I. Epos, poemat dygresyjny, poemat heroikomiczny, powieść poetycka.
Epos - jeden z głównych gatunków epiki, podstawowy i dominujący w tym rodzaju aż do powstania powieści. Obejmuje rozbudowane utwory, zazwyczaj wierszowane, ukazujące dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów rzucone na tło wydarzeń przełomowych dla danej społeczności narodowej. Genetycznym źródłem eposu były mity, (-) podania i (-) baśnie utrwalające wyobrażenia na temat narodzin więzi i instytucji społeczno-narodowych, pamięć o doniosłych postaciach i wydarzeniach oraz wyznawane zbiorowo wartości i wydarzenia religijne. Epos jako ukształtowany gatunek epicki oddziela od tych źródeł faza pośrednia, jaką stanowiły różnorodne typy ludowej narracji oralnej o charakterze pieśniowym, stopniowo krystalizujące się w rozwiniętą formę gatunkową. Znana ona była literaturom starożytnego Wschodu: w Babilonii - Gilgamesz (3. tysiąclecie p.n.e.), w Chinach Szy-cing (księga pieśni zebranych przez Konfucjusza, VI -V w. p.n.e.), w Indiach - Mahabharata (IV w. p.n.e - IV w. n.e.) i Ramajana (II w. p.n.e.- II w. n.e.), w Persji Szah-name Firdausiego (1010 r. n.e.).
Dla tradycji epiki europejskiej podstawowe znaczenie ma epos starożytnej Grecji, ukształtowany w IX -VIII w. p.n.e. w Azji Mniejszej na gruncie kultury jońskiej. Z pieśni epickich o tematyce mitologiczno-historycznej śpiewanych przez (-) aojdów i (-) rapsodów wyrosły najwybitniejsze dzieła epiki starogreckiej - Iliada i Odyseja przypisywane Homerowi. Dla struktury eposu homeryckiego znamienny był przede wszystkim paralelizm dwóch płaszczyzn fabularnych: jednej ulokowanej w świecie bogów, drugiej w świecie bohaterów. Pomiędzy obydwiema płaszczyznami istniały liczne związki, m.in. z tej przyczyny, że wielu bohaterów eposu miało genealogię boską. Główną motywację dla poczynań postaci ziemskich stanowiły wola i decyzje bogów: żadne ważniejsze zdarzenie nie dokonywało się bez ich ingerencji. Bohaterowie eposu, mimo że pozostający pod przemożnym działaniem świata pozaziemskiego, byli mocno powiązani ze środowiskiem społecznym, z jego obyczajowością, podlegali charakterystyce psychologicznej, a ich czyny - kwalifikacjom moralnym. Z drugiej strony bogowie wyposażeni byli w ludzkie cechy charakteru, ich poczynaniami rządziły namiętności i ambicje niewiele różniące się od namiętności i ambicji postaci ziemskich. Fabuła eposu łączyła obie te płaszczyzny, a ich przenikanie się i nakładanie kształtowały jej przebieg. Miała ona charakter epizodyczny, co zapewne wiązało się z tym, że źródłem eposu były zespoły pieśni epickich, z których każda stanowiła odrębną całostkę kompozycyjną. Szczególną rolę odgrywał w tym gatunku wszechwiedzący i obiektywny narrator, który zachowywał jednolity dystans wobec opowiadanych zdarzeń, ujawniając przy tym częstokroć swoją obecność w bezpośrednich wypowiedziach do odbiorców, np. w zapowiedziach przyszłych losów bohaterów. Miejscem szczególnie wyrazistego ujawniania się narratora była inwokacja. W stylu eposu przenikały się dwie tendencje: patetyczny styl opowiadania, dostosowany do wagi tematu i heroiczności czynów opiewanych postaci, i realistyczny styl drobiazgowego opisu przedmiotów, sytuacji, wyglądów itp. Dużą rolę odgrywały zwłaszcza opisy scen batalistycznych nasycone dynamiką i malowniczością. Opisy realiów spełniały często funkcję retardacyjną: wstrzymywały rozwijanie się zdarzeń i wprowadzały element rozbudowanej charakterystyki bohatera lub sytuacji. Dla stylu narracyjnego eposu homeryckiego znamienne było występowanie stałych epitetów oraz rozbudowanych porównań (tzw. porównań homeryckich); miarę wierszową stanowił (-) heksametr.
(…)
… słowa, np. T. Lenartowicz utworom “Mazur za wołami” i “Maciek” nadał rytm tańca ludowego, K.I. Gałczyński „Melodia” (trzyakcentowy wiersz-walc).
Stylizacja na gatunek literacki - mechanizm tej stylizacji jest jeszcze bardziej widoczny przez przerysowania o charakterze pastiszowym, a nawet groteskowym, np. u Gałczyńskiego, który często odwołuje się do wierszowanych żywotów świętych
Parodia - najbardziej…
… o wyprawie Igora, włoski epos narodowy - Boska Komedia Dantego.
Tradycje eposu antycznego odnowił renesans; dla eposu renesansowego charakterystyczne były zwłaszcza dwa momenty: 1. wydatne ograniczenie roli świata pozaziemskiego w strukturze fabuły, traktowanie go jako konwencji literackiej, niekiedy nawet żartobliwie interpretowanej, oraz 2. korzystanie z fantastyki, cudowności i awanturniczości…
…. Podczas stylizacji tekstu twórca najczęściej posługuje się jedynie poszczególnymi składnikami kodu z historycznych etapów jego ewolucji (np. stylizacje na język staropolski). O stylizacji mówimy wtedy, gdy pisarz kształtuje język swojego utworu na wzór stylu określonego dzieła, typu dzieł lub określonego gatunku literackiego. Celem stylizacji nie jest tylko naśladowanie czyjegoś stylu ale stworzenie poprzez to naśladowanie nowej wartości artystycznej. W poezji polskiej dość częsta jest stylizacja na wzór pieśni ludowej. Ze szczególnym upodobaniem uprawiała ją Konopnicka przez podchwytywanie rytmiki pieśni ludowej, jej słownictwa i budowy paralelnej.
Częstym przypadkiem jest stylizacja na wzór języka określonego gatunku literackiego, np. Andrzej Niemojewski (XIX / XX wiek) komponował język swojego wiersza na wzór…
…, gdyż niejednokrotnie parodystyczne gry z formami zużytymi dają początek formom nowym. Słynni parodyści: T. Mann, J. Joyce, W. Gombrowicz. Aluzja literacka - pojawiające się w utworze świadome, znaczące nawiązanie do innego dzieła literackiego, apelujące do wiedzy i dociekliwości odbiorcy, które winien owo nawiązanie dostrzec i właściwie zinterpretować. Aluzja literacka może być odwołaniem do tytułu (np…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)