Godziwe wynagrodzenie za pracę
dr Karol Łapiński
Wynagrodzenie za pracę to zagadnienie wieloaspektowe i niezwykle ważne w wielu obszarach, w tym również w
płaszczyźnie prawnej. Jego ustalenie przez strony stosunku pracy na odpowiednim poziomie jest istotne zarówno
w aspekcie indywidualnym dla pracownika i pracodawcy, jak i w zakresie ogólnym dla stosunków społecznogospodarczych w kraju. W niniejszym opracowaniu autor skupia się na problematyce wynagrodzenia za pracę,
zwłaszcza w kontekście godziwego wynagrodzenia za pracę.
Uwagi wstępne
Jak podnoszono wielokrotnie w doktrynie prawa pracy płaca, obok spełniania innych funkcji, w wymiarze
ogólnospołecznym stanowi udział w konsumowaniu części dochodu narodowego, jest zasadniczym czynnikiem
wyznaczającym siłę nabywczą ludności, decyduje o poziomie zaspokajania potrzeb społeczeństwa1.
W dziedzinie prawa pracy znaczenie wynagrodzenia wynika z dwóch podstawowych jego funkcji: bodźcowej i
alimentarnej. Z punktu widzenia pracodawcy odpowiednio ukształtowana struktura i wysokość wynagrodzenia
stanowią jeden z motywatorów wysokiej wydajności pracy. Pracodawca, który używa płacy do uzyskania wzrostu
efektów aktywności zawodowej pracownika w zamian za odpowiednią ilość i jakość pracy, proporcjonalnie
zwiększa przysługujące mu wynagrodzenie. Jest to związane z zasadą ekwiwalentności świadczeń, zgodnie z
którą wartość uzyskana przez pracownika w formie płacy powinna zasadniczo odpowiadać pracy przez niego
wykonanej. W dobie realnego socjalizmu w Polsce w tworzenie mechanizmów bodźcowej funkcji wynagrodzenia
za pracę angażowało się państwo, które było przecież równocześnie największym pracodawcą. Działania takie
związane były z dbałością o należytą wydajność socjalistycznej gospodarki. Jak słusznie zauważył W. Sanetra na
zagadnienie funkcji wynagrodzenia w warunkach społecznej gospodarki rynkowej (wynikającej z art. 20
Konstytucji) należy spojrzeć nieco inaczej. Już same jej mechanizmy, w tym wysokie bezrobocie, zwiększają tzw.
wolę pracy. Na ogół strach przed utratą pracy, przy równoczesnej obfitości dóbr konsumpcyjnych na rynku,
zapewnia stosunkowo wysoką wydajność pracy2. Toteż w zmienionych warunkach społeczno-gospodarczych
dbałość o należytą ilość i jakość pracy należy przede wszystkim do samych pracodawców. Jednym z narzędzi,
które mogą służyć osiągnięciu pożądanych rezultatów w tej mierze, jest wykorzystanie funkcji bodźcowej
wynagrodzenia za pracę, przez właściwe ukształtowanie jego wysokości i struktury.
Funkcja alimentarna wynagrodzenia za pracę wiąże się z tym, że jest ono przeznaczane na podstawowe potrzeby
pracownika i jego rodziny. W dalszym ciągu w praktyce często stanowi wyłączne źródło ich utrzymania. Toteż z tą
funkcją łączy się swego rodzaju wymaganie wobec pracodawcy, aby płaca pracownika za wykonaną pracę była
określana na poziomie wystarczającym na zaspokojenie podstawowych potrzeb całej jego rodziny (płaca
rodzinna). Stąd też zamiast określenia „funkcja alimentarna” stosuje się również
(…)
… wynagrodzenie godziwe odpowiada
również określeniu wynagrodzenia rodzinnego. Podobnie Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej wymaga,
aby „pracobiorcy” mieli zagwarantowane sprawiedliwe płace, tj. takie, które zapewniają im godziwy poziom życia.
Na forum europejskim kwestia godziwego wynagrodzenia za pracę została uregulowana przede wszystkim w
przyjętej przez Radę Europy Europejskiej Karcie Społecznej…
….
Jak już zaznaczono na forum Unii Europejskiej, zagadnieniu godziwego wynagrodzenia za pracę poświęcone są
również wybrane regulacje Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. W poszczególnych jej częściach
przewidziano, między innymi, konieczność zapewnienia przez każde państwo członkowskie godziwego
wynagrodzenia za pracę, gwarantującego życie na odpowiednim poziomie, możliwość „zajęcia” wynagrodzenia…
… albo orzeczeniach arbitrażowych.
Zatem w świetle uregulowań Karty podstawowym elementem godziwości wynagrodzenia za pracę jest taka jego
wysokość, która zapewnia godne utrzymanie pracownikowi i jego rodzinie24. Europejska Karta Społeczna nie
wyjaśnia jednak znaczenia określenia „godziwe wynagrodzenie”. Ponadto sposób przestrzegania postanowień
Karty pozostawiono układającym się stronom. Może to nastąpić w drodze…
… przypadającego na
jednego mieszkańca danego państwa (według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – OECD) lub od
około 68% przeciętnej płacy krajowej (według Rady Europy)25. Okoliczność, że Polska nie ratyfikowała art. 4 ust.
1 Europejskiej Karty Społecznej powoduje, że przedstawione powyżej progi godziwego życia (a z drugiej strony
progi biedy) nie muszą być wdrożone w naszym państwie pod rygorem…
… także słuszne (godziwe) wynagrodzenie. Ponadto wnioski płynące z
unormowań Karty i Paktu powinny być uwzględniane przez doktrynę polskiego prawa pracy i orzecznictwo
sądowe, przy interpretacji przepisów krajowych dotyczących wynagrodzenia za pracę.
W świetle postanowień Europejskiej Karty Społecznej godziwe wynagrodzenie to nie tylko wynagrodzenie na
odpowiednim poziomie, gwarantującym godziwy poziom życia…
… za pracę świadczoną przez pracownika na rzecz pracodawcy15.
Godziwe wynagrodzenie za pracę
Etycznymi aspektami wynagrodzenia za pracę od dawna zajmuje się katolicka nauka społeczna, wyznaczając
między innymi kierunki kształtowania się poglądów w tym zakresie. Jej przedstawiciele, co jest tutaj
charakterystyczne, nie traktują płacy wyłącznie jako towaru czy usługi, mających określoną wartość, zwracając…
… z 1982 r. wynagrodzenie za pracę powinno być wystarczające dla założenia i godziwego
utrzymania rodziny, czy to dzięki odpowiedniej płacy („płaca rodzinna”), czy też dzięki innym środkom
społecznym, jak zasiłki rodzinne bądź wynagrodzenie pracy domowej jednego z rodziców. Powinno ono być takie,
aby matka nie była zmuszona do pracy poza domem ze szkodą dla życia rodziny, a zwłaszcza wychowywania
dzieci19…
… konieczności podejmowania pracy zarobkowej poza domem przez współmałżonka, czy to poprzez
inne świadczenia społeczne, jak zasiłek rodzinny albo dodatek macierzyński dla kobiety, która oddaje się
wyłącznie rodzinie. Dodatek ten powinien odpowiadać realnym potrzebom, to znaczy uwzględniać liczbę osób
pozostających na utrzymaniu w ciągu całego okresu, gdy nie są w stanie podjąć odpowiedzialności za własne
życie…
…
tylko w sposób zgodny z przepisami prawnymi oraz potrzebę równego traktowania kobiet i mężczyzn również w
dziedzinie płac34. Według mnie postanowienia Karty nabierają szczególnego znaczenia również w Polsce w
obliczu ratyfikacji Traktatu Lizbońskiego, zmieniającego art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej w ten sposób, iż Unia
uznaje prawa, wolności i zasady określone w Kracie Praw Podstawowych Unii Europejskiej. W związku…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)