, zapewniająca ich organizację, a także rozwój i następowanie po sobie: siła napędzająca zmiany konieczne dla rozwoju wątku głównego (a raczej zespół sił, które nakładają się na siebie lub wzajemnie się znoszą)
np. motywy występujące w opowieści o marynarzu: ukrywanie się i oczekiwanie, stan psychiczny, opis miejsca, nocna atmosfera
akcja: konflikt miłości i zazdrości, ożywienie osób, opis otoczenia, określenie czasu
Kompozycja (fr. la composition, ang. pattern, composition) - element strukturalny odnoszący się do sposobu rozłożenia motywów w powieści (odpowiednie proporcje, harmonia)
Rytm (fr. rythme, ang. rhythm) - tempo rozwoju opowieści, charakterystyczne dla danego utworu
Problem stanowi rozróżnienie pomiędzy opowieścią (fr. l'histoire) a wątkiem głównym (fr. l'intrigue). E.M. Forster twierdzi, że różnią się one jedynie obecnością elementu powiązania przyczynowo-skutkowego (opowieść jest, według niego, tego powiązania pozbawiona). Autorzy kanadyjscy proponują nieco inne rozwiązanie. Według nich opowieść (l'histoire) zajmuje się postaciami - ich czynnościami, uczuciami, losem - podkreśla element ludzki: jest to termin szerszy, bardziej ogólny. Natomiast wątek główny (l'intrigue) zajmuje się jedynie następstwem epizodów, odnosi się bardziej do samej akcji niż do osób, traktując opowiadanie nieco matematycznie; jest to termin węższy, bardziej szczegółowy.
(…)
… do świata, który stworzył, lub nie - pozostawia wtedy powieść otwartą (np. Diderot, Kubuś Fatalista i jego Pan)
Interwencja losu (deus ex machina) nie wchodzi dziś już jednak w grę. Cudowne ratowanie dobrych i gnębienie złych już nie porusza - można zwodzić czytelnika, ale na końcu musi nastąpić zwycięstwo moralne postaci pozytywnej. W ten sposób odbywa się zaspokojenie potrzeby sprawiedliwości i słuszności, jaką odczuwa czytelnik (np. Victor Hugo, Nędznicy; Paul Bourget, Disciple)
Najbardziej wymuszone zakończenie jest charakterystyczne dla powieści kryminalnych. Musi ono dawać odpowiedzi na pytania postawione na początku: kto?, kiedy?, gdzie?, jak?, dlaczego?
Roland Barthes w analizie relacji między początkiem a zakończeniem upatruje metody badania struktury powieści. Należy ustalić dwa punkty graniczne: początkowy i końcowy, a następnie odkrywać stopniowo, jakimi drogami i poprzez jakie przekształcenia dochodzi się z jednego końca na drugi (a może końce te się mijają?).
Przykładowe sposoby zakończenia powieści:
Podanie dalszych losów bohaterów/miejsc, uzupełnienie (np. Stendhal, Pustelnia parmeńska)
Scena zamykająca, nawiązująca do początkowej - klamra kompozycyjna (np. Emile Zola, Germinal…
…
Do bardziej chaotycznych należą zaś: Marcel Proust, Henry James, James Joyce, Virginia Woolf
W dwudziestym wieku obserwujemy wzrost popularności pisarstwa o nieuporządkowanym charakterze. Możliwe, że przyczyniły się do tego malarskie doświadczenia kubistów, dadaistów i surrealistów.
Przykład procesu komponowania dzieła przez pisarza wyjątkowo starannie szlifującego i porządkującego dzieło - powstawanie Madame Bovary…
…. Początek podaje rytm, zgodnie z którym rozwijać się będzie utwór.
Przykładowe sposoby rozpoczynania powieści:
Wprowadzenie do tematu, zarysowanie treści, ewentualnie omówienie wydarzeń wcześniejszych (np. Stendhal, Pustelnia parmeńska)
Wprowadzenie do tematu za pomocą sceny, krajobrazu - swego rodzaju metafory, ewokowanie konkretnych uczuć za ich pomocą (np. Emile Zola, Germinal - krajobraz nocny, równina…
… przyciągnięcie, pobudzenie zainteresowania czytelnika
zilustrowanie morału
wydłużenie opowieści
Zabieg ten znany jest już od czasów Homera - w „Odysei” znajduje się opis blizny Odyseusza nabytej podczas polowania na dzika.
Tzvetan Todorov proponuje następujący podział sposobów połączenia poszczególnych opowieści w obrębie powieści zwielokrotnionej:
Łańcuch (fr. enchaînement) - każda z postaci-narratorów…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)