Formy legitymizacji władzy Klasyk problematyki władzy Max Weber wprowadza rozróżnienie trzech form legitymizacji, czy inaczej ‐ umocowania władzy 7 . Pierwszą określa jako legalną. Prerogatywy władcze związane z daną pozycją, a także procedury rekrutacji osób zajmujących tę pozycję są w tym przypadku ściśle określone przez prawo. Urzędnik, policjant, rektor uniwersytetu, minister opierają swoją władzę na przepisach prawnych. Mają prawnie określone kompetencje, a także prawnie określony jest sposób objęcia ich pozycji (nominacja, wybory, powołanie do służby, zatrudnienie itp.). Jeśli objęli i sprawują władzę zgodnie z prawem, jest ona prawnie umocowana, legalna, niezależnie od jakichkolwiek innych okoliczności czy osobistych przymiotów jednostek sprawujących te funkcje. Gdy pozycja władcza została objęta bez zachowania przepisanej procedury, powiemy o uzur‐pacji. A z kolei gdy władza realizowana jest poza zakresem przepisanych kompetencji, zachodzi nadużycie władzy. Choć główną podstawą legitymizacji legalnej jest prawo w sensie ścisłym ‐ prawo stanowione przez organizację państwową ‐ to peranalogiam legitymizacja taka występuje i w innych organizacjach, gdzie istnieją wyraźnie ustanowione reguły dotyczące wyłaniania i sprawowania władzy. Legitymizowana legalnie w tym szerszym sensie ‐ choć oczywiście pozbawiona legitymizacji w węższym sensie, bo wręcz przestępcza ‐ jest władza bossa mafii czy szefa gangu. W organizacjach przedpaństwowych legitymizacja taka opierała się na ustnie przekazywanych quasi‐prawach zwyczajowych, jak np. w przypadku władzy wodza plemienia czy szamana. W organizacjach religijnych, np. Kościele, hierarchia władzy jest legitymizowana przez prawo kanoniczne, a niekiedy odwołuje się wprost do praw boskich. Druga forma legitymizacji określona jest przez Webera mianem tradycyjnej. Tutaj też władza znajduje swoje umocowanie w regułach, ale nie przepisach prawnych, lecz raczej odwiecznych, powszechnie przyjmowanych, usankcjonowanych swoją trwałością sposobach wyłaniania i realizowania władzy. Władza starszyzny w plemieniu, ojca w rodzinie patriarchalnej, dynastycznego monarchy w państwie ‐ to przykłady pozycji, które uzasadniają swoje prerogatywy władcze w mocno zakorzenionych tradycjach: idei gerontokracji, patriarchatu, sukcesji dynastycznej. W obu przypadkach władza opiera się tutaj na pewnych regułach. Ale wiemy, że ludzie zajmują wobec reguł różne postawy. Niektórzy, przyjmujący postawę legalistyczną, uznawać będą władzę umocowaną prawnie lub tradycjo‐nalnie dlatego po prostu, że uznają świętość praw bądź tradycji. Zawieszać będą własne oceny słuszności, sensowności czy skuteczności władczych decyzji lub kierunków polityki, podporządkowując się im dla zasady. Taka postawa jest szczególnie uzasadniona w systemie demokratycznym, gdzie procedury wyborów i stanowienia praw zapewniają, że ustanowione reguły odzwierciedlają wolę większości obywateli. Wtedy uznanie wiążącej mocy prawa ‐ niezależnie od tego, czy należy się do owej większości czy też do mniejszości ‐ jest równoznaczne z akceptacją samych demokratycznych procedur. Natomiast w systemię autokratycznym, dyktatorskim czy totalitarnym, gdzie prawa są narzucone obywatelom z góry, postawa legalistyczna
(…)
… prawne mogą na przykład kodyfikować i sankcjonować odwieczne tradycje. Tak dzieje się na przykład we współczesnych monarchiach konstytucyjnych, gdzie władza króla, wywodząca się z dynastycznej tradycji, jest zarażem umocowana prawnie, a tym samym wyraźnie określona co do jej (ograniczonych) prerogatyw i kompetencji. Na to nałożyć się jeszcze może osobista charyzma monarchy, jak na przykład w przypadku…
… Weber opisywał przejście władzy charyzmatycznej w legalną, co określał jako rutynizację charyzmy. Charyzma rodzi się, gdy powstają pewne warunki społecznego rezonansu dla osobistych walorów jakiejś osoby. Ale charyzma znika, gdy warunki te ulegają zmianie. Jest relacją płynną i zmienną. Charakteryzowaliśmy ten proces wcześniej w rozdziale siódmym, wskazując na życiorys Lecha Wałęsy jako klasyczny przykład cyklu zdobytej i utraconej charyzmy. Przez analogię można wskazać na podobne przejścia od władzy tradycyjnej do legalnej ‐ gdy tradycja zostaje usankcjonowana przez prawo. Przykładem wyżej przytaczanym są monarchie konstytucyjne. Możliwy jest także proces odwrotny do rutynizacji charyzmy, gdy mianowicie władza legalna zanika, a pozostaje tylko towarzysząca jej poprzednio władza charyzmatyczna…
…, staje na czele rewolucji itp.). Przykład: Fidel Castro czy Mao Tse‐tung. I odwrotnie, może być tak, że dopiero dzięki uzyskaniu wysokiego urzędu wybitna skądinąd jednostka zdobywa powszechną widoczność i możliwości działania, które pozwalają rozwinąć i uwidaczniają jej charyzmatyczne zdolności. Jak dowodzą wszyscy biografowie, taki jest chyba przypadek Jana Pawła II, niewątpliwie wybitnego, wysoce…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)