IDEE PROGRAMOWE ROMANTYKÓW POLSKICH Idee programowe romantyków polskich , oprac. A. Kowalczykowa, Wrocław 1991, BNI, 261. WSTĘP NURT MYŚLI SWOBODNEJ I TWÓRCZEJ Program a romantycznej idee sztuki. Istotą romantycznego pojmowania sztuki jest przeświadczenie o pełnej swobodzie twórcy, dążenie do jak najszerszego otwarcia wszelkich horyzontów, do niekrępowania geniusza żadnymi narzuconymi mu więzami. Jak to pogodzić z programem twórczym? Teksty lub fragmenty tekstów, które mają charakter programowy, utrzymane są często w stylu swobodnym, mają ton raczej osobistych wynurzeń niż konkretnej deklaracji. Romantycy traktują sztukę w osobliwym powiązaniu z postawą twórcy wobec świata, teksty te zawierają wszelkie niepokoje intelektualne, a nie tylko postulaty dotyczące bezpośrednio sztuki. Mogą nawet nie poruszać wprost kwestii sztuki, np. Księgi narodu polskiego czy wiersz Słowackiego Tak mi Boże dopomóż . || Pojęcie romantyzmu: nazwa „romantyzm” obejmuje wszystkie zjawiska z zakresu filozofii, literatury, sztuki, obyczajowości. Fryderyk Schlegel: „Wszelka sztuka powinna stać się nauką, wszelka nauka- sztuką; poezja i filozofia powinny się zjednoczyć”. Przy takim pojmowaniu poezja może oznaczać wszystko. Ujęcie Schlegla, choć skrajne i maksymalistyczne, zostaje podjęte i trwa w całym nurcie romantycznym, przejawia się w stale istniejącym zatarciu granic między poetą a poezją, życiem a sztuką. Jak ułożyć antologię? Pojęcie romantyzmu ma różne zakresy: 1) w Polsce wskazuje historyczny okres pomiędzy oświeceniem a pozytywizmem; 2) nazwa określonej, pozahistorycznej postawy człowieka; 3) ma wyjaśniać, co łączyło i leżało u podstaw myślenia i stylu romantyków, co dominowało w ich przeświadczeniach filozoficznych, estetycznych, obyczajowych. Ostatni krąg (pojmowanie romantyzmu jako kręgu intelektualnego i artystycznego) wyznacza zakres prezentowanej antologii programów literackich. Dylemat jakie utwory zamieścić. Czy tylko te które legły u genezy romantyzmu, do 1830r.? To byłby błąd. Niezwykła żywotność romantyzmu (po dzisiaj) wynika z tego, że nigdy nie poddał się presji ustalonych przez siebie praw i programów, że wciąż były one przemieniane, dzięki czemu romantyczna literatura nigdy nie dała się skrępować kostniejącą siatką formalnych przepisów, zawsze wyrażała najbardziej współczesne niepokoje ideowe i intelektualne. Stawiano przed nią wciąż nowe wymagania i postulaty programowe. Wyrastały one z założeń światopoglądowych i poetyckich, stanowiły istotę myśli romantycznej: z idei nieskończoności, ż żarliwej wiary, że można przeniknąć to, co wybiega poza wytyczone rozumem granice, że wieszcze słowo ma moc przemienienia człowieka i świata, i że nie wolno krępować twórczego umysłu więzami reguł i przepisów. || Program romantyczny wytyczają pisarze najwybitniejsi: Mickiewicz, Mochnacki, Słowacki i Krasiński. W antologii znajdują się też teksty pisarzy, którzy deklarowali się jako przedstawiciele nowej szkoły prezentując jednak postawę pojednawczą wobec rozsądkowych mniemań o sztuce.
(…)
… („I jestem dzisiaj […] Nie Polak- ale istny bajronista…” Beniowski). Poglądy Krasińskiego dotyczące poezji zapisywane głównie w listach, ale także np. w Nie- Boskiej komedii i w Przedświcie, układają się w ciąg programowy. Nadrzędne znaczenie poezji, w która przekształca się wszystko, co tylko jest wykonane z właściwą mocą posłannictwa i natchnienia. Poezja powinna objawiać przyszłości, cele istnienia, dawać inspiracje…
… temat współczesny do dramatu i epopei, odwołując się do konkretnych wydarzeń z najnowszych dziejów narodu (III część Dziadów, Kordian, Pan Tadeusz), w wieszczej wizji nadchodzących dni (w Nie- Boskiej komedii) lub też na drodze aluzji czy rozświetlania ogólnych mechanizmów historii (Irydion i rozpoczęty cykl dramatów historycznych Słowackiego). Perspektywa historii zawsze miała okazać się kluczem…
… o szczególnej w narodzie randze poety i poezji. Słowu pisanemu przeciwstawiał słowo mówione, wpływowi dzieła literackiego wpływ natchnionej i potężnej osobowości , fascynującej słuchaczy. Lekceważąc poezję, podał w istocie najgłębiej romantyczną apoteozę słowa. Te idee zapowiadał Krasiński w Nie- Boskiej komedii, rozwijał w Przedświcie. Podobne idee były zawarte w Mickiewiczowskich prelekcjach i wykładach…
… przecierały także przeróbki tekstów angielskich (Niemcewicz). Drogę torowa także sentymentalizm, nie mieszczący się w kanonie klasycystycznym. Franciszek Karpiński przygotuje tu grunt dla wystąpień Brodzińskiego i dla Romantyczności Mickiewicza. Nowe tendencje w estetyce i krytyce literackiej. Wpływy obcej (niemieckiej) filozofii i estetyki. Działo się to początkowo w Warszawie, głównie dzięki kilku młodym…
…. W tym samym czasie na łamach «Pamiętnika» ukazał się wyszydzający romantyczność felieton Stanisława Kostki Potockiego. Widzi w romantyzmie szkodliwy irracjonalizm i zagrożenie dla polskiego języka i oświaty narodowej. O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej (1818): traktuje romantyzm na równi z klasycyzmem. Próbuje pogodzić sprzeczności- uznając klasycyzm za styl odpowiadający duchowi…
… droga poetów”. Proponował inną drogę- poszukiwania „duszy narodu lub duszy świata”. Na postawie innych jego utworów można się doszukać dalszych postulatów: pragnienie demistyfikacji Polski (Grób Agamemnona) i emigracji, i związana z tym bardzo indywidualna koncepcja romantycznego stylu, odwołująca się do postawy ironicznej. Jest tu nawiązanie do Byrona, eksponowane przez Słowackiego…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)