JULIAN KRZYŻANOWSKI, TWÓRCZOŚĆ HENRYKA SIENKIEWICZA „Pociąg do literatury” i kultura literacka 1898 rok - 100. rocznica urodzin Mickiewicza (wzniesiono pomniki poety w Krakowie, Warszawie i innych)
1899 rok - 50. rocznica śmierci Słowackiego
Sienkiewicz brał udział w tych uroczystościach, słowem pisanym i żywym głosząc wielkość dwu poetów.
„Pociąg do literatury” tkwił w atmosferze dwu dworków podlaskich, w Woli Krzeskiej i w Burcu, gdzie spędzał dzieciństwo.
Sienkiewicz w latach szkolnych pisał listy do najbliższego swego kolegi Konrada Dobrskiego, zwłaszcza w latach 1864-1866. Mówią one o szkole, którą rzucił po klasie VI, by zająć się guwernantką na wsi i ostatecznie skończył szkołę eksternistycznie. Listy te ukazują zainteresowania intelektualne i wykształcenie literackie Sienkiewicza, przynoszą wreszcie wyznania przyszłego pisarza o pierwszych jego próbach literackich.
Rozbiory i wrażenia literackie Dorobek krytyczno-literacki Sienkiewicza jest całkiem nieoczekiwanie bogaty i nowoczesny. Wypowiedzi pisarza uderzają dojrzałością poglądów na zjawiska literackie w sensie zarówno rzeczowym, jak i teoretycznym. Ich autor miał dobre przygotowanie naukowe, zjawiska literackie wiązał w układy historyczne, oceniał je sprawnie, wolny od szlabanów widział i rozumiał płynność terminów literackich.
Listy z podróży Sienkiewicz gatunek ten odnowił i zaktualizował. Listy Sienkiewicza, chronologicznie obejmujące czas od połowy lutego 1876 do grudnia 1877 roku, składają się z 14 rozdziałów, od 6 począwszy opatrzonych tytułem Szkice amerykańskie razem złączonych dopiero w 1950r., a dopełnionych 5 pozycjami nowymi.
rozdz. I-V - poświęcone podróży z Polski do Anglii, przebyciu Atlantyku i jeździe koleją od Nowego Yorku do San Francisco
rozdz. VI - traktat o stosunkach i obyczajach amerykańskich
rozdz. VII-X - prawią o przygodach, głównie myśliwskich, w puszczach górskich
rozdz. XI - wycieczka do Kalifornii Pd. i pustyni Mohawe
rozdz. XII-XIV - opis wyprawy myśliwskiej do stanu Wyoming
rozdz. XIV - urywa się nagle wiadomością o zamierzonym, a na skutek choroby odłożonym wyjeździe-powrocie.
Sienkiewicz już od rozdz. wstępnego zastosował metodę opowiadania, którą nazwać by można metodą taśmy filmowej. Kolejne przesuwanie żywych szkiców ukazujących np. ludzi w wagonach kolejowych. W migawkach tych autor dużą rolę wyznaczył przyrodzie, na morzu i na lądzie. W relacji o przeprawie przez Atlantyk dał np. potężny opis krótkotrwałej burzy. Występują tu także opisy Niagary i Gór Skalistych.
(…)
…” Bismarcka, zagrażające przyszłości Europy i jej kultury. W polityce pruskiej kierowanej przeciwko ludności polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim i na Śląsku, dostrzegał bardzo poważne niebezpieczeństwo dla własnego narodu i na tym podłożu zainteresował się zjawiskiem określanym wyrażeniem „Drang nach Osten”, parciem na Wschód żywiołu niemieckiego, a więc zjawiskiem, które sam pisarz oglądał w ostatnich…
…, Sienkiewicz przeciwstawił Królestwo Jagiełły, a więc kraj, który po opanowaniu trudności wywołanych przez śmierć Kazimierza Wielkiego, pod rządami twórcy nowej dynastii wkraczał na nową drogę, by stać się mocarstwem.
W polityce sprawę najtrudniejszą i najważniejszą było uregulowanie stosunków polsko-krzyżackich, zorganizowanych wskutek połączenia Korony z Wielkim Księstwem Litewskim, a więc krainą…
… do uzdrowisk alpejskich, słowem sześciolecie 1876-1882, wydały obfity plan w postaci 15 nowel. Od Szkiców węglem i Selima Mirzy (1876) po Sachema (1883). Tematycznie różne, bo poświęcone życiu amerykańskiemu i polskiemu, w którym pisarz zwracał uwagę przede wszystkim na sprawę chłopską. Z punktu widzenia chronologii tworzą one prawdziwą mozaikę.
Komedia z pomyłek - humoreska powstała podczas pobytu…
… w zaborze pruskim, zagrożonych przez szowinistyczną politykę Bismarcka.
Szkice węglem - ponura tragedia wiejska, której odpowiednik można znaleźć tylko chyba w późniejszym o 10 lat dramacie Tołstoja - Potęga ciemnoty. Nowela Sienkiewicza mogłaby mieć ten sam tytuł, ciemnota bowiem pcha rodzinę Rzepów w sieć pająka wiejskiego Zołzikiewicza.
Autorowi noweli chodziło jednak nie tyle o naturalistyczny obraz…
… o nastroju sielankowym, następnie ponowny przeskok do Szkiców węglem, obrazków z życia chłopskiego, którym towarzyszą równocześnie migawki zaobserwowanych zjawisk amerykańskich.
Formy gatunkowe nowelistyki:
gawędy - opowiadania uczestnika danych wydarzeń lub ich obserwatora, m.in.: Nikt nie jest prorokiem…, Stary sługa, Wspomnienie z Maripozy
opowiadanie satyryczne - narzędziem satyry są tu motywy…
… nieunikniony zmierzch klasy ziemiańskiej.
Na marne i Humoreski były typowymi dla czasu, w którym się ukazały, „produkcyjniakami”, opowiadaniami tendencyjnymi, usiłującymi wskazywać czytelnikowi nowe drogi.
Sielanka - rodzaj poematu prozą, czy raczej hymnu o przyrodzie, o polskim lesie w raju, z dwojgiem, idyllicznych „pastuszków”. Opisy przyrody kończą się wizją dobrotliwego Stwórcy - dostrzegam…
… politycznej
sprawa schyłkowości, dekadentyzmu. Tę sprawę widział w świetle posępnej formuły Irydiona: „Już się ma pod koniec starożytnemu światu […] bogi i ludzie szaleją”. Diagnostą tych spraw robił Petroniusza, w którego usta wkładał uwagi w rodzaju: „Szalejem, dążym do przepaści, coś nieznanego idzie ku nam z przyszłości, coś się załamuje pod nami…”
W II tomie na plan pierwszy wysuwają się dwa zespoły…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)