Nadrzędność konstytucji i jej gwarancje

O nadrzędności konstytucji mówi nam najwyższa moc prawna konstytucji.

Zasada nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza nie tylko zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją, lecz również obowiązek wydawania aktów niezbędnych dla zapewnienia pełnej realizacji norm konstytucyjnych. Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Do tych czynników i instytucji prawnych bezspornie należy układ sił społeczno-politycznych, kultura polityczna i prawna, a także organa państwa specjalnie w tym celu powołane. Gwarancje bezpośrednie są tworzone po to, aby zapewnić przestrzeganie konstytucji. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej.

Funkcja zapewnienia realizacji nadrzędności konstytucji w systemie prawa jest dla gwarancji pośrednich jedna z wielu przez nie wypełnianych. Ta grupa gwarancji charakteryzuje się dużą różnorodnością i dlatego też jej zakres, a tym samym przynależność do niej niektórych instytucji czy rozwiązań, jest przedmiotem kontrowersji. Stosunkowo najpowszechniej przyjmuje się, że obejmuje ona zasadę podziału władz umożliwiającą organom należącym do różnych władz wzajemne kontrolowanie się pod kątem zgodności z konstytucją. Równie popularny jest podział gwarancji konstytucji na gwarancje materialne i gwarancje formalne (instytucjonalne). Gwarancje materialne obejmują zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu politycznego zabezpieczające przestrzeganie konstytucji.W skład gwarancji formalnych, zwanych także gwarancjami instytucjonalnymi wchodzą instytucje prawne zabezpieczające nadrzędność konstytucji i urzeczywistnienie jej norm, a także umożliwiające i zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego i procesu podejmowania decyzji państwowych. W Polsce obecnie występuje rodzaj systemu kontroli konstytucyjności prawa.

Parlamentarna kontrola konstytucyjności prawa polega na tym ze każdy organ państwowy uprawniony do stanowienia aktów normatywnych,obowiązany jest przed wydaniem aktu prawnego zbadać projekt tego aktu z punktu widzenia jego zgodności z konstytucją. Może ona być sprawowana w dwóch formach.Pierwszą z nich jest kontrola niezinstytucjonalizowana,która realizowana jest na zasadach ogólnych toku postępowania ustawodawczego. Np. w USA kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom, a rola takiego rozstrzygnięcia zależy od miejsca danego sądu w hierarchii sądownictwa (najwyższa rola SN). Orzekanie o zgodności z konstytucją ma charakter incydentalny - tzn. dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy, oraz sąd nie ma prawa do uchylenia obowiązywania przepisu, tylko może odmówić zastosowania danego przepisu w danej sprawie. W praktyce orzeczenie SN o niekonstytucyjności kładzie kres stosowaniu danego przepisu.Druga to kontrola zinstytucjonalizowana która polega na ukształtowaniu sformalizowanej procedury kontrolnej.