Zajęcia 3.
Dialekt małopolski
Obszar dialektu
Cechy dialektalne
Gwara podhalańska
Obszar dialektu małopolskiego
Dialekt małopolski obejmuje obecnie (w ciągu
wieków rozszerzył swój zasięg) płd.-wsch.
i środkową część Polski, sięgając po
Katowice, niemal Łowicz, poza Lublin, a na
Orawie i Spiszu na tereny Słowacji.
Centrum tego obszaru w dorzeczu górnej
Wisły, między Pogórzem Karpackim,
Górami Świętokrzyskimi i Puszczą
Sandomierską stanowiło obszar
plemiennego państwa Wiślan.
Zasięg dialektu małopolskiego ustalony został
na początku XX wieku (K. Nitsch, Mapa
narzeczy polskich, 1919):
na południu granica dialektu pokrywa się na
ogół z obecną granicą państwową,
sięgając na teren Słowacji na Orawie i
Spiszu,
na wschodzie – z granicą z Ukrainą
(nieznacznie wychylając się na zachód),
na północy, obejmując Sieradzkie, Łęczyckie i
Łowickie, sięga aż po Kutno, Pilicę, ujście
Wieprza i na północ od Włodawy,
na zachodzie biegnie w okolicach Tarnowskich
Gór, Katowic, Pszczyny i Bielska.
Dejna K., Atlas gwar polskich,
t. 1. Małopolska, Warszawa 1998
Małopolskie cechy dialektalne (1)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, tj. dźwięczna wymowa
spółgłosek właściwych przed następnym wyrazem zaczynającym się na
samogłoskę lub spółgłoskę półotwartą, typ. brad matki, wóz ojca (bez
pogranicza Mazowsza, Lubelskiego, Sandomierskiego);
Mazurzenie, czyli przejście spółgłosek przedniojęzykowo-dziąsłowych
szumiących š, ž, č, dż w przedniojęzykowo-zębowe syczące s, z, c, dz, np.
syja, zółty, jezdze (bez Małopolski wsch. późniejszej);
Przejście –x -k lub –f (Spisz), np. tyk dobryk synowyk – (bez pogranicza
Mazowsza, Małopolski wsch. pierwotnej i późniejszej);
Akcent inicjalny (Góry);
Archaizm podhalański, czyli wymowa s ija Ꞌszyja’, z ito Ꞌżyto’, oc i Ꞌoczy’, a
także analogicznie: koz i Ꞌkozy’, włos i Ꞌwłosy’,
Frykatywna wymowa ř i miękka grupa ři, np. tři křive křize – Góry, Pogórze;
Stwardnienie grupy l’i, czyli wymowa jako l i (czasem zapisywane jako ly)
(pogranicze Mazowsza, Małopolska wsch. pierwotna);
Wymowa grupy śv’ jako śv; N. lm. –am’i, –m’i jako –amy, -my; form
zaimkowych m’ę, m’i jako me, my; (pogranicze Mazowsza, Małopolska wsch.
pierwotna);
Małopolskie cechy dialektalne (2)
9. Większe nasilenie tendencji do asymilacji i uproszczeń w grupach
spółgłoskowych:
a)
upodobnienie pod względem miejsca artykulacji spł. n do k
rozpoczynającej następny morfem: pańeŋka z ok’eŋka;
b)
uproszczenie grup typu –ść, -śń -ś: ńeść neś, pieśń pieś;
c)
uproszczenie śródgłosowej grupy z ł: głova gova, głupi gupi;
d)
upodobnienie i uproszczenie w grupach strz, zdrz, trz, drz : strzexa
ščexa, trzeba čeba;
e)
spłynięcie się rs i rz w rz: mar/zńe marzńe, gospodar/stwo
gospodarztwo;
f)
spłynięcie kk w k: lekk’i lek’i, miękk’i mięk’i, albo rozpodobnienie
grupy na tk: letk’i, miętk’i;
10. Tendencja przeciwstawna – podwajanie głosek s, ś: bosso, v’iśśi
(głównie Małopolska środkowo-północna).
11. Metateza grup śr, źr: rśoda,
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)