Erazm z Rotterdamu, Pochwała Głupoty oraz Skarga Pokoju , [w:] tenże, Wybór pism , przeł. Maria Cytowska, Edwin Jędrkiewicz, Mieczysław Mejor, oprac. Maria Cytowska, BN II 231, 1992. WSTĘP
Erazm z Rotterdamu i jego twórczość.
epoka Erazma: koniec XV w. i początek XVI w.: upadek Konstantynopola 1453 r., odkrycie Ameryki 1492 r., upadek Grenady 1492 r., monarchia absolutna i tzw. święty urząd nadzoru-jący prawomyślność poddanych - inkwizycja, walki w Italii (współzawodnictwo Habsburgów i Walezjuszy), groźba najazdu tureckiego, poczta, druk, rozwój techniki (górnictwo i produkcja tekstylna) i miast, intensyfikacja rolnictwa, wysoki rozwój gospodarczy Niderlandów (wpływ begardów), „devotio moderna”.
życie i twórczość Erazma: Desiderius Erasmus Roterodamus ur. 27/28,10,1469, syn Małgo-rzaty z Zevenbergen i księdza Rogera z Gouda, szkołę wspomina niemiło, zaraza uśmierca oboje rodziców, razem z bratem oddany do szkoły Braci Wspólnego Życia, Erazm wstępuje do klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna, 1488 r. śluby zakonne, pragnienie nieza-leżności i zainteresowanie starożytnością doprowadzają do rozczarowania życiem duchow-nym i antymonarchizmu, w 1489 r. „Antibarbari” (druk 1520 r., manifest humanistyczny), 1492 r. święcenia kapłańskie, podróż do Rzymu w charakterze sekretarza biskupa - życie dwor-skie, wydobycie się z klasztoru, wyjazd do Paryża w 1495 r., studia teologiczne (scholastyka), dorabia udzielając korepetycji, w 1500 r. wyjazd do Anglii na zaproszenie ucznia, lorda Mountjoy, poznaje Johna Coleta, Tomasza More'a i Johna Fishera, powrót do Paryża i nauka języka greckiego, „Adagiorum Collectanea” Paryż 1500 r., 1500-1505 w Niderlandach, „Pod-ręcznik żołnierza Chrystusowego” Antwerpia 1503 r., roczny pobyt w Anglii i podróż do Włoch (1506 - 1509), „Pochwała Głupoty”, do 1514 r. przebywa w Anglii, od 1514 r. tworzy utwory antywojenne, następne lata spędza w Niderlandach i Szwajcarii, był jednym z pierwszych nie-zależnych literatów, zmarł 11/12,07,1536 w Bazylei, ataki Kościoła i luteran, model chrześci-jaństwa uniwersalnego, przeciw wielości dogmatów i argumentom siły.
„Pochwała Głupoty”.
okoliczności powstania utworu: podczas powrotnej drogi z Włoch do Anglii w 1509 r., w języ-ku greckim Moros = głupiec a Tomasz More, drukowany dopiero w 1511 r..
gatunek literacki, charakterystyka utworu: deklamacja (mowa fikcyjna, ułożona dla ćwiczenia stylu - określenie Erazma), zabawką intelektualna, lektura umoralniająca, tzw. pochwała pa-radoksalna; krytyka wad i naduzyć społeczeństwa XVI w., Głupota w sposób rozumny i wnikli-wy kreśli obraz ludzkiej głupoty, Mądrość przywdziała maskę głupoty, żeby pozrywać maski, jakie przylgnęły do oblicza społeczeństwa XVI w., satyryczny obraz epoki, odsłonięcie najwię-kszych słabości natury ludzkiej: miłość własną i upodobanie do pochlebstwa, zmieszane żarty z poważnymi refleksjami, zaatakowanie zakonników, „najbardziej dalekich od zachowania za-konu”, głupota dygnitarzy, książąt, dworaków…, utwór moralistyczny w żartobliwo-satyrycz-nym tonie.
(…)
… Lowanium i Sorbony, 1527 r. potępienie przez profesorów Sorbony, od 1542 r. na indeksie ksiąg zakazanych w Pa-ryżu, na papieskim od 1559 r. do XIX w.
edycje autorskie i przedruki: edycja paryska 1511 r., wznowienie 1512 r., w krótkim czasie 21 oficyn europejskich wydrukowało ten utwór.
przekłady: już w 1512 r. na język czeski, 1520 r. na francuski, 1534 r. niemiecki, 1539 r. wło-ski, 1549 r. angielski…
…, czysty, zachwycający trafnością i lekkością wypowiedzi język.
krytyka: opieka cesarza uchroniła Erazma od oskarżenia o herezję przez profesorów z Lowa-nium, w 1526 fakultet Sorbony poddał ostrej cenzurze „Rozmowy”, na co nie zgodził się Fran-ciszek I, poczytność i obrona papieża Klemensa VII, w 1559 r. na indeksie ksiąg zakazanych do XIX w.
przekłady: do 1536 r. ponad 100 wydań, najczęściej tłumaczone…
… do obrony wojny, natomiast papież, Leon X (1513-1521), nawołuje do pokoju.
wyższość państwa nad jednostką.
wszyscy powinni sprzymierzyć się przeciwko wojnie, poległych w niej chować w niepoświęco-nej ziemi, jeśli wojna jest konieczna, musi być powód powszechny, a nie prywatny, prawdzi-wy.
wymienione skutki wojny i pokoju.
z Cycerona „milkną prawa w czasie wojny”.
zbrodniarze, wezwanie do książąt, kapłanów…
…, sprawy polityczne, moralne, obyczajowe, nowości ksią-żkowe, zdrowie…, Andrzej Krzycki, Krzysztof Szydłowiecki, Jost Ludwik Decjusz, Piotr Tomi-cki, Hieronim Łaski, Zygmunt I, Jan Łaski.
Recepcja dzieł Erazma w Polsce.
pierwsze wzmianki o Polsce w przysłowiu „Spiesz się powoli” (Adagium 1001).
druki dzieł Erazma m.in. Hieronim Wietor.
erazmiańczyk Walenty Eck.
popularność zwłaszcza „Rozmów”.
Mikołaj Rej…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)