Międzywojenna powieść historyczna

10. MIĘDZYWOJENNA POWIEŚĆ HISTORYCZKA W latach 20. powieść historyczna nie była dominującą odmianą w ówczesnej prozie. Sytuacja zmieniła się w następnej dekadzie. Wtedy też otrzymaliśmy szereg utworów zajmujących znaczące miejsce w dwudziestowiecznej literaturze. Często nawiązywały one do wydarzeń z historii powszechnej. Wizjom historiofilozoficznym towarzyszyła też ambicja wykorzystania zdobyczy prozy psychologicznej. Nie brakowało przy tym propozycji bardziej konwencjonalnych, kontynuujących tradycję dziewiętnastowiecznej epiki historycznej. Na szczególną uwagę spośród nich zasługują po­ wieści Zofii Kossak-Szczuckiej. Jej najwybitniejszym dziełem jest cykl poświęcony wyprawom krzyżowym (Krzyżow­ cy, Król trędowaty. Bez oręża). Pełna dramatyzmu, wydarzeń ilustrujących zarówno małość, jak i wielkość człowieka, walka i odzyskanie Grobu Świętego stanowi dla autorki niejako wzorzec całej historii ludzkości, która — mimo grze­chów i zwątpień — próbuje odnaleźć własny sens i zrozumieć siebie, realizując w ten sposób plan Opatrzności. Sukces poczynaniom bohaterów może zapewnić przede wszystkim zawierzenie lasce Bożej. Ciekawie w tej zbudowanej po­ dług tradycyjnych recept trylogii wypada również konfrontacja mentalności i kultur Zachodu, Bizancjum i świata mu­ zułmańskiego. Za zamknięcie okresu Młodej Polski zwykło się uważać powieść Żywe kamienie (191 S) Wacława Be- renta. której ranga artystyczna znacznie jednak wykracza poza takie historyczno-literackie usytuowanie. Związki z modernizmem uwidaczniają się tu za sprawą kunsztownego, poetyckiego stylu, licznych partii lirycznych, estetycznej funkcji archaizacji. Dla kompozycji utworu znamienne jest — skądinąd typowe dla prozy Berenta — mistrzowskie operowanie narracją z punktu widzenia postaci, monologiem wewnętrznym i wypowiedzianym, przy ciągłej zmianie bohaterów występujących w roli narracyjnego medium. Mimo sugestywnie odtworzonego klimatu duchowego, ide­ owego i artystycznego XIII-wiecznej Europy, celem pisarza była uniwersalizacja opowiedzianej historii, zbliżenie utworu do przypowieści. Świat przedstawiony stanowi swoistą sumę średniowiecznej kultury, ze szczególnym uwzględnieniem tych jej elementów, które fascynowały intelektualistów początku XX wieku (mity arturiańskie, trady­ cja goliardowska — w narrację wplecione zostały liczne cytaty i parafrazy średniowiecznej literatury, mistycyzm). Fabułę powieści Berent oparł na micie św. Graala. Paraboliczny wymiar utworu każe przy tym widzieć w motywie poszukiwania istotę kondycji ludzkiej, a zwłaszcza — losu artysty (także współczesnego). Inaczej zbudowane zostały utwory Berenta z lat 30., składające się na cykl Opowieści biograficznych. Sylwetki wybit­ nych postaci sceny politycznej i świata kultury polskiej przełomu XVIII i XIX wieku są tu materiałem do analizy no­ ... zobacz całą notatkę