Fragment notatki:
Uniwersytet Łódzki
Wydział Nauk O Wychowaniu
Instytut Psychologii
Rok II
Semestr IV
Diagnoza psychologiczna
[wykłady]
Dr Sylwia Szymańska
DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA
Błędy wiedzy zdroworozsądkowej:
• dowodzenie, udowadnianie na podstawie wybranych przypadków (np. jeśli mieliśmy do
czynienia z osobą uzależnioną, to my sobie dowodzimy, że niektóre zachowania są typowe);
• złudzenie, że jeśli zjawisko A poprzedziło zjawisko B, to musi być jego przyczyną (post-hoc
ergo propter-hoc);
• fałszywe interpretowanie współwystępowania zjawisk jako związku przyczynowo
skutkowego;
• rozumowanie przez analogię – jeśli dwa zjawiska są podobne pod jakimś względem,
przyjmowanie założenia, że inne cechy też mają wspólne;
• złudne poczucie powszechności zjawiska – jeśli coś jest prawdziwe w stosunku do
niektórych osób z grupy, to jest prawdziwe w odniesieniu do całej grupy;
• nieuprawnione indywidualizowanie – jeżeli coś jest prawdziwe w stosunku dla całej grupy,
to jest także prawdziwe w stosunku do każdego jej członka z osobna;
• uleganie argumentacji fałszywych autorytetów;
• wyciąganie wniosków nie wynikających logicznie z przesłanek;
DIAGNOZA (z greckiego) – wiedza pochodząca nie z bezpośredniego poznania (uzyskana
pośrednio)
• dia – przez
• gignósk – wiedzieć
• gnose – wiedza osiągnięta pośrednio
DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA
Proces, który prowadzi do
określonego efektu
DIAGNOZOWANIE
Efekt postępowania
diagnostycznego
DIAGNOZA
Całokształt wiedzy teoretycznej i praktycznej na temat diagnozowania
DZIEDZINA NAUKI I PRAKTYKI
DIAGNOZA – rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego
objawów, w oparciu p znajomość ogólnych
prawidłowości (Ziemski, 1993)
DIAGNOZOWANIE – proces aktywnego poszukiwania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o
działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia)
psychospołecznego ludzi.
DIAGNOZA
Retrodiagnoza
Stan
przeszły
Protodiagnoza
stan przyszły
STAN AKTUALNY
istota
tym zajmuje się diagnoza
Diagnozowanie
• czynność poznawcza
• sytuacja społeczna (wytwarza się pewna relacja między klientem a nami)
• sytuacja komunikacyjna ) psycholog bardzo mocno korzysta z komunikatów
otrzymywanych od klienta, nie tylko werbalnych)
• proces rozwiązywania problemów (co się dzieje, dlaczego, jak temu zaradzić)
• przetwarzanie danych
• działanie przygotowawcze do interwencji
Cel diagnozowania
• określenie aktualnego poziomu funkcjonowania jednostki (co jest teraz?)
• określenie przyczyn tego stanu (określenie dlaczego tak się dzieje)
• konsekwencje ( co będzie dalej jeśli problem będzie dalej się rozwijał)
ŹRÓDŁA DANYCH DIAGNOSTYCZNYCH
Rozmowa
psychologiczna
Obserwacja
Pomiar poziomu
funkcji
Badanie testowe
Pomiar
psychofizjologiczny
RODZAJE DANYCH DIAGNOSTYCZNYCH
KRYTERIALNE (pozatestowe)
•
•
•
•
Obserwacja
rozmowa psychologiczna
dane dodatkowe (oceny
diagnoza lekarska)
skale szacunkowe
PREDYKCYJNE (testowe)
•
•
szkolne,
•
Jakościowe (wywiad, testy projekcyjne)
ilościowe niepsychometryczne (teksty
projekcyjne)
ilościowe psychometryczne
RODZAJ DIAGNOZY
KRYTERIUM
DIAGNOZA
Rodzaj właściwości
psychicznych
•
•
•
•
•
•
pamięci
intelektu
kompetencji społecznych
postaw
osobowości
wartości, itd.
Rodzaj zjawisk
psychologicznych
•
•
•
•
•
•
depresji
lęku
uzależnienia od alkoholu
anoreksji
zanurzeń osobowości
ADHD, itd.
Dziedzina psychologii
•
•
•
kliniczna dziecka
kliniczna dorosłego
neuropsychologiczna
Sposób podejścia do
diagnozowania
•
•
•
•
•
psychometryczna
kliniczna
kwestionariuszowa
dynamiczna
poznawczo-behawioralna
TYPY DIAGNOZY (Ziemski)
przyporządkowująca
klasyfikacyjna
typologiczna
genetyczna
znaczenia
fazy
prognostyczna
•
•
•
•
•
przyporządkowująca – na podstawie informacji z różnych źródeł
przyporządkowujemy objawy do jakiegoś typu, do jakiejś
klasyfikacji (co jest?)
klasyfikacja – europejska ICD-10 (klasyfikacja chorób i urazów)
amerykańska – DSM-IV(TR) (tylko choroby psychiczne, psychologiczne)
genetyczna – pytamy o przyczynę (dlaczego?)
fazy – poszukiwanie różnych objawów, które powodują, że osoba badana odchyla się od
stanu typowego;
etap na jakim znajduje się w swoim problemie (w jakiej fazie?)
znaczenia – jakie znaczenie dla pacjenta ma ten problem (zastanawiamy się też nad
poszczególnymi elementami problemu)
prognostyczna – przewidujemy, co by było gdybyśmy nie interweniowali
DIAGNOZA PSYCHOMETRYCZNA vs. DIAGNOZA KLINICZNA – podstawowe różnice
• przesłanki, na których opiera się wnioskowanie i przewidywanie
• dane do diagnozy – ich rodzaj i sposób zbierania
• rodzaj metody i rola diagnosty
DIAGNOZA PSYCHOMETRYCZNA
DIAGNOZA KLINICZNA
PRZESŁANKI
•
•
•
•
•
człowiek to zbiór mierzalnych cech
między ludźmi występują różnice
ilościowe w natężeniu cech
natężenie
cech
określa
się
na
odpowiednich dymensjach
istnieje korelacja między natężeniem
niektórych
cech,
co
pozwala
przewidywać własności psychicznych
osoby badanej (cechy mamy wszyscy
takie same, tylko w różnym natężeniu)
posługiwanie się tabelami (akturialnymi,
statystycznymi)
do
odczytu
współzależności między cechami
•
•
•
•
jednostka to dynamiczna całość
zachowania, właściwości rozpatrywane
w sposób funkcjonalny
przewidywanie na podstawie TEORII
wyjaśniającej
zachowanie
oraz
znajomość SYTUACJI osoby badanej
główny cel – identyfikacja i opis
mechanizmów regulujących zachowanie,
określenie
wzajemnych
związków
między
tymi
mechanizmami
a
zachowaniem
•
ekwiwalenty tabeli = normy, profile,
kody liczbowe profili, współczynniki
korelacji
ZBIERANIE DANYCH
•
•
•
koncentracja na danych, dla których są
tabele akturialne
zbieranie w identyczny sposób dla
każdej osoby badanej (standaryzacja)
minimalizowanie wpływu dystraktorów
•
•
•
•
•
•
elastyczny sposób
w bardzo małym stopniu na początku
określa się rodzaj danych jaki chcemy
uzyskać
diagnozowanie wyznaczone jest głównie
przez hipotezy
klinicysta zbiera różne dane na różne
sposoby
bardzo duża wartość – informacje o
unikalnym, indywidualnym charakterze
istotne wskaźniki diagnozy – wrażenie
podczas
wywiadu,
empatyczne
zrozumienie emocji pacjenta, globalna
ocena zachowania oceny badanej
ROLA PSYCHOLOGA
•
•
głównie koncentracja na perfekcji
metody (diagnozowanie zgodne ze
standardami)
zadanie
psychometry
jest
ściśle
określone i ustrukturalizowane
•
•
•
główną rolę w diagnozowaniu odgrywa
psycholog
wykorzystywanie
wiedzy
i
doświadczenia diagnozy
bardzo
istotna
jest
umiejętność
nawiązywania
i
utrzymywania
bezpośredniego kontaktu z pacjentem
(klientem)
MODELE DIAGNOZY KLINICZNEJ
•
NOZOLOGICZNA
PACJENT
symptomy ujawniane w badaniu psychologicznym
jednostka nozologiczna
(głównym naszym celem jest określenie objawów i postawienie diagnozy)
•
•
•
•
•
•
główne zadanie – rozpoznanie choroby (ICD-10, DSM-IC(TR))
wtórne w stosunku do diagnozy lekarskiej
ograniczone możliwości działania psychologa
schematyczne myślenie o pacjencie
przedmiotowe traktowanie pacjenta
brak konsekwencji terapeutycznych
•
FUNKCJONALNA
PACJENT
(stan nieznany)
stwierdzenie zdolności
psychicznej do regulacji
stosunków z otoczeniem
(z samym sobą też)
potwierdzenie niezdolności
psychicznej do regulacji
stosunków z otoczeniem
(z samym sobą też)
opis przejawów nieprzystosowania
(tzw. diagnoza negatywna
- szukamy czym osoba sobie nie radzi)
określenie przyczyn i
mechanizmów nieprzystosowania
określenie właściwości procesów
pomocnych w terapii
(diagnoza pozytywna
- szukamy mocnych stron, które
mogą nam pomóc w rozwiązaniu
problemu)
korekta stanów nieprzystosowania
•
•
•
•
•
Przedmiot poznania – zachowania i procesy psychologiczne
cel – czy i w jakim obszarze jednostka nie potrafi regulować swych zachowań i otoczeniem
wyjaśnianie – przyczyny i mechanizmy problemów
diagnoza pozytywna – właściwości i procesy pomocne w likwidacji problemu
program pomocy – korygowanie stanu złego przystosowania
•
INTERAKCYJNA
PROTODIAGNOZA
(diagnoza, którą dało pacjentowi otoczenie)
pacjenta definicja problemu
psychologa def. problemu
badanie diagnostyczne
stosunek pacjenta
do zaproponowanej def. problemu
psychologa def. problemu(2)
badanie diagnostyczne (2)
pacjenta def. problemu
(zmodyfikowana lub nie)
psychologa def. problemu(3)
wspólna definicja problemu
•
•
•
•
•
•
protodiagnoza – społeczna diagnoza
psycholog – konsultant, doradca, ekspert
diagnozowanie – dialog z pacjentem, współtworzenie
cel – wspólne (psycholog, osoba badana) ustalenie problemu z pacjentem
Program pomocy – uzgodniony z pacjentem
STRUKTURA PROCESU DIAGNOZOWANIA
1. ZEBRANIE WSTĘPNYCH DANYCH
2. SFORMUŁOWANIE PROBLEMU
3. WYTYCZENIE ZADANIA DIAGNOSTYCZNEGO
4. GROMADZENIE DANYCH
5. WYNIK DIAGNOZOWANIA
opisinterpretacjainterwencja
ZADANIE DIAGNOSTYCZNE
• modyfikacja – diagnozujemy po to, żeby zmienić stan w jakim znajduje się osoba
• komunikacja – sformułowanie orzeczenia tylko by coś zakomunikować
• selekcja:
- osobowa – np. psycholog w dużej korporacji przy wyborze pracowników lub selekcja w
policji
- warunków – np. pomoc przy wyborze kierunku studiów
( w selekcji częściej posługujemy się testami)
WYNIKI BADANIA DIAGNOSTYCZNEGO
OPIS
(„tak jest”)
(raport z badania)
INTERWENCJA
(jaka ma być dalej
interwencja)
INTERPRETACJA
(dlaczego jest tak jak jest,
zastanawiamy się nad
przyczyną)
INTERWENCJA:
• komunikowanie (np. uczenie indywidualne)
• modyfikacja (np. praca terapeutyczna)
• selekcja:
- osobowa
- warunków
ETAPY DIAGNOZOWANIA (Paluchowski)
1. PRREDIAGNOSTYCZNY
2. BADANIA (IDENTYFIKACJI)
3. WYJAŚNIANIA
4. INTERWENCJI
PREDIAGNOSTYCZNY (wstępne dane)
• wszystko, co wyprzedza właściwe badanie
• osoba badana – historia życia, potrzeby, problemy, potrzeby, cele, motywacja
• psycholog diagnosta – profesjonalna wiedza, narzędzia, procedury diagnostyczne, system
wartości, preferencje określonego stylu diagnozowania
BADANIE (identyfikacja)
• analiza problemu przedstawionego przez osobę badaną (protodiagnozy)
• pytania, hipotezy diagnosty
• sformułowanie problemu pacjenta w terminologii psychologicznej
• weryfikacja hipotez diagnostycznych (testy)
WYJAŚNIANIA
• odwoływanie się do teorii diagnostycznej w celu:
- uporządkowania danych
- zrozumienia problemu jednostki\
- sformułowania hipotez odnośnie przyczyny problemu
- uzasadnienie zebranych danych
- zalecenia diagnostyczne
- zalecenia co do interwencji
KOMUNIKOWANIE - Orzekanie diagnostyczne – zdanie relacji z aktualnego położenia pacjenta/
klienta
•
OPINIA PSYCHOLOGICZNA
ORZECZENIE DIAGNOSTYCZNE
ORZECZNICTWO - Wszystkie działania zawodowe psychologa, które polegają na formułowaniu
na podstawie wyników badań psychologicznych zarówno samodzielnych orzeczeń jak i opinii
psychologicznych
Opinia psychologiczna musi zawierać:
• dane personalne osoby, której dotyczy\
• informacje o stwierdzonych faktach
• metody badania
• adresata i cel opinii
• dane osoby wystawiającej opinię i podpis (data, pieczątka osobista)
orzeczenie to dokument obwarowany prawnie, można się od niego odwoływać
W opinii psychologicznej interpretacje (hipotezy) powinny być pisane w formie przypuszczeń, a nie
kategorycznych twierdzeń.
Opinie nie mogą zawierać sadów i ocen dotyczących osób, których:
• nie dotyczą
• psycholog nie badał
• psycholog nie widział
ORZECZENIE DIAGNOSTYCZNE
• dane personalne osoby, której dotyczy
• w języku zrozumiałym dla odbiorcy
• metody badania
• adresat i cel opinii
• informacje o stwierdzonych faktach, opis zaburzeń
• wyjaśnienie przyczyn zaburzeń
• propozycje rozwiązania problemu (uwzględniające realne warunki życia osoby badanej)
• dane osoby wystawiającej opinię i podpis (data, pieczątka osobista)
OBSZARY ORZECZNICTWA
• OŚWIATA – na potrzeby kształcenia specjalistycznego, specyficzne trudności uczenia się,
zaburzenia zachowania, wcześniejsze pójście do szkoły
• WOJSKO – rekrutacja, pomoc w stresie pourazowym, służby wartownicze; osoby, które nie
mogą poradzić sobie ze służbą
• POLICJA – rekrutacja, badania psychologiczne, przestępcy, pomoc policjantom w stresie,
negocjatorzy
• MEDYCYNA PRACY – zdolność do pracy (np. kierowców, pilotów, pracownicy na
wysokościach, BOR, ABW, ochrona, handel bronią i materiałami wybuchowymi, kandydaci
na sędziów, prokuratorów)
• ZDROWIE/POMOC SPOŁ. - szpitale, interwencja kryzysowa, poradnie
• WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI – biegli sądowi, zakłady poprawcze/resocjalizacyjne,
więziennictwo
STATUS PSYCHOLOGA ORZECZNIKA
PSYCHOLOG UPRAWNIONY
BIEGŁY
(musi przejść szkolenie i zostać wpisany na listę,
Wydaje opinie i orzeczenia rozstrzygające)
(samodzielny ekspert, wydaje opinie
które są dowodami w sprawie
SAMODZIELNY SPECJALISTA W INSTYTUCJI
CZŁONEK ZESPOŁU SPECJALISTÓW W INSTYTUCJI
SPECJALISTA OPINIUJĄCY DLA POTRZEB INNEGO
SPECJALISTY-ORZECZNIKA
ORZECZENIA/OPINIE PSYCHOLOGICZNE
OBLIGATORYJNE („musi być”)/
NIEOBLIGAOTYRJNE (nie jest ustawowo
nakazane, że musi być)
SAMODZIELNY DOKUMENT/
NIESAMODZIELNY DOKUMENT
ROZSTRZYGAJĄCE/
NIEROZSTRZYGAJĄCE
OPINIE OBLIGATORYJNE
SAMODZIELNE
- ROZSTRZYGAJĄCE
- NIEROZSTRZYGAJĄE
NIESAMODZIELNE (razem
z zespołem)
- ROZSTRZYGAJĄCE
- NIEROZSTRZYGAJĄCE
ROZMOWA W DIAGNOZIE PSYCHOLOGICZNEJ
Rozmowa:
„Taka wzajemna relacja i współdziałanie diagnosty i diagnozowanego, która sprzyja poznaniu i
zrozumieniu zachowania osoby badanej w zakresie jakiego wymaga realizacja celu diagnozy”
(Suchańska)
„Odpowiednio przygotowane spotkanie osoby badającej i osoby, która pod jej kierunkiem buduje
swoje wypowiedzi w sposób zamierzony, celowy, wytyczony przez potrzeby przeprowadzonych
badań psychologicznych” (Gerstmann)
Rozmowa psychologiczna - psycholog rozmawia z pacjentem i z tej rozmowy uzyskuje informacje
Wywiad psychologiczny - zbieranie informacji od osób trzecich o pacjencie
Znaczenie rozmowy w diagnozie:
• pierwszy, podstawowy etap nawiązywania kontaktu psycholog-klient
• podstawa dla sformułowania problemu diagnostycznego i formułowania hipotez
• w elastyczny sposób można ją stosować w różnych problemach
• pozwala na konfrontację danych z różnych źródeł
• pozwala dostrzec specyficzne cechy klienta, sposób spostrzegania zdarzeń, relacjonowania
sytuacji życiowych
ETAPY ROZMOWY ( S. Gerstmann)
1.
2.
3.
4.
przygotowawczy
wstępny
zasadniczy
końcowy
1. przygotowawczy – przygotowujemy się do rozmowy, nie ma bezpośredniego kontaktu
jeszcze
2. wstępny – nawiązywanie kontaktu, formułowanie hipotezy, zbieramy informacje od
pacjenta, zastanawiamy się, czy jesteśmy w stanie pracować z klientem, zastanawiamy się
czy problem jest natury psychologicznej
3. zasadniczy – wiemy jaki może być problem i sprawdzamy (stworzonym schematem) czy
tak jest, zadajemy precyzyjne pytania
4. końcowy - definiujemy problem, podajemy przyczyny i podajemy rozwiązanie
NAWIĄZYWANIE KONTAKTU
PSYCHOLOG
(większy, bo powinien być autorytetem,
specjalistą)
•
•
KLIENT
kompetencje relacyjne (interpersonalne)
kompetencje zawodowe (wiedza, doświadczenie)
RELACJA
• relacja formalna – my występujemy z pozycji autorytetu
• relacja asymetryczna – my jesteśmy profesjonalistami, pomagamy
• relacja systematyczna – działamy wg określonego schematu, przekazujemy pacjentowi, co i
przez jaki okres (mniej więcej) będziemy robić
PSYCHOLOG
•
•
•
•
•
•
•
•
empatia
akceptacja
autentyczność
uważność
zainteresowanie
zaufanie, szacunek, troska
aktywne słuchanie
odpowiedzialność
KLIENT
•
•
•
•
•
•
•
Postawa wobec badania
motywacja
przekonania
oczekiwania
styl poznawczy
kompetencje społeczne
wykształcenie
płeć
Motywacja
• zmotywowani sami przychodzą, chcą pomocy psychologa
• niezmotywowani, np. alkoholik, który nie uważa się za chorego; schizofrenicy; osoby z
anoreksją; skazani
Przekonania
• że psycholog to psychiatra
• że psychologi to nie nauka
• że np. młoda kobieta, to na pewno nic nie wie o życiu
Oczekiwania
• że jesteśmy profesjonalistami, i że od razu rozwiążemy problem
Styl
•
czy ktoś jest refleksyjny czy impulsywny, czy lubi się zastanawiać czy np. szybko
podejmuje decyzje
Kompetencje społeczne
• czy jest otwarty, ekstrawertyk, introwertyk, czy ma wiedzę o ludziach
STRATEGIE PODTRZYMYWANIA KONTAKTU
EKSPRESJA ZAANGAŻOWANIA
(Kiwamy głową, mówimy „yhy”, siedzimy i słuchamy)
DOSTROJENIE SIĘ DO KLIENTA
(strojem, głosem, intonacją)
AKTYWNE SŁUCHANIE
POZYCJA NEUTRALNA
ani werbalnie ani niewerbalnie nie reagujemy na komunikaty klienta
POZYCJA ZAANGAŻOWANIA
Odwrotność neutralnej
POZYCJA ODZWIERCIEDLAJĄCA
(robimy to, co klient; współbrzmienie)
TECHNIKI WERBALNE
Koncentracja uwagi („słucham panią”, „yhy”)
Odzwierciedlanie („chyba wiem, co wtedy czułaś”)
Klaryfikacja („wyjaśnij mi...”)
Parafrazowanie (powtórzenie wypowiedzi klienta własnymi słowami)
Wykorzystywanie ciszy
Rozpoznawanie i respektowanie granic
ŹRÓDŁA BŁĘDÓW DIAGNOSTYCZNYCH
PSYCHOLOG
•
•
•
•
OSOBA BADANA
Błąd stronniczości (efekt Rosenthala)
błąd pierwszego wrażenia
ukryte teorie osobowości
błędy
związane
z
problemami
poznawczymi
i
emocjonalnomotywacyjnymi
•
•
•
•
Potrzeba aprobaty społecznej
symulacja (świadome przedstawianie się
w gorszym świetle) i dyssymulacja
kłamstwo
konfabulacje (nieświadome kłamanie)
Efekt Rosenthala
• efekt oczekiwań interpersonalnych
• efekt oczekiwań badacza
• efekt samospełniającego się proroctwa
• stronniczość eksperymentatora
• efekt Pigmaliona
• efekt Galatei i Golema
Efekt Rosenthala
Zróżnicowane traktowanie przez psychologa osób badanych w zależności od sformułowania
wstępnych oczekiwań odnośnie tych osób
Efekt Golema
(patrzymy negatywnie na
osobę badaną i problem)
+
Efekt Galatei
(patrzymy pozytywnie na
problem i to co będzie dalej)
ŹRÓDŁA EFEKTU ROSENTHALA
Osobowość
psychologa
- autorytaryzm
- dogmatyzm
- brak tolerancji na
odmienność
- sztywność myślenia
- potrzeba aprobaty społ.
- stereotypowe myślenie
Wiedza psychologa
- mała wiedza teoretyczna
- mała wiedza metodologiczna
- nieznajomość współczesnych
wyników badań
- małe doświadczenie
- brak kompetencji
Dane
prediagnostyczne
- wyniki badań
- dane demograficzne
- stereotypowe
charakterystyki
- informacje od osób
trzecich
KONCEPCJA CZTERECH CZYNNIKÓW POŚREDNICZĄCYCH
(Rosenthal)
„+” przy efekcie Galatei
(przy efekcie Golema było by odwrotnie, na minus, np. gorsza wydajność)
KLIMAT
+ bardziej życzliwy klimat
do pracy
WKŁAD
+ wymagamy więcej
wkładu od badanego
FEEDBACK
+ więcej informacji
zwrotnych od pacjenta
WYDAJNOŚĆ
+ lepsza wydajność
PYTANIA
• otwarte - częściej powinno się je stosować, dłuższe odpowiedzi
• zamknięte – odpowiedź tak lub nie
• o fakty (np. ile ma pani dzieci?)
• o interpretacje (np. czy jest pani z tego faktu zadowolona?)
• odroczone (wtedy, kiedy musimy zadać pytanie, ale nie ma dogodnego momentu, np. stan
emocjonalny pacjenta jest nie taki lub np. pacjent coś opowiada i nie chcemy przerywać)
• bezpośrednie (np. czy bije pani dzieci?) /pośrednie (np. co sądzi pani o karaniu dzieci
biciem?) /projekcyjne (np. większość ludzi myśli, że....)
• uwikłane (gdy mamy do zadania pytanie, które może wywołać lęk, poczucie zagrożenia,
zażenowanie, wtedy to pytanie włączamy w masę innych pytań, maskujemy je)
• naprowadzające (zadawane zwłaszcza w przypadku zachowań nieaprobowanych społecznie)
• neutralne
• nieustrukturalizowane/ustrukturalizowane
SPOSOBY ZADAWANIA PYTAŃ
• lejek (od ogółu do szczegółu)
• poszerzanie zakresu pytań
• progresja (od mniej do bardziej intymnych)
• zmiana tematu
BŁĘDY W FORMUŁOWANIU PYTAŃ (wg Macoby'ego)
• słowa nieostre znaczeniowo
• długie, rozbudowane zdania
• pytania podwójne
• zbyt ogólnie określony przedział czasowy, do którego odnosi się pytanie
• brak konkretyzacji przy pytaniach dotyczących faktów powtarzających się
• pytania o fakty nieistotne
• pytania sugerujące (nigdy!)
ROZMOWA
• ustrukturalizowana – po kolei pytania, test, kwestionariusz
• częściowo ustrukturalizowana – są pewne tematy, zagadnienia, które trzeba poruszyć
• o otwartej strukturze
PLAN ROZMOWY
1.
2.
3.
4.
5.
6.
wstępne sformułowanie problemu zadania diagnostycznego
wybór teorii psychologicznej do analizy problemu
pytania i hipotezy
tematyka rozmowy, rodzaj poszukiwanych informacji
sposób zbierania danych
potwierdzenie/odrzucenie hipotez/sformułowanie nowych hipotez
ROZMOWA W DIAGNOZIE DZIECI I MŁODZIEŻY
Wstępna faza zbierania wywiadu:
• kto zgłosił dziecko na badanie
• w jakim celu
• w jakim kontekście.
Zbieranie danych osobno od:
• rodziców
• dziecka
Obserwacja interakcji między dzieckiem i rodzicami
nauczyciel
ROZMOWA
dziecko
RODZINA
SZKOŁA
PRZYJACIELE
rodzice
Podstawowe pytania w diagnozie dziecka (Goodman & Scott)
1. Jakiego rodzaju problem był powodem kontaktu z psychologiem?
2. Jak silnie wpływa na funkcjonowanie dziecka?
3. Jakie czynniki zapoczątkowały i podtrzymują problem?
4. Jakie mocne strony rodziny można wykorzystać w terapii?
5. Z jakimi przekonaniami i oczekiwaniami przychodzi rodzina?
dyskomfort
Ciężkość
problemu
pogorszenie funkcjonowania (w obszarach:dom, szkoła, rówieśnicy)
Zespół Aspergera – zaburza wszystkie obszary funkcjonowania
Elementy rozmowy psychologa z dzieckiem
Diagnoza bieżącego problemu
Inne problemy psychologiczne
Choroby somatyczne
Wywiad rozwojowy
Rozmowa z dzieckiem
Diagnoza bieżącego problemu
• Powód wizyty u psychologa.
• W czym wizyta ma pomóc? Jaki problem rozwiązać?
• Czy rodzice mają pomysły na rozwiązanie problemu?
• Natura problemu, nasilenie/ciężkość.
• Wpływ problemu na funkcjonowanie dziecka w:
a) domu
b) szkole
c) kontaktach z rówieśnikami.
• Dynamika rozwoju problemu.
• Co zrobiono do tej pory w celu rozwiązania problemu?
Inne problemy psychologiczne
• Upośledzenie umysłowe
• Zaburzenia opozycyjno- buntownicze (ODD)
• Zaburzenia zachowania
•
•
•
•
•
Zaburzenia lękowe
Zespół dziecka maltretowanego
Całościowe zaburzenia rozwojowe (zespół Aspergera, autyzm)
Nadużywanie substancji psychoaktywnych
Zaburzenia nastroju (zespoły depresyjne, maniakalne, hipomania)
Choroby somatyczne
• Następstwa urazów głowy i stanów zapalnych OUN
• Padaczka
• Choroby genetyczne i metaboliczne
• FAS (zespół alkoholowy)
• mpdz (mózgowe porażenie dziecięce)
Wywiad rozwojowy
• Ciąża/poród
• Pierwsze miesiące życia
• Rozwój ruchowy
• Rozwój mowy
• Rozwój kontaktów społecznych
• Nawyki czystości
• Zachowanie dziecka w przedszkolu i szkole
• Ważne wydarzenia życiowe
Wywiad rodzinny
• Skład rodziny, rodzice biologiczni
• Rodzeństwo
• Ile osób wychowuje dziecko
• Choroby psychiczne, próby samobójcze, problemy psychologiczne w rodzinie
• Problemy rodzinne (finansowe, konflikty, itd.)
• Style rodzicielskie
• Stopień wyrażanego ciepła/wrogości
• Sieć kontaktów społecznych/inne zasoby
• Sposoby radzenia sobie na co dzień z trudnymi zachowaniami dziecka
• Sposób spędzania wolnego czasu
Rozmowa z dzieckiem
• Niezbędny element diagnozy.
• Bez współudziału rodziców/ z rodzicami.
• Oszacować:
– samoocenę dziecka
– sposoby radzenia sobie z trudnościami
– spostrzeganie problemu, siebie, rodziny.
Obszary rozmowy z dzieckiem
• rodzina (z kim lubisz spędzać wolny czas, co robisz jak wracasz do domu, co z mamą lubisz
robić, o rodzeństwo, jak rodzina spędza wolny czas)
• szkoła (nauka, koledzy, nauczyciele, jakie przedmioty lubisz najmniej)
• świat marzeń (gdybyś złapał złotą rybkę; gdybyś był teraz dorosły...)
• wolny czas (co robi, czy ma na to tyle czasu ile by chciało)
• przyjaciele (czy masz przyjaciół, jakich, czy zostajesz u nich na noc, ile mają lat, gdzie
mieszkają)
• samoocena (co myślisz o sobie, jaki jesteś, w czym jesteś dobry, z czego rodzice są dumni,
jakich cech nie lubisz u siebie)
• uczucia (najpierw trzeba nazwać uczucia, np. różni ludzie coś tam i przypomnij sobie dzień
wczorajszy, czy byłeś smutny, w skali 1-6)
• skargi somatyczne (też można skalować na ocenach szkolnych, kiedy cię boli, jak to było
wczoraj?)
• używki
• zachowania aspołeczne (np. bójki w szkole, agresja, impulsywność)
OBSERWACJA PSYCHOLOGICZNA
Obserwacja:
Sposób prowadzenia badań, w którym czynność obserwacji odgrywa rolę istotną i specyficzną, oraz
którego stosowanie nie pociąga za sobą zmian w badanym zjawisku (Pieter, 1960).
Celowe rozpoznawanie wskaźników należących do wyróżnionych kategorii danych
obserwacyjnych, a następnie uzasadnione teoretycznie wnioskowanie o właściwościach lub stanach
psychicznych osoby badanej (Brzeziński, Kowalik, 2000).
Obserwacja psychologiczna jest prowadzona cały czas, nie ingeruje w zachowanie klienta (bo np. w
rozmowie już ingerujemy w to, co się dzieje; test jeszcze bardziej ingeruje, bo już są pytania
zamknięte; najbardziej ingerujący jest eksperyment, bo wszystko jest w nim ściśle określone)
Teoretyczne podstawy obserwacji
1. Teoria analogii
• człowiek nie posiada bezpośredniego wglądu w cudze przeżycia
• człowiek zna swoje przeżycia psychiczne i ich zewnętrzny wyraz (ale nie zawsze)
• spostrzegając zachowanie innych rozpoznaje emocje na podstawie analogii, odwołując się
do wiedzy o sobie (zachowanieemocje)
• ograniczenia: czasem są sytuacje niecodzienne i inne zachowania, każdy jest inny, nie
wszyscy zachowują się tak samo, ale często w ten sam sposób się interpretuje
2.
•
•
•
Podejście konstytucjonalne
istnieją różnice w budowie fizycznej ludzi
istnieją różnice w zachowaniu i przeżyciach psychicznych ludzi
istnieje związek między właściwościami fizycznymi a przeżyciami psychicznymi człowieka
(nie, ale jak ktoś odbiega od normy, np. super gruby, to może być jakaś informacja, że może
nie umie sobie relacji ułożyć)
3.
•
•
•
•
Teoria paralelizmu psychofizycznego
człowiek to całość psychofizyczna (emocje, zachowanie, myślenie wpływają na siebie)
zachowanie i emocje – dwa aspekty tego samego procesu
zachowanie – zewnętrzny wyraz emocji
obserwacja zachowania pozwala na wnioskowanie o emocjach (na bazie wiedzy
psychologicznej, nie analogii – bo jesteśmy różni, radość nie zawsze się tak samo objawia,
ludzie też mylą się w emocjach, np. mówimy: jestem wkurzony, ale tak naprawdę jesteśmy
smutni)
4. Teorie temperamentu
OBSERWACJA
1. cząstkowa (np. tylko rozwój mowy) i całkowita (jak jeszcze rozmowa)
2. swobodna (np. jako dodatkowy element pracy diagnostycznej) i kierowana (kiedy
obserwacja jest jedyną metodą, konstruujemy plan obserwacji, co i jak długo)
3. dorywcza (raz na jakiś czas) i ciągła (24h/dobę)
4. bezpośrednia (jak my sami obserwujemy) i pośrednia (jak asystent, pomocnik i potem ten
ktoś zdaje raport)
5. neutralna (w neutralnych warunkach) i kliniczna (w warunkach niecodziennych np. w
gabinecie)
6. okazjonalna (kiedy nagle włączamy obserwacje, bo np. mamy czas) i systematyczna (np.
ustalamy, że raz w tygodniu po 2 godz)
7. zwyczajna (na co dzień to robimy)i ścisła (metoda naukowa, zaplanowana, jesteśmy
świadomi co chcemy zbadać)
Funkcje ekspresji niewerbalnej
1. ekspresyjna – wyrażanie emocji (dużo częściej niż treść, często nie panujemy nad tą
funkcją)
2. adaptacyjna – przystosowawcza (uśmiecham się, chociaż nie chce mi się śmiać)
3. komunikacyjna – (np. treść za pomocą gestów przekazujemy)
Trzeba pamiętać o tych funkcjach w obserwacji
Wskaźniki obserwacyjne
1. konstytucjonalne (wygląd) (często gdy odbiega od normy)
2. behawioralne – zachowanie
3. fizjologiczne (czerwienienie się, blednięcie, pocenie się itp.)
4. przedmiotowe (ubraniem często osoby w depresji są zaniedbane, rekwizyty mówią też o
statusie materialnym osoby)
Elementy ekspresji
• kontakt wzrokowy (kłamie, wstydzi się)
• proksemiczny – odległość (od psychologa, między klientami, kto pierwszy wchodzi, kto
siada pierwszy)
• haptyczny – na ile osoba wchodzi w bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem (niektórzy
muszą cię dotykać jak mówią, niektórzy bardziej na dystans)
• posturalny – postawa ciała (to nasza względnie stała cecha, ale zależy też od emocji)
•
•
•
gestykulacyjny – też w zależności od emocji się zmienia
mimiczny – raczej ciężko oszukać mimikę
paralingwistyczny – sposób mówienia, intonacja, pauzy, te wszystkie dodatki do treścu, któe
przekazujemy
Skala ocen (obserwacyjna, szacunkowa) - Zobiektywizowana metoda obserwacji pozwalająca na
pomiar określonych cech w oparciu o jednakowy ich zestaw, zastosowany do określonej grupy osób
na wspólnej skali.
SKALE OCEN
1. przymiotnikowe (słaby – mocny – bardzo mocny; wskazuje na nasilenie, natężenie jakiejś
cechy)
2. przysłówkowe (nigdy – często – zawsze; wskazuje jak często się pojawia)
3. ogólne sytuacyjne (do badania jakiegoś zjawiska konkretnego)
4. numeryczne (cyfry – a do cyfr dopasowane określenia np. 1 – zdecydowanie nie)
5. próbek zachowania (zamiast określonego twierdzenia jest opis, np. „nigdy nie odrabiam
pracy domowej – continuum – zawsze odrabiam pracę domową)
6. nazwiskowe (kiedy porównujemy do wzorca, np. „Jest pilny jak...”)
7.ciągłe (tylko krańce continuum) /nieciągłe (są określone punkty na continuum)
PROBLEMY:
• zawsze, czasami, często – to kategorie, które trudno jednoznacznie określić (jakbyśmy to
opisali to by było jasne, a tak obserwacja może to inaczej postrzegać)
• skale ciągłe – może się okazać, że każdy postawi krzyżyk w innym miejscu na continuum
Błędy w skalach ocen
• łagodności – surowości (przy oceniania uczniów nauczyciele różnie traktują uczniów słabych
i zdolnych)
• tendencji centralnej (że zaznacza się środkowe punkty w każdej skali, pośrednio)
• skrajnych ocen (oceny z lewego bądź prawego krańca)
• ogólnego wrażenia (oceniamy osobę przez pryzmat wstępnych informacji i tego jak wypadła
w pierwszych doświadczeniach)
Przykłady skal ocen:
• Arkusz Zachowania się Ucznia Markowskiej
• Arkusz Zachowania się Dziecka Choynowskiego
• Psychiatryczna Skala Obserwacyjna Wittenborna
• Skala Oceny Depresji Hamiltona
W interpretacji danych obserwacyjnych pamiętaj!!
• Istnieją różnice indywidualne i kulturowe w posługiwaniu się gestami.
• Reakcje ludzi są wieloznaczne.
• Wnioskujemy na podstawie wielu wskaźników (nie jednego!!!!).
• Reakcje wyrażające emocje, mimika, gesty mogą być świadomie kontrolowane (społeczne,
osobiste
• standardy).
KWESTIONARIUSZE
Badanie osobowści:
• kwestionariusze (inwentarze)
• techniki projekcyjne (trudniejsza interpretacja wyników)
Kwestionariusz (inwentarz) – skala pomiarowa, która dostarcza informacji o określonych
aspektach zachowania osoby badanej i stanowi podstawę do ilościowego oszacowania danej cechy
osobowości, ujmowanego w postaci wyniku na tle właściwej dla niej grupy odniesienia (Zawadzki,
2000)
Cechy charakterystyczne kwestionariusza:
• oparty jest na samoopisie. Wskazuje na subiektywną ocenę zachowania.
• Zbudowany z szeregu pozycji. Ich wyniki łączone są wg klucza.
• Pozycje opisują wybrane formy zachowań, diagnostyczne dla mierzonej cechy
• wynik ogólny wskazuje na stopień nasilenia cechy
POZYCJE KWESTIONARIUSZA
1.racjonalne – mamy wiedzę i mamy narzędzie
2.empiryczne
3.teoretyczne
Kwestionariusze badania osobowości:
1.naukowe
2.diagnostyczne
• kliniczne (spr. mocne i słabsze strony pacjentów)
• zawodowe (kiedy np. młody człowiek chce się dowiedzieć jaką pracę powinien podjąć)
RODZAJE KWESTIONARIUSZY OSOBOWOŚCI
podział ze względu na:
Co badamy?
1.Cała osobowość
• EPQ-R Eysencka
• 16-PF Cattella
• NEO-FFI Costy i McCrae'a
2.Wybrane aspekty osobowości
• Skala Wartości Rokeacha
• Inwenatrz Zainteresowań Frydrychowicz
Kogo badamy?
1.Osobowość zbiorowa
• EPQ-R Eysencka
• 16-PF Cattella
• CPI Gougha
2.Osobowość zaburzona
• MMPI Hathawaya i McKinleya
Ile cech mierzymy?
1. Jednowymiarowe (jedna skala)
• KAS Drwala i Wilczyńskiej
• STAI Spielbergera
2.
•
•
•
Wielowymiarowe (profil osobowości)
16-PF Cattella
EPQ-R Eysencka
MMPI Hathawaya i McKinleya
Interpretacja wyników kwestionariusza:
1. opis
2. wyjaśnianie (tego stanu rzeczy)
3. predukcja
• statystyczna – mamy wskaźniki, normy, które mówią nam, że np. to będzie szło w kierunku
depresji
• kliniczna – przewidujemy, że np. będzie się polepszać lub pogarszać ze względu na to, co
było
Model badania wg Macody'ego
Badacz:
potrzeba uzyskania informacji
Koniunkcja pytań: wskaźników badanych zmiennych
Osoba badana:
odpowiedzi na pytania kwestionariusza
Badacz:
poznanie faktów na podstawie odpowiedzi
Pacjent musi:
• mieć wgląd w siebie
• szczerze odpowiadać
• rozumieć pytania
• rozumieć pojęcia jak autor
ŹRÓDŁA ZAKŁÓCEŃ W BADANIACH KWESTIONARIUSZOWYCH
NARZĘDZIE
•
•
•
•
Często/czasami/rzadko/nigdy
strona bierna (np. nie wolno bić dzieci)
twierdzenia złożone (i/lub, np. lubię
chodzić do kina i teatru))
czas teraźniejszy (lepsze wyniki są w
czasie przeszłym, np. co robiłem, co
czułem)
OSOBA BADANA
•
•
Styl odpowiadania
aprobata
społeczna
(symulacja/dyssymulacja/samooszukiwa
nie)
Styl odpowiadania – tendencja osoby badanej do wybierania odpowiedzi określonego rodzaju
niezależnie od treści pytania kwestionariuszowego.
Modele odpowiedzi:
• skrajnych/pośrednich
• losowych
• pozornie oryginalnych
• konwencjonalnych
• tendencja do zgadywania
• produktywność
Aprobata społeczna – tendencja osoby badanej do kierowania się przy odpowiadaniu społecznie
wartościowym zachowaniem – zaprzeczanie posiadaniu cech społecznie niepożądanych oraz
przypisywanie sobie cech społecznie pożądanych.
Symulacja – świadoma/ nieświadoma tendencja osoby badanej do przedstawiania się w
nieprawdziwie niekorzystnym świetle.
Dyssymulacja – świadoma/ nieświadoma tendencja osoby badanej do zaprzeczania posiadania ech
niepożądanych, przedstawiania się w nieprawdziwie korzystnym świetle.
Sposoby walki z zakłóceniami:
• nawiązanie dobrego kontaktu z pacjentem
• badanie indywidualne
• w instrukcji prośba o szczerą odpowiedź
• zapewnienie o dyskrecji przez psychologa
• obserwacja przy wypełnianiu kwestionariusza
• w narzędziach:
- skale (np. LFK w MMPI)
- pozycje z wymuszonym wyborem
- skala aprobaty społecznej i skale kłamstwa
PROJEKCYJNY POMIAR OSOBOWOŚCI
Technika projekcyjna - Zadanie (zespół zadań), w którym zarówno materiał, jak i instrukcja
posiadają niski stopień strukturalizacji, co powoduje wieloznaczność zadania (Sęk, 1986).
Charakterystyczne cechy technik projekcyjnych:
Typ zadania: nieustrukturalizowane, niejasne, wieloznaczne, ogólne i krótka instrukcja
Procedura badawcza: maskująca (osoba badana nie wie, co badamy)
Diagnoza osobowości: globalna, złożona
Rodzaje technik projekcyjnych
podział wg L.Frank
• konstytutywne (Rorschach) – nieustrukturalizowany materiał, osoba badana nadaje mu jakąś
strukturę
• interpretacyjne (TAT, CAT) - osoba badana interpretuje bodźce, które do niej docierają
• katarktyczne (psychodrama) – osoba badana wyładowuje swoje emocje, od pojęcia
katharsis – oczyszczenie, do tych technik należą też techniki rysunkowe
• konstrukcyjne (Test Piramid Barwnych)
podział wg Anastasi, Urbina
• Plam atramentowych (Rorschach)
• Obrazkowe (TAT, CAT, Test Stosunków Szkolnych)
• Werbalne (Test zdań niedokończonych Rottera)
• Wykonaniowe
- rysunkowe (Test Drzewa, Test Rysunek Rodziny)
- zabawowe (Test Stosunków Rodzinnych)
Test Plam Atramentowych Rorschacha
10 tablic
symetryczne plamy
5 tablic
czarno-szarych
5 tablic
kolorowych
Etapy badania Testem PAR (wg Klopfera)
FAZA SPONTANICZNA
(wykonawcza)
FAZA WYJAŚNIAJĄCA
(ustawiania sygnatur)
PRÓBA MOŻLIWOŚCI
LICZBA ODPOWIEDZI (R)
R50
•
•
•
ambicje ilościowe
skłonność do fantazjowania
mania
TESTY APERCEPCJI TEMATYCZNEJ
dorośli
TAT
Murraya
dzieci
CAT
CAT-A(nimal)
od 3 do 10 r.ż.
Bellak i
Bellak
•
•
•
•
CAT-H(uman)
od 7 do 10 r.ż.
Bellak
Hurvich
TEST APERCEPCJ TEMATYCZNEJ TAT
Autor: Henry Murray
1943 – pierwsze wydanie testu
Materiał testowy – 19 obrazków i pusta karta
Procedura badawcza – opowiadanie historyjki na temat obrazka
Etapy analizy opowiadań w TAT
• Bohater
• Motywy, tendencje, uczucia bohatera
• Siły w środowisku bohatera
• Zakończenie opowiadań
• Tematy
• Zainteresowania i uczucia badanego
TEST STOSUNKÓW SZKOLNYCH
E. Zwierzyńska
•
•
•
Osoby badane: 10-14 rok życia
Materiał: 12 biało-czarnych obrazków (dziecko w sytuacjach związanych ze szkołą i
uczeniem się)
W historiach opowiadanych zwracamy uwagę na interakcje pomiędzy:
- nauczycielami a uczniem
- matką a dzieckiem
- dzieckiem a kolegami
TEST ZDAŃ NIEDOKOŃCZONYCH
Rottera
•
•
Osoby badane:
- dzieci
- młodzież
- dorośli
Ocena odpowiedzi:
1. odpowiedzi konfliktowe
2. odpowiedzi pozytywne
3. odpowiedzi neutralne
Nieprzystosowanie:
• występowanie długotrwałych stanów przygnębienia, poczucia nieszczęścia
• trudności z radzeniem sobie z frustracją
• brak konstruktywnej aktywności lub zakłócenia w działaniu
• niezdolność do nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi
•
•
TEST RYSUNEK RODZINY
Osoby badane: 6-11 rok życia
Materiał testowy: rysunek rodziny (Narysuj rodzinę jaką chcesz), dane z wywiadu na temat
rysunku
Kryteria analizy treściowej rysunku rodziny:
• kolejność rysowania postaci
• wielkość postaci
• ozdobienia postaci
• umiejscowienie postaci
• pominięcie postaci
• dom rozdzielający rodzinę
• niemowlę, małe dziecko
TEST STOSUNKÓW RODZINNYCH
E. Bene, J. Anthony
•
•
•
•
Wersje:
- dla dzieci młodszych
- dla dzieci starszych 7-15 rok życia
- dla rodziców
Cel badania: pomiar obrazu uczuć, atmosfery, relacji w rodzinie
Materiał testowy: 21 postaci (kobiety, mężczyźni, dziewczynki, chłopcy, niemowlę,
raczkujące dziecko, Pan Nikt), kartki opisujące uczucia (negatywne, pozytywne)
Procedura badawcza: przypisanie poszczególnych treści z kartek postaciom symbolizującym
członków rodziny osoby badanej
Techniki projekcyjne
1. Forma – przystępna, interesująca, pomagająca nawiązać kontakt z osobą badaną.
2. Oszukiwanie – mniej podatne na symulację w porównaniu z kwestionariuszem.
3. Rzetelność i trafność – brak lub ocena sędziów kompetentnych.
4. Normy – brak, niejasne, oparte na wybranych populacjach
5. Hipoteza projekcyjna – powinna uwzględniać zmienne pozaosobowościowe (np. głód,
zmęczenia, wpływ leków).
INWENTARZ OSOBOWOŚCI NEO-PI-R
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Autorzy – P.Costa, R.McCrae
Polska adaptacja – J.Siuta (2006)
osoby dorosłe 17-79 r.ż.
badanie indywidualne/grupowe
240 twierdzeń
5 czynników osobowości, 6 składników każdego z czynników
arkusz odpowiedzi
arkusz Profil osobowości
arkusz Twój wynik w Inwentarzu NEO-PI-R
Twierdzenia:
A – szczerość i dokładność odpowiedzialność
B – pominięcie części odpowiedzi
C – niestaranność
Style odpowiadania:
• potakiwanie – odpowiedzi D,E150
• zaprzeczanie – odpowiedzi D,E
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)