Dynamika ruchów społecznych Ruchy społeczne rodzą się, rozwijają, odnoszą sukcesy lub porażki, ale w końcu rozpadają się i zanikają. Każdy ruch społeczny przechodzi, w krótszym lub dłuższym okresie, pewną „karieręʺ. Można w niej wyróżnić charakterystyczne stadia. Amerykański socjolog Neil Smelser skupił uwagę na okresie wyłaniania się ruchu społecznego, wskazując na cztery warunki, które muszą kolejno, kumula‐tywnie wystąpić, aby ruch mógł powstać 4 . Przede wszystkim w społeczeństwie wytworzyć się musi „sprzyjający kontekst strukturalnyʺ. Pisaliśmy wcześniej o tych warunkach ogólnych, jakie stwarza dla ruchów społecznych społeczeństwo nowoczesne, ze swoją masowością, łatwością komunikacji, aktywistyczną ideologią, wolnościami demokratycznymi itp. Ale są także warunki szczególne, historycznie specyficzne dla konkretnych społeczeństw. Należy tu zakorzeniona w kulturze i mentalności zbiorowej, przekazywana przez wieki, tradycja kontestacji. Jeden z aspektów dziedzictwa Wielkiej Rewolucji Francuskiej to wyraźna w społeczeństwie francuskim tendencja do buntów zbiorowych, masowych wystąpień, organizowania się w celu obrony grupowych interesów. A zupełnie inaczej np. w Rosji, gdzie zakorzeniła się mocno od czasów carskich tradycja oportunistycznego posłuszeństwa i pasywizmu. Są społeczeństwa, którym szczęśliwe losy historyczne wpoiły przekonanie o skuteczności podejmowanych wysiłków i wiarę w sukces. Ale są i takie, które odziedziczyły po zawikłanej historii „kulturę klęskiʺ, poczucie niemożności, beznadziejności wszelkich zrywów. Czynnikiem, który tworzy kontekst sprzyjający dla ruchów społecznych, a w różnych krajach i w różnych czasach występuje w różnym stopniu, jest także niepewność co do przyszłości społeczeństwa, nieprzejrzystość jego funkcjonowania, rozchwianie systemu norm i wartości (w terminologii Emileʹa Durk‐heima: anomia społeczna). Wiązać się to może z głębokimi zmianami społecznymi ‐ organizacyjnymi, kulturowymi, obyczajowymi ‐ niesionymi przez postęp techniki, produkcji, ale także z nagłymi kryzysami gospodarczymi czy politycznymi, przełomami ustrojowymi itp. Sprzyjający kontekst strukturalny tworzy dopiero pewne ogólne tło, na którym ruchy społeczne mogą powstać, ale oczywiście nie przesądza o ich powstaniu. Stanowi warunki niezbędne, ale niewystarczające genezy ruchów społecznych. Kolejny warunek niezbędny, ale też sam w sobie niewystarczający to, według Smelsera, pojawienie się „strukturalnego napięciaʺ. W społeczeństwie pojawić się muszą sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego różnymi segmentami oraz związane z tym antagonizmy i konflikty. W przypadku „starychʺ ruchów społecznych istotne były przede wszystkim rozbieżności interesów ekonomicznych, szans zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych, dzielące klasy upośledzone i uprzywilejowane, elity i masy, warstwy społeczne, kategorie zawodowe, grupy wiekowe, regiony czy formy osiedlenia (wieś‐mia‐sto). W przypadku „nowychʺ ruchów społecznych są to przede wszystkim rozbieżności wyznawanych wartości dzielące wspólnoty moralne, społeczności o podobnym stylu życia, wspólnoty gustów itp.
(…)
… do spektakularnych, heroicznych działań. Podczas manifestacji anty‐globalizacyjnych w Quebecu korespondent BBC przyznawał, że ci, którzy walczą z policją i których pokazuje na ekranie, to jakieś sto osób, a zebrane w tle tłumy bardziej biernych, co najwyżej skandujących zwolenników, liczą tysiące. Warstwy uczestnictwa ujawniają się także w przypadku klęski ruchu. Kiedy dochodzi do demobilizacji ruchu, odbywa się to tak jak w cebuli, z której odpadają kolejne warstwy, poczynając od zewnętrznej łupiny. Gdy ruch społeczny rozpoczyna działalność, otwiera się ważna rola mobilizująca, koordynująca, organizująca dla przywódcy ruchu. W znacznej liczbie ruchów społecznych bardzo wcześnie pojawia się jakaś postać centralna: przywódca charyzmatyczny. Pojęcie charyzmy oznacza tutaj jakieś szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedzę, konsekwencję, siłę moralną itp., które dostrzeżone zostają i zdefiniowane przez zwolenników jako niemal ponad‐ludzkie. Postrzegając w ten sposób postać przywódcy, ludzie gotowi są obdarzać go pełnym posłuszeństwem, zaufaniem, lojalnością. Trzeba podkreślić, że jak w wielu innych sprawach społecznych, najbardziej istotne jest tu przypisanie jednostce charyzmy przez zbiorowość. Parafrazując słynny…
…, które ruch pragnie rozwiązać, a także wskazanie przyczyn, źródeł, a zwłaszcza osób czy grup winnych temu stanowi rzeczy. Ruchy społeczne często ulegają tej formie myślenia, którą Karl Popper nazywał „konspiracyjną teorią społeczeństwaʺ. Równolegle z tym następuje różnicowanie się i niekiedy biurokratyzowanie struktur organizacyjnych, pojawiają różne szczeble władzy, wyspecjalizowane funkcjonalnie komórki…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)