7 Gospodarowanie dobrami publicznymi. Jak już mówiliśmy, zakres tej działalności zależy od tego, czy przewagę we władzach mają etatyści, czy liberałowie. W pierwszym przypadku wiele dóbr z natury prywatnych zostaje objętych gospodarką państwową. W przypadku drugim państwo gospodaruje głównie (lub wyłącznie) tymi dobrami, które ze swej istoty nie mogą być kupowane i sprzedawane przez jednostki prywatne na ogólnych zasadach rynkowych. Przykładem jest obronność kraju i bezpieczeństwo publiczne, znaczna (czy nawet przeważająca) część oświaty i ochrony zdrowia, drogi. Wiele z tych usług ma takie właściwości techniczne, że może być konsumowana tylko wspólnie (zbiorowo). Niektóre mogą być dostarczane jako dobra prywatne, istnieje jednak obawa, że w tym przypadku ich podaż byłaby mała i droga, a stąd dobra te byłyby bardzo nierównomiernie rozdzielone między obywateli.
Istnieją dwa sposoby gospodarowania dobrami publicznymi przez państwo.
Pierwszy polega na tym, że występuje ono jako producent (przedsiębiorca):
samo inwestuje w drogi i koleje i samo nimi zarządza, produkt końcowy zaś rozdziela, najczęściej nieodpłatnie, między obywateli (gospodarstwa domowe) i przedsiębiorstwa. Ten sposób gospodarowania jest oceniany krytycznie, gdyż powoduje wyższe koszty społeczne. Wynika to stąd, że efektywność przedsiębiorstw zarządzanych przez urzędników jest z reguły niższa niż tych, które są pod kontrolą prywatnego biznesu.
Drugi sposób to kupowanie przez państwo tych dóbr od przedsiębiorstw prywatnych i następnie rozdzielanie między obywateli (częściowo za darmo, a częściowo odpłatnie, z reguły po zaniżonej cenie, jak np. lekarstwa).
Niezależnie od tego, kto i jak efektywnie wytwarza dobra publiczne, krytyczne uwagi nasuwa darmowe ich rozdzielanie między obywateli. Należy wskazać na kilka głównych towarzyszących temu negatywnych zjawisk. Ten sposób dystrybucji (w porównaniu z rynkowym) powoduje u konsumentów skłonność do marnotrawstwa i demoralizuje ich, zmusza do stosowania rozdzielnictwa z jego nieracjonalnością i niezgodnością z preferencjami konsumentów, wymaga ponoszenia wysokich kosztów administracji, sprzyja korupcji. Wyrównywanie różnic. W praktyce jest to na ogół tylko znmiejszanie i łagodzenie różnic dochodowych i majątkowych między obywatelami.
W krajach kapitalistycznych panuje powszechne (choć w niejednakowym stopniu) przekonanie, że zadaniem państwa jest łagodzenie różnic w zamożności obywateli. W tym celu stosuje się zróżnicowanie ich zobowiązań wobec państwa (np. progresja podatkowa) oraz dokonuje się transferów, to znaczy przekazuje sumy ściągnięte od jednych obywateli innym w postaci subsydiów, zapomóg, zasiłków, stypendiów itp. W krajach Unii Europejskiej prawie połowa wydatków budżetowych jest przeznaczona na transfery. Podobnie w Polsce. Różnice tworzą się też w czasie w wyniku zmian koniunktury. W rezultacie dochody gospodarstw domowych i przedsiębiorstw okresowo rosną i spadają, co odbija się na poziomie życia obywateli i wpływa na poziom aktywności gospodarczej. Czynnikiem łagodzącym to zjawisko są oszczędności gospodarstw domowych i rezerwy przedsiębiorstw na nieprzewidziane wypadki. Współcześnie powszechne jest przekonanie, że w tym zakresie powinno być aktywne także państwo, stosując okresowe ulgi podatkowe i subsydia dla podmiotów, które znalazy się w gorszej sytuacji. W tym celu stosowane są także zróżnicowane cła i ulgi celne.
(…)
… płaconego podatku, ale i jego udział w dochodzie brutto. Progresja podatkowa jest najczęściej uzasadniana dążnością do zmniejszania rozpiętości dochodowych i majątkowych między obywatelami. Skuteczność tego jest wątpliwa (ze względu na ulgi), natomiast metoda ta osłabia skłonność do rozwijania aktywności gospodarczej lub skłania ludzi do podejmowania działalności nierejestrowanej (tzw. szara strefa, która oczywiście nie płaci podatków). Podatek liniowy nie ma tych słabych stron. Podatki pośrednie płacą przedsiębiorstwa niejako w imieniu gospodarstw domowych, gdyż podatki te powodują wzrost cen. Najważniejszym przykładem jest podatek obrotowy lub — równoważny mu choć inaczej pobierany — podatek od wartości dodanej (VAT). Innym przykładem jest akcyza. Podatki pośrednie są wygodne dla administracji państwowej…
… ścisła zgodność dochodów i wydatków budżetowych (równowaga) jest zjawiskiem rzadkim. Gdy dochody przewyższają wydatki, występuje nadwyżka budżetowa, gdy wydatki przekraczaja dochody, pojawia się deficyt budżetowy. W dzisiejszych czasach deficyt budżetowy jest zjawiskiem nagminnym. Rząd zaciąga wówczas długi. Robi to, drukując pieniądze lub sprzedając obligacje skarbu państwa. O pierwszym…
…. Można by więc oczekiwać w różnych okresach pojawiania się na zmianę deficytu lub nadwyżki budżetowej. Tak bywa jednak rzadko. Współcześnie niemal regułą jest systematyczny deficyt i nieustanny wzrost długu publicznego. Niesie to ze sobą dwa niebezpieczeństwa. Pierwsze to rosnące koszty obsługi długu (odsetki, wykup obligacji), które zwiększają wydatki państwa, zmuszając do dalszego zadłużania się. Można więc wpaść…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)