Kafle i piece kaflowe Kwestia ustalenia pochodzenia i czasu pojawienia się pierwszych pieców kaflowych na ziemiach polskich nie jest do końca jasna, gdyż bardzo niewielu autorów poruszyło ten temat. Obecnie uważa się, iż z piecem kaflowym mieli do czynienia mieszkańcy ziem polskich za pośrednictwem sąsiadów zza zachodniej granicy. Badania wykopaliskowe na terenie Europy Zachodniej wykazały, że kafle pojawiły się tam między XI a XII wiekiem, zatem można przyjąć ten okres za początek stawiania pieców kaflowych. Zjawisko to jednak nie było powszechne. Na ziemiach polskich pierwsze znaleziska kafli pochodzą z połowy XIV wieku, zaś u naszych sąsiadów jak np. u Czechów materiały datowane są wcześniej. Rozpowszechnienie się tego typu pieców nie było jednolite. Występowało różnorodnie, w różnym tempie w zależności od poziomu kulturowego poszczególnych obszarów oraz środowiska społecznego. Na pytanie, gdzie najpierw przyjęły się piece kaflowe, na wsi czy w miastach, odpowiedzieć można na podstawie znajomości dotychczasowych źródeł archeologicznych, które mówią, iż w późnym średniowieczu w chałupach chłopskich nie stawiano pieców kaflowych. Zatem przypuszczać można, że ten rodzaj pieca najwcześniej rozpowszechnił się w zamkach i miastach. Równie ważną kwestią w badaniach są przemiany w profilu produkcyjnym garncarstwa polskiego. Od XIV wieku rodzaj wyrobów powiększył się o kafle i stan taki trwał do wieku XIX. W tym czasie garncarstwo rozwijało się, tworząc coraz to nowe techniki wyrobu. Poczynając od produkcji kafli garnkowych, przez miskowe, aż po płytowe z polewą. Te ostatnie pojawiły się w 2 połowie XV wieku, jednak w niewielu garncarniach opanowano ich produkcję. Wyrób kafli odbywał się w tych samych warsztatach, co wyrób naczyń. Garncarz, czyli niejednokrotnie również zdun, poza wyrobem ceramicznych dodatków do pieca, również go stawiał. Procesowi budowy pieców nie poświęcono w przeszłości uwagi, zatem nie wiemy jak w późnym średniowieczu, a nawet w czasach nowożytnych, przebiegała praca zduna przy stawianiu pieców, jakich wymagała materiałów i narzędzi. Odtworzenie jednak tych czynności jest możliwe, spożytkowując do tego obserwacje poczynione przy odsłanianiu resztek dawnych pieców, ślady na kaflach, drobne informacje ze źródeł pisanych oraz wiadomości zaczerpnięte z dzisiejszej techniki zduńskiej. W literaturze dużą wagę przywiązuję się do zdobnictwa kafli. Zajmowali się nim zarówno historycy sztuki, archeolodzy, jak i badacze kultury ludowej. Podkreślając ozdobność kafli niejednokrotnie zwracano uwagę na ich walory estetyczne i rolę dekoracyjną pieca w pomieszczeniu. Piec stanowił widoczny, a jednocześnie trwały element materialnego wyposażenia mieszkań. Nasze wyobrażenia o wyglądzie polskich pieców kaflowych z różnych epok są w zasadzie mocno ograniczone, kształtowane na nielicznych przekazach ikonograficznych, na ogół obcych, lub na niewielu zachowanych autentycznych wnętrzach zabytkowych oraz muzeach polskich i zagranicznych.
(…)
… ornamentu- płaskie, profilowane i niszowe. Elementy zdobienia, czyli zwieńczenia, listwy umieszczane pomiędzy kaflami, tarczki, nasadniki oraz płytki, które nazywane są dachówkami piecowymi, a służące do osłonięcia pieca. Oprócz wymienionych elementów zdobienia stosowano także, ale nie tak powszechnie, tarcze z herbami, umieszczone na ogół na narożach gzymsów lub zwieńczeń, i różnego typu nasadniki…
…. Ornament umieszczany na poszczególnych kaflach wypełniających powierzchnię cokołu i nadstawy zestawiany był w rzędach, najczęściej w zasadzie mijania, i powtarzał się wielokrotnie. Natomiast na kaflach fryzowych i gzymsowych motywy dostosowywano do pojedynczych rzędów w układzie horyzontalnym. Uzupełnienie dekoracji stanowiły mniej lub bardziej rozbudowane zwieńczenia. Wykonanie ornamentów jedną techniką…
… w skrzyniach pieców, oraz kafle gzymsowe (TYP II), rozdzielające poszczególne elementy konstrukcyjne, na przykład: cokół od części paleniskowej, część paleniskową od nadstawy, a tę z kolei od zwieńczenia. Kafle fryzowe (TYP III), umieszczane pod gzymsem lub zwieńczeniami dla dodatkowego ich podkreślenia. Kafle wieńczące (TYP IV) są ostatnimi z wyróżnionych typów. Ściany pieca budowano zestawiając kafle…
… się na typy: TYP I: Kafle wypełniające
- podtyp A: kafle wypełniające środkowe
- podtyp B: kafle wypełniające narożne
TYP II: Kafle gzymsowe
- podtyp A: kafle gzymsowe środkowe
- kafle gzymsowe narożne
TYP III: Kafle fryzowe
- podtyp A: kafle fryzowe środkowe
- podtyp B: kafle fryzowe narożne
TYP IV: Kafle wieńczące
- podtyp A: kafle wieńczące środkowe (podklasa α- zwieńczenie ustawione prostopadle, β…
… wydzielono dwa podtypy, z uwagi na kształt korpusu kafla: A- o ściankach prostych i B- o ściankach profilowanych. Kafle formowane w matrycach zwane są płytowymi. Każdy z nich składa się z dwóch elementów - części frontowej, która nazywana jest płytką licową, i komory służącej do osadzania kafla w ścianie pieca. Systematyka lic i komór została opracowana z uwzględnieniem zasad funkcji i formy…
… badań makroskopowych kafli garnkowych i miskowych można stwierdzić, iż garncarze korzystali z lokalnych złóż surowcowych, a w zależności od regionu, były to gliny żelaziste lub kaolinowe. Na ogół schudzane były one piaskiem o bardzo drobnym uziarnieniu, jednakże zdarzały się również domieszki gruboziarniste. Formowanie kafli na kole garncarskim, niezależnie którą techniką się posługiwano: lepieniem…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)