Język polski w dobie Oświecenia
1. Reforma szkolnictwa i jej znaczenie dla rozwoju języka polskiego. Sytuacja języka polskiego w I poł. XVIII wieku była bardzo trudna, o czym mówili ludzie Oświecenia ^. Szkoły były pod nadzorem jezuitów, przeważała więc łacina, a potem język francuski. W 1773 papież rozwiązał zakon jezuitów i powstał problem, co zrobić ze szkołami. Już wcześniej wiadomo było, że zbliża się koniec jezuitów, wykształceni ludzie w Polsce wiedzieli, co nastąpi. Pewne zmiany wprowadzał w szkołach postępowy zakon pijarów. Stanisław Konarski doprowadził do powstania Collegium Nobilium, szkoły dla szlachty - chciał wychować nowe pokolenie Polaków. Wykłady prowadzono w języku łacińskim, nie było kadry ani dostatecznej liczby polskich terminów naukowych, jednak wprowadzono pewne uprawnienia dla polskiego. Podobnemu celowi miała służyć Szkoła Rycerska założona przez króla w 1765r.
Reforma dokonana przez Kołłątaja w latach 1778-1781 dotyczyła zaś Akademii Krakowskiej, którą przemianowano na Szkołę Główną - język polski wprowadzono jako wykładowy na wydziale filozoficzny, kształcącym nauczycieli. Reformowano też kształcenie dziewcząt, zajęto się pensjami, na których nauczycielkami były dotąd Francuzki, Niemki lub Szwajcarki, podobnie jak i guwernantkami. 2. Działalność KEN (gramatyki, słowniki, podręczniki, kształtowanie polskiej terminologii naukowej).
Stanisław Urbańczyk KEN wobec języka polskiego. KEN została powołana do życia w 1773r., gdy szkoły weszły pod nadzór państwa. KEN: przedstawiciele oświeceniowej arystokracji - Ignacy Massalski, Michał Poniatowski, Ignacy Potocki, A. K. Czartoryski. Rozporządzenia dotyczące szkół wszystkich stopni, np. że dziecko powinno się uczyć od najmłodszych lat po polsku, że kierownicy pensji prywatnych nie powinno być cudzoziemcami nieznającymi polskiego, od 6. do 10. roku życia dziecko miało poznać świetnie polszczyznę. Wprowadzenie polskiego jako języka wykładowego pokazało nowy problem, tzn. brak podręczników. Komisja rozpisała konkurs na podręczniki, zaproszono do udziału cudzoziemców, ich prace miano tłumaczyć. Pojawiają się przy podręcznikach słowniczki terminów naukowych. Terminy łacińskie zastąpiono wkrótce polskimi, jak dodawanie, odejmowanie, liczenie, mnożenie, dzielenie. Grzegorz Piramowicz podkreślał pozytywne aspekty takich polskich neologizmów. Zasługą KEN było powołanie Towarzystwa dla Ksiąg Elementarnych, którego zadaniem było przygotowanie i drukowanie podręczników - w ciągu 17 lat wydano 30 książek. Wyszła tu m.in. Onufrego Kopczyńskiego Gramatyka dla szkół narodowych, Krzysztofa Kluka Botanika dla szkół narodowych i Zoologia dla szkół narodowych i szereg innych - Adama Naruszewicza, Jędrzeja Śniadeckiego. Wcześnie zdarzały się podręczniki po polsku, ale mało. Podręczniki te wpłynęły na kształtowanie się polskiej terminologii naukowej we wszystkich dziedzinach. KEN wprowadziła reformy w ostatniej chwili - tak postawiony język polski mógł bronić się przed wpływem zaborców.
(…)
… tworzyć w oparciu o języki słowiańskie, jeśli nie da się z rodzimego. 3. Styl klasycystyczny w języku. W dobie Oświecenia rozszerzył się wpływ literatury na język, zwiększyła się także dbałość o teksty pisane. Prąd umysłowy, jakim było Oświecenie, zakładał racjonalizm i sensualizm, upowszechniania prawdy i wiedzy, narzucał więc piśmiennictwu wymagania ładu, umiary, ścisłości i dokładności, proporcji…
… „Monitora”. Powoływano się na wzory literatury XVI-wiecznej, czerpano z tradycji. Umiar i dobry smak. Styl okresu stanisławowskiego można by podzielić na dwie warstwy - jedna była całkowicie podporządkowana powyższym rygorom, druga natomiast pozwalała na większą swobodę i niekonwencjonalność, a można ją znaleźć w paszkwilach, pamfletach, anonimowych ulotnych wierszykach. Z tej drugiej warstwy w pewnym…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)