Literatura wobec stanu wojennego 1982-1989 Proza Stan wojenny zniesiono formalnie w 1983 , ale w kulturze trwał on przez całe lata 80.
Podobnie jak w obyczajach, tak i w literaturze powróciły martyrologiczne, romantyczno-okupacyjne konwencje, ale i okupacyjny folklor: piosenka , dowcip, satyra;
Najwybitniejsze utwory powstawały wówczas, gdy ich autorzy potrafili się wyrzec martyrologicznych konwencji, czarno-białych schematów lub tez zdołali je twórczo przekształcić. Do takich utworów należą:
Przywracanie porządku S. Barańczaka - pisany już w Ameryce - skomponowany jako chór głosów z kraju, słyszanych przez radio, ale i na nastawione na inną częstotliwość ucho poety; Raport z oblężonego Miasta Zbigniewa Herberta (Paryż 1983) -poemat wpisujący doświadczenie stanu wojennego w historiozoficzny porządek jeszcze jednej zakończonej klęską insurekcji, która jest moralnym zwycięstwem. Herbert umieszcza stan wojenny w planie historycznym: 17 września, wywózki, Katyń. Jest to wprawdzie odległy już historyczny rodowód, lecz stąd wywodzi się potwór, a stan wojenny w sposób oczywisty objawia jego naturę. „Raport…” prowadzi do walki do upadłego, do postawy straceńczego sprzeciwu. I w tych prostych i stanowczych nakazach i straceńczej bezwzględności trafił w stan ducha krajowego pospolitego ruszenia.
Kabaret Kici Koci Mirona Białoszewskiego (1985) - odwołując się do mechanizmów właściwych dowcipowi okupacyjnemu , doskonale pokazuje absurdalność sytuacji, kiedy to ludowa władza wypowiada wojnę swojemu ludowi; przynosi zresztą też uogólnienia historiozoficzne , tyle ,ze nie wzniosłe, a komiczne. W dialogu zatytułowanym Wybuch stanu (!) czytamy: „w Polsce zawsze były trzy stany :przedwojenny, wojenny i powojenny.”
Prozę stanu wojennego charakteryzuje - znany z lit. emigracyjnej - rozkwit gatunków autobiograficznych , dokumentalnych, eseistycznych. Ciśnienie historycznej chwili, zaangażowanie pisarzy w walkę polityczną, chęć utrwalenia na gorąco więziennych i „internowanych” przeżyć - wyjaśniają powstanie takich utworów jak :
Z notatnika stanu wojennego Andrzeja Szczypiorskiego (1989)
Raport o stanie wojennym Marka Nowakowskiego (1982-1984) Najciekawsze artystycznie jednak były te testy, które podejmowały stylizacyjną grę z autobiograficzną konwencją, mieszały kompozycję powieściową z dokumentarną jak np. „ łże-dzienniki” Konwickiego quasi-pamiętniki, do których należą Pamflet na siebie , Wschody i zachody księżyca , Zorze wieczorne , Nowy świat i okolice , Kalendarz i klepsydra
(…)
… księżyca, Zorze wieczorne, Nowy świat i okolice, Kalendarz i klepsydra - porównywane do Dziennika Witolda Gombrowicza. Rozmowy polskie latem '83 J. M. Rymkiewicza
Stan po zapaści J. Bocheńskiego
Rok w trumnie i CDN Romana Bratnego - w pierwszej z nich mamy wyjątkowego narratora - aktora, skazanego na 25 lat więzienia za zbrodnię pospolitą, który akurat w 1980 roku ma przerwę w odbywaniu kary.
Poezja…
… na zagładę ( nie mówi o kryzysie europejskiej kultury)
- łączy nakaz moralnego bohaterstwa , Herbertowej wierności przegranej sprawie z religijną kontemplacją świata - oznacza to poszukiwanie wiary oraz docieranie do istoty zjawisk pozahistorycznych (natura, wieczne pierwiastki ludzkiej egzystencji)
Zwrot ku problematyce metafizycznej charakteryzuje też ewolucję poetów należących do pokolenia '68. Adam…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)