Dr. Andrzej Pieczewski
Historia Gospodarcza
Wykład III – Ukształtowanie się gospodarki rynkowej i kapitalistycznej w XVII – XVIII w
Gospodarka rynkowa kształtowała się wiele wieków i decydowała o gospodarce światowej. Postawą gosp.
rynkowej jest własność prywatna (nienaruszalna) i wolna konkurencja. Elementy gosp. rynkowej odnajdujemy
nawet w starożytnych cywilizacjach (Egipt, Chiny, Grecja, Babilonia), ale kompleksowo zaczęła się ona rozwijać
dopiero w XVII w.
Kolebką kapitalizmu – gosp. rynkowej była Anglia (zwłaszcza po rewolucji burżuazyjnej).
1) Akumulacja pierwotna w Anglii:
Akumulacja – gromadzenie dóbr w celu późniejszego ich przeznaczenia na inwestycje produkcyjne. Nie każde
gromadzenie jest akumulacją. Wyróżniamy także tezauryzację – gromadzenie środków i wykorzystanie ich w
procesie konsumpcji.
Wyróżniamy 2 elementy akumulacji:
Element rzeczowy (szeroki zakres: środki finansowe, kapitałowe, materialne, ziemia, lasy itp.) – śr.
Ekonomiczne;
Element osobowy (tworzenie się wolnej siły roboczej);
Proces akumulacji pierwotnej miał miejsce w rolnictwie angielskim, które było rezerwuarem środków
produkcyjnych. Nastąpił rozwój przemysłu tekstylnego, na skutek AKCJI OGRADZANIA – przejmowano ziemie
farmerskie, przeznaczano je na pastwiska. Proces ten miał dwie fazy:
a) I faza: XV-XVI w ok. 10% ziem zostało przejęte i przeznaczane na pastwiska i ta ilość ciągle wzrastała.
b) II faza: XVIII w – dużą rolę odegrał nowy ustrój Anglii (Parlament, Rząd) – wspierający interesy burżuazji
(po rew. Burżuazyjnej) rola króla się zmniejszyła; wprowadzono 2,5 tysiąca aktów ogradzania.
Inne źródła akumulacji – gromadzenia kapitału:
Podatki (z rolnictwa, hodowli, dzierżawy), kredyty, spekulacje
Zewnętrzne źródła akumulacji:
- handel protekcyjny; cła, nastawienie na produkcję proeksportową
- handel i eksploatacja kolonii
- handel atlantycki
2) Procesy akumulacyjne w Polsce:
Opóźnienie procesu w stosunku do Anglii ok. jednego wieku. Pierwszy impuls pojawia się po I rozbiorze –
Rzeczypospolita Polska szlachecka upadła, więc trzeba było wzmocnić gospodarkę i obronę za sprawą magnatów
i szlachty przygotowano pewne reformy (lata 80-te XVIII w), które przyniosły pozytywne skutki.
Czynniki wewnętrzne:
1 faza:
2 faza:
nowa generacja manufaktur – produkcja przeznaczona na szerszy zbyt, produkowano dla niższych
stanów (sprzęt gosp. domowego) igły, garnki;
liczne dzierżawy (przede wszystkim ziemia);
pojawiły się spółki mieszane: mieszczaństwo szlacheckie;
zwiększona działalność związana z rolnictwem;
w okresie Księstwa Warszawskiego (KW) – Napoleon zmienił administrację. Wyraźny postęp
gospodarczy i społeczny. KW stało się źródłem zaopatrzenia wojska: rozwój mechanizmu wojennego
związany z popytem na uzbrojenie, amunicję itp. Zwiększone podatki od rzemieślników. Wprowadzono
zmiany w konstytucji, która chłopom nadawała wolność.
Dr. Andrzej Pieczewski
Historia Gospodarcza
Wykład III – Ukształtowanie się gospodarki rynkowej i kapitalistycznej w XVII – XVIII w
3 faza:
W okresie Królestwa Polskiego (KP) można było rozwijać działalność gosp., wprowadzono podatki
pośrednie i bezpośrednie. Najważniejszą dziedziną była gospodarka, postęp w rolnictwie, zmiany w
administracji itd.
Czynniki zewnętrzne:
handel czarnomorski – dostęp do Gdańska zamknięty przez Prusy, ale korzystano z dostępu do Morza
Czarnego – rozwój handlu;
dochody gromadzone w polskich bankach (przyczynił się
(…)
… tego w zaborze pruskim (pruska droga do kapitalizmu w rolnictwie)przeprowadzone odgórnie przez Parlament (trwało to od 1808 do 1850 r.).
1811 – uwłaszczenie chłopów; pańszczyzna sprzężajna – tylko chłopi z własnymi narzędziami pracowali na polu
pana
1848 – uwłaszczenie w zaborze austriackim – związane z Wiosna Ludów w Europie i z napięciem społecznym w
Galicji – cesarz uchwalił ustawę antyuwłaszczeniową…
… folwarków musieli gospodarować uwzględniając rachunek ekonomiczny (musieli płacić za
najemną siłę roboczą – nie było chłopów pańszczyźnianych);
wiele folwarków upadło – demoralizacja szlachty (przegrywali majątki);
nowe formy gospodarstw – więc niektórzy sprzedawali majątek;
postęp agrokultury; wprowadzenie innowacji (zwłaszcza zabór pruski), aby zwiększać efektywność;
chłopi musieli nauczyć się gospodarować własną ziemią; do tej pory byli przyzwyczajeni do pracy na
pańskim, nadal odrabiali pańszczyznę;
ewolucja struktury agrarnej (zabór pruski – 17-24 h, KP 7h, a w Galicji 3h).
4) Rewolucja przemysłowa:
Dokonuje się przełom w rozwoju przemysłu, przejście od manufaktury do fabryki, od pracy ręcznej do
maszynowej. Duży wpływ na rozwój miała zmiana ustroju – liberalizacja (wolny handel). Anglia…
…, korzystne warunki ekspansji rynków wschodnich (Rosja za Uralem). 70 % handlu
zagranicznego przypadało na Rosję. Ożywione kontakty handlowe z Wlk. Brytanią – bardzo ważne dla
polskiej gospodarki, bo Anglia była największą potęgą w ówczesnym świecie – wprowadzono maszyny,
narzędzia. SALDO DODATNIE.
b) Zabór pruski:
Duży postęp gospodarczy zwłaszcza w Wlk. Ks. Poznańskim oraz na Górnym Śląsku (tereny…
… najbardziej
rozwinięte). W poznańskim dominowało rolnictwo i branże pokrewne, wysoki poziom rolnictwa. Hipolit
Cegielski utworzył i rozwinął wytwórczość produkcji maszyn w Fabryce Narzędzi i Maszyn Rolniczych.
Było to ważne zaplecze żywnościowe dla Prus, a później Niemiec. Na Górnym Śląsku rozwinęło się
górnictwo, hutnictwo, metalurgia. Szybki postęp technologiczny, wydobycie węgla wzrosło 25-krotnie.
SALDO…
… Polskie:
wykształcenie się na ziemiach KP nowych okręgów przemysłowych (łódzki, warszawski, Zagłębie
Dąbrowskie – przemysł ciężki – górnictwo, hutnictwo; okręg białostocki i bielski – włókiennictwo).
Okręgi zbliżone poziomem do Europy Zachodniej, spowodowały wielką produkcję – w tej sytuacji
istotnym problemem były rynki zbytu. Handel wewnętrzny osiągnął granicę popytu, więc szukano
rynków zewnętrznych…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)