Kiedy spojrzymy uważnie na owo rozumienie celowości ludzkich działań i związanie tego celu ze szczęściem, nie może dziwić, że dla wielu myślicieli chrześcijańskich eudajmonizm był propozycją atrakcyjną. Tak więc, dla św. Augustyna czy św. Tomasza z Akwinu szczęściem było oglądanie Boga, przez to osiągnięcie pełnej, doskonałości.
Do dzisiaj możemy spotkać w popularnych poglądach przekonanie, że należy żyć dobrze, postępować w życiu uczciwie i starać się być człowiekiem prawym, bo w ten sposób będzie można osiągnąć szczęście wieczne.
Eudajmonizm, jako kierunek myślenia etycznego ma swoje niekwestionowane zalety. Należy do nich:
ukierunkowanie na cel
dobra psychologia
racjonalność.
Ma jednak także swoje wady:
brak kategoryczności (trudno jest komuś nakazać postępowanie ze względu na to, by osiągnął szczęście, można mu to, co najwyżej proponować…),
brak bezinteresowności (w wielu ujęciach rozumienia szczęścia jest ono przede wszystkim lub wyłącznie dobrem dla danego człowieka).
Ten ostatni zarzut - braku bezinteresowności, swoistego egoizmu myślenia eudajmonistycznego jest poniekąd przezwyciężany w nowoczesnej wersji, mutacji eudajmonizmu, jaką jest utylitaryzm.
utylitaryzm (łc. utilitas `pożytek, korzyść') 1. filoz. doktryna filoz., głosząca, że korzyści, użyteczność jest podstawowym kryterium działania i jego oceny jednostki i społeczeństwa są najwyższym celem moralnym postępowania ludzi. 2. stawianie na pierwszym miejscu celów praktycznych, propagowanie wygody dążenie do osiągnięcia, korzyści
Najważniejszym dla rodowodu utylitaryzmu pozostaje bezsprzecznie nazwisko Jeremy Benthama (1748-1832). Tak dalece, że uważa się popularnie, że ruch utylitarystyczny jako pierwsza faza XIX w. empiryzmu został wręcz zainicjowany wraz z Benthamem. Jakkolwiek sam myśliciel urodził się 1748 r., ale wpływ jego poglądów dał się zauważyć istotnie w XIX w.
Poglądy Benthama nie są jednoznaczne. Dotyczy to choćby względnej dowolności definiowania dobra i słuszności. Niezależnie od tego, bezsprzecznie pewnym jest, że naczelną propozycją Benthama jest ocena przyjemnych lub przykrych konsekwencji danego czynu jako jedynie racjonalnego i niesprzecznego kryterium służącego jako wskazówka w ocenie działań.
Trzeba zauważyć, że „miarą użyteczności był dla Benthama stopień, w jakim przyczyniają się one [dobra - PB] do większego szczęścia możliwie największej ilości istot ludzkich czy członków społeczeństwa”. U podstaw systemu Benthama znajdował się, co warto zauważyć, hedonizm psychologiczny, czyli przekonanie, że z natury każdy człowiek dąży do osiągnięcia przyjemności i zarazem - uniknięcia przykrości. Filozofa interesowało tutaj jedynie popularne rozumienie obydwu kluczowych pojęć - nie wychodzące poza znaczenie potoczne: „
(…)
… w tych poglądach to może przede wszystkim to, że oprócz prostego stwierdzenia na temat psychologicznie uwarunkowanego dążenia do przyjemności, Bentham był zainteresowany ustaleniem obiektywnego kryterium moralności. Ponieważ przyjemność, szczęście i dobro - to terminy synonimiczne, a nieszczęście, nieprzyjemność i zło - są nimi także - wydaje się zatem bezsensownym (tautologicznym) twierdzenie, że powinniśmy…
…, trwanie, pewność lub niepewność oraz bliskość lub dalekość. Pozwalają one na podstawową klasyfikację preferencji przyjemności. Bywa bowiem np. tak, że przyjemność jest intensywna, lecz krótkotrwała, a inna - mniej intensywna, lecz dłużej trwająca. Stąd też, po zastosowaniu złożonego rachunku, ta druga będzie ilościowo większa od pierwszej. Bentham proponuje także uwzględnienie ponadto dwóch kolejnych…
… czynników, a mianowicie - płodności i czystości (np. płodnym bardziej taki czyn, po którym występują przyjemne wrażenia [dalsze]; czystość oznacza brak wrażeń następczych przeciwnego rodzaju). Nie sposób nie dostrzec, że wymienione wyżej elementy rachunku są zbieżne z rachunkiem Epikura. Jednak bezsprzeczną nowością ze strony Benthama jest dodanie siódmego czynnika uwzględniającego podmiot społeczny…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)