Modele rewolucji U podstaw każdej teorii leży określony model: ogólna wizja najważniejszych właściwości wyjaśnianego zjawiska czy „mechanizmówʺ wyjaśnianego procesu. Teorie rewolucji przyjmują dwa przeciwstawne modele: konstruktywistyczny i strukturalistyczny. Model pierwszy traktuje rewolucję jako efekt czyjejś celowej aktywności ‐ działań przywódców, grup rewolucyjnych, mas społecznych ‐ akcentuje więc aspekt podmiotowy. Model drugi traktuje rewolucję jako efekt pojawienia się warunków społecznych, które otwierają pole dla rewolucyjnej reakcji elit i mas, akcentuje więc aspekt strukturalny. Model konstruktywistyczny ma dwie odmiany. Najbardziej popularna korzysta z metafory „wybuchu wulkanicznegoʺ. Rewolucje wybuchają jako efekt skumulowanego niezadowolenia społecznego, którego nasilenie przekracza pewien próg. „Model wulkanicznyʺ kładzie nacisk na spontaniczność oddolnych działań podejmowanych przez masy obywateli odczuwających trudne do zniesienia upośledzenie, wyzysk, niesprawiedliwość, oraz na lawinowy proces rozprzestrzeniania się rewolucji, obejmującej coraz szersze kręgi członków społeczeństwa. Druga odmiana to model konspiracyjny. Wskazuje on, że rewolucje są wynikiem agitacyjnych i organizacyjnych działań podejmowanych przez grupy przywódców, którym udaje się dotrzeć do mas i zmobilizować je do działania. W tej perspektywie masy są przedmiotem celowej manipulacji odgórnej. Rewolucje nie tyle wybuchają, ile są celowo wywoływane. Z kolei model przeciwny, strukturalistyczny, przyjmuje, że niezadowolenie społeczne, nawet najbardziej powszechne, nie wystarcza do wybuchu rewolucji. W każdym społeczeństwie istnieją pokłady frustracji, deprywacji, krytycyzmu czy sprzeciwu. Jednakże mają one szansę ujawnić się tylko wtedy, gdy zajdą sprzyjające warunki strukturalne. Jeden rodzaj takich warunków opisuje model korzystający z metafory „kipiącego garnkaʺ. Rewolucja wybucha, gdy zdjęta zostanie pokrywka, a więc gdy załamie się aparat przymusu i represji, gdy rząd osłabnie łub stanie się niezdolny do rządzenia, gdy w ramach elit politycznych dojdzie do rozbicia i walki, gdy podjęte zostaną obronne reformy, rozluźniające społeczne rygory. Inny rodzaj sprzyjających warunków strukturalnych akcentuje model „arsenałuʺ. Skuteczna akcja rewolucyjna wymaga różnych środków i zasobów: pieniędzy na działania organizacyjne, kontaktu ze zwolennikami, czasu i energii na aktywność konspiracyjną, wsparcia ze strony ważnych grup społecznych, organizacji czy stowarzyszeń. Dopiero gdy rewolucjoniści uzyskują dostęp do takiego arsenału zasobów, otwiera się realna szansa na wybuch i sukces rewolucji. Jak wskazywaliśmy wyżej, jeden z powodów, dla których rewolucje zdarzają się częściej w epoce nowoczesnej, polega właśnie na uwolnieniu w tym okresie różnych potrzebnych zasobów strukturalnych: łatwości kontaktu w ośrodkach miejskich i przy produkcji fabrycznej, pojawienia się środków masowego komunikowania, zwiększenia swobód i uprawnień obywatelskich, poszerzenia ‐ przynajmniej dla niektórych grup społecznych ‐ marginesu wolnego czasu i energii.
(…)
… miejskich i przy produkcji fabrycznej, pojawienia się środków masowego komunikowania, zwiększenia swobód i uprawnień obywatelskich, poszerzenia ‐ przynajmniej dla niektórych grup społecznych ‐ marginesu wolnego czasu i energii. Prawdopodobnie każdy z tych modeli podkreśla jakiś warunek niezbędny wybuchu rewolucji, a dopiero wszystkie razem opisują warunki wystarczające do zajścia tego wielopoziomowego…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)