Dialekt wielkopolski
Zasięg i cechy
Zasięg dialektu
wielkopolskiego
Tzw. Wielkopolska właściwa
obejmuje obszar nad średnią
Wartą, Obrą, Prosną i Notecią,
od Koła, Kalisza, Ostrowa
Wielkopolskiego, Rawicza,
Krotoszyna, Międzychodu i
Babimostu po Krzyż.
Pokrywa się z obszarem
dawnego państwa plemiennego
Polan.
Dzieli się na Wielkopolskę
środkową, południową,
zachodnią, północną i
wschodnią.
Z Wielkopolską związane są też:
Kujawy, Krajna, Bory Tucholskie,
Kociewie i Ziemia ChełmińskoDobrzyńska.
Podstawowe cechy fonetyczne
Brak mazurzenia; bez Mazurów wieleńskich
na płn.-zach. (w okolicach Wielenia i
Czarnkowa) oraz na południu: gwar
chazackich (w okolicach Rawicza i
Krotoszyna) oraz gwary chwalimskiej w
okolicach Wolsztyna i Sulechowa.
Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca,
czyli wymowa brad matki, wuz ojca, oraz
zaniuzem ‘zaniosłem’, zawieźmy,
zawieźliźmy.
Cechy – c.d.
Typowe tylko dla Wielkopolski przejście eł w
oł, np. połne pudołko, k’ołbasa,
Wspólna całej Polsce południowo-zachodniej
silna tendencja do upraszczania grup
spółgłoskowych, np. dzieżawa ‘dzierżawa’,
szur ‘szczur’, iś ‘iść’, baś ‘baśń’ itp.
Cechy c.d.
Typowe tylko dla Wielkopolski południowej
zmiękczanie n, t, d przez poprzedzające je i, yj u (ł), np. słoje
prało, a zwłaszcza pomieszanie nagłosowego
vo- z ło-, np. łoda, łofca, łopata, lub woda,
wowca, wopata (zwłaszcza na północy).
Dyftongizacja samogłosek
Obejmująca całą Wielkopolskę zachodnią
dyftongizacja y yj, np. ryjba, syjń, myjszyj.
Na tym samym terenie: dyftongizacja u z
częstym przesunięciem artykulacji tej głoski ku
przodowi, np. kłura, kłóra.
Dyftongizacja dawnego a długiego ał//oł, np.
ptołk, trołva, oraz o - jasnego i ścieśnionego,
czasem z przesunięciem ku przodowi, np. wyraz
podwórko realizowany jako podwłyrko, a po
uproszczeniu grupy spółgłoskowej – podwyrko.
Wymowa samogłosek
nosowych
Wąska i asynchroniczna wymowa
samogłosek nosowych przed spółgłoskami
zwartymi i zwartoszczelinowymi, oraz w
wygłosie, np. tyndy, zump, zymby, idum
szerokum drogum.
Jedynie w Wielkopolsce południowej (w
okolicach Tomyśla i Krotoszyna), oraz w
zachodniej (w okolicach Wągrowca, na
wschód od Czarnkowa) zanik nosowości
przed spółgłoskami szczelinowymi, np. musz,
gyś.
Cechy morfologiczne
Przymiotnikowy przyrostek –ity i –aty, np. liściaty,
pasiaty, wodnity, piaszczyty.
Utrzymywanie się oboczności –’ev//-ov, np.
bojevisko, różevy, vujevi, ale domovy, synovi (mapa
70).
Występujące
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)