Bajka ezopowa
Bajki greckie, znane pod nazwą ezopowych, to krótkie, liczące kilka do kilkunastu wierszy, prozaiczne opowiadania, których bohaterami są przeważnie zwierzęta i ptaki.
Za twórcę bajki podaje się niewolnika Ezopa (VI w. p.n.e.), pochodzącego z Azji Mniejszej, którego utwory pisane prozą wyrastały z nie znanych dziś złóż dydaktycznej twórczości ludowej; miał on licznych naśladowców aż do XVIII w. Ustaliły się dwa typy przetwórstwa: wcześniejszy w języku łacińskim, zachowujący pierwotna formę epigramatycznej bajki ezopowej, i późniejszy, który przedstawiał tematykę ezopową epicko, dając początek bajce narracyjnej. Najwybitniejszym bajkopisarzem w literaturze rzymskiej był Fedrus (I w. p.n.e.), który opracował na nowo motywy znane z utworów Ezopa, pisał on bajki wierszowane; jest uważany z twórcę klasycznej bajki literackiej.
Średniowiecze znało bajki ezopowe głównie z retorycznych przeróbek prozaicznych, pochodzących z pierwszych wieków naszej ery. Z nich dokonał wyboru w początku XIV w. pedagog bizantyjski, Maximus Planudes, a drukiem wydał ten zbiór w 1479 r. humanista włoski Bonus Accursius.
W Polsce bajki ezopowe przyswoił Biernat z Lublina, przekładając je za język polski ok. 1522 r. pt. „Żywot Ezopa Fryga,mędrca obyczajnego, z przypowieściami jego”.
Do najwybitniejszych twórców w tym gatunku należeli: w lit. Francuskiej La Fontaine (XVII w.), w niemieckiej G. E. Lessing (XVIII w.), w rosyjskiej I. Kryłow (XVIII w.).
Bajka zwierzęca
Jest to najbardziej rozpowszechniona forma bajki, w której przedstawione zwierzęta występują jako maski określonych typów ludzkich, a relacje między nimi są odpowiednikiem społecznych stosunków i intuicji. Nazwa zwierzęcia jest tu konwencjonalnym znakiem zastępującym rozbudowaną charakterystykę pewnych cech moralno-psychologicznych (lew - siła lub męstwo, lis - przebiegłość, mrówko - pracowitość, baran - głupota, zając - płochliwość itp.); stałość i jednoznaczność przyporządkowania takiego znaku określonemu kompleksowi treści czynią z bajki zwierzęcej wypowiedź o charakterze alegorycznym. Sens dydaktyczny bajki jest zwykle bezpośrednio wysłowiony jako morał, który najczęściej bywa ulokowany na końcu utworu, choć może występować także jako formuła początkowa.
Do najwybitniejszych polskich bajkopisarzy należą: Krzysztof Niemirycz, Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki, Adam Mickiewicz, Aleksander Fredro, Jan Lemański, Benedykt Hertz, Julian Ejsmond, Artur Maria Swinarski.
Bajka magiczna
Nazywana też baśnią, jeden z podstawowych gatunków epickich ludowej literatury; niewielkich rozmiarów utwór o treści fantastycznej, nasyconej cudownością związaną z wierzeniami magicznymi, ukazujących dzieje ludzkich bohaterów swobodnie przekraczających granicę między światem realistycznym, a sferą działania sił nadprzyrodzonych. Bajka magiczna utrwaliła w sobie zasadnicze elementy ludowego światopoglądu wiary w nieustającą ingerencję mocy pozaziemskich, antropomorfizację przyrody, niepisane normy moralne, ideały więzi społecznych i sprawiedliwych zachowań. Istnieje bogaty repertuar motywów i wątków baśniowych, które powracają w tekstach reprezentujących kultury bardzo od siebie odległe zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. Najstarsze ze znanych baśni pochodzą z literatury indyjskiej, co skłania do sformułowania teorii uznającej Indie za kolebkę tego gatunku. Obfity materiał baśniowy pochodzi z literatury arabskiej: baśnie arabskie ze zbioru
(…)
… po to, aby je sfunkcjonalizować artystycznie i znaczeniowo w nowej strukturze dzieła.
Przykłady aluzji: Do tytuł - Z. Krasiński „Nie-boska komedia” nawiązuje do “Boskiej komedii” Dantego
do sytuacji lirycznej- „Pożegnania kochanki” S. Goszczyńskiego w liryku J. Tuwima „Spacer antyczny”
do całokształtu utworu - do „Ksiąg Narodu i Pielgrzymstwa Polskiego” A. Mickiewicza w „Anhellim” J. Słowackiego
Parafraza Oznacza przeróbkę dzieła literackiego dokonaną w celu ujawnienia jakości warsztatu pisarza. W obrębie stylizacji bardziej obchodzi nas parafraza fragmentu, myśli, motywu, czy wątku, które w przeróbce na tyle wyrazistej, że zachowują one swą przynależność, zostają wprowadzone w kontekst nowego utworu.
Przykłady parafrazy:
J. Kochanowski parafrazował „Ody” Horacego
Cytat
Przytoczenie fragmentu czyjejś wypowiedzi…
… - felietonach S. Wiecheckiego).
Bibliografia:
Adam Kulawik, „Poetyka. Wstęp do teorii dzieła literackiego”, Warszawa 1990
Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, „Słownik terminów literackich”, Wrocław 2000
„Słownik rodzajów i gatunków literackich”, red. G. Gazda, S. Tynecka-Makowska, Kraków 2006
…
… dotyczy - założenie jest oczywiście teoretyczne, bo nie możemy oddać epoki, jeśli jest zbyt odległa. Potrzeby artystyczne wykluczają w zasadzie pełne nasycenie tekstu językiem danej epoki - w praktyce posługuje się tu archaizmami bez względu na epokę z której pochodzą - archaizm pełni funkcję sygnału dawności.
Przykłady:
stylizacje umiarkowane w „Trylogii” H. Sienkiewicza
bardzo silna w „Bolesławie…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)