Historia władzy w Europie - Sejmiki szlacheckie

SEJMIKI SZLACHECKIE (ZIEMSKIE, WOJEWÓDZKIE I PROWINCJONALNE). 13. Sejmiki szlacheckie (ziemskie, wojewódzkie i prowincjonalne).
na podstawie “historia państwa i prawa polskiego” Juliusza Bardacha, PWN 1987
Słowem wstępu, w XVI wieku w ramach administracji państwowej, a właściwie królewskiej, współistniały sobie sejmiki ziemskie, sejmy prowincjonalne i sejm walny. Wszystkie działały “alternatywnie i równolegle” - formalnie były one równorzędne. Po 1454 (omówienie niżej) roku na czoło wysunęły się jednak sejmiki ziemskie, co oznaczało “zwycięstwo szlachty nad władzą królewską”, a tym samym sejmem walnym.
sejmiki ziemskie - Inaczej zwana “rada panów ziemi”, czyli rada dostojników ziemskich zajmowała się sprawami administracji lokalnej i ustawodastwem partykularnym. Rozwijała się równolegle z sejmami walnymi od końca XVI wieku. Składały się nań dwa człony:
rada panów ziemi - w miarę rozwoju aktywności politycznej szlachty osobna rada panów zaczęła zanikać i to sejmik ziemski stał się „wyrazicielem woli ogółu szlachty”
rada ogółu szlachty W sejmikach ziemskich z czasem znaczącą rolę zaczęli odgrywać piastujący urzędy możnowładcy. Najwcześniej sejmiki powstały w Wielkopolsce, na Kujawach, w Sieradzkiem i Łęczyckiem, ponieważ tam wpływy szlachty były największe. Potem w drugiej połowie XV w. kształtowały się w Małopolsce, bo tam funkcjonował jeszcze sejm prowincjonalny w Nowym Mieście Korczynie. Sejmikom w Małopolsce przewodniczył wojewoda, a w Wielkopolsce starosta. Na ziemiach, gdzie wojewody nie było - najstarszy godnością urzędnik ziemski. Kompetencje sejmików:
- były one szerokie
- niekiedy kodyfikowały one prawo zwyczajowe ziemi
- często król zwracał się o pomoc do sejmików ziemskich np. w kwestii uchwalenia nadzwyczajnego podatku, rezygnując ze zwoływania sejmu walnego albo prowincjonalnego
- nakładały lokalne podatki na potrzeby ziemi
- przedstawiały kandydatów na stanowiska sędziego, podsędka (tak, tak to się pisze-to zastępca sędziego ziemskiego) i pisarzy ziemskich.
Wzrost znaczenia sejmików ziemskich nastąpił po 1454 roku. Podstawą ku temu był przywilej cerekwicki - szlachta wielkopolska uzyskała wtedy „zgodę króla na skasowanie ceł ustanowionych bez uchwały sejmu oraz zapewnienie aby żadne nowe prawa nie były powoływane do życia w drodze prywatnych narad…” - jednym słowem wszystko miało być odtąd ustalane na sejmikach ziemskich. Nawet pospolite ruszenie.
Sejmy prowincjonalne - zajmowały się ustawodastwem, osobno dla Wielkopolski z Kujawami i Małopolski. Początkowo były to zjazdy możnowładców i dostojników królewskich, jednak z czasem zaczęła na nie przybywać szlachta, a także przedstawiciele miast i kapituł - zaczęły one wówczas ewoluować w stronę sejmów powszechnych

(…)

…, a także ustalał sposób rozdziału podatków uchwalonych na sejmie. Sejmiki relacyjne odbywały się od 1589. elekcyjny - wybierał w poczwórnej liczbie kandydatów na wakujące urzędy podkomorzego, sędziego ziemskiego, podsędka i pisarza ziemskiego, a w Wielkim Księstwie Litewskim również na urząd marszałka sejmikowego kapturowy - zwoływany na czas bezkrólewia dla wybrania władz konfederacji i sądu kapturowego deputacki - wybierał deputata do Trybunału Koronnego i Litewskiego gospodarczy - w XVII wieku w okresie "rządów sejmikowych" zajmował się sprawami gospodarczymi i po 1677 wybierał deputatów do Trybunału Skarbowego Radomskiego Wyrazem rosnącej roli szlachty na sejmikach było wybieranie przewodniczącego obradom, marszałka spośród szlachty.
Sejmik wybierając posła układał instrukcję dla niego, określając…
… nową regulację dotyczącą sejmików dla prowincji: Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie, Pomorze, Brandenburgia, Śląsk i Saksonia (Prowincja Poznańska nie została objęta reformą). Sejmikom (Provinziallandtag) nadano nowe, szersze uprawnienia oraz zmieniono sposób wyboru ich członków - byli oni odtąd wybierani przez rady powiatowe i miejskie, na 6 letnią kadencję.
Ordynacja ta obowiązywała do 1918…
... zobacz całą notatkę