Fragment notatki:
NR 82
Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH
Seria: Administracja i Zarządzanie
2009
prof. nzw. dr hab. Janusz ToruĔski
dr inĪ. Henryk WyrĊbek
Akademia Podlaska w Siedlcach
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
Source of finances of ecological investments in Poland
Streszczenie: Istotnym problemem, z jakim borykają siĊ wszyscy inwestorzy, jest
pozyskiwanie funduszy na realizacjĊ zamierzonego przedsiĊwziĊcia. Ochrona Ğrodowiska jest taką dziedziną gospodarki, która w chwili obecnej wymaga duĪych nakáadów finansowych. Od 2003 roku wystĊpuje tendencja wzrostowa w nakáadach inwestycyjnych związanych z ochroną Ğrodowiska, która jest wynikiem wiĊkszej
restrykcyjnoĞci w przestrzeganiu przepisów prawa oraz wzrostu liczby Ĩródeá finansowania i odpowiedniego ksztaátowania ich struktury. W artykule przedstawiono Ĩródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce w latach 2000-2005.
Abstract: Raising funds for the accomplishment of the undertaking is a substantial
problem all investors. The environmental protection is such field of economics which
at present requires the big financial outlays. From 2003 an upturn is appearing in the
investments associated with the environmental protection which is a result bigger responsibility in obeying provisions of the law and the height of the number of source of
finances and proper shaping their structure. In the article were introduced sources of
funding of ecological investments in Poland in years to 2000-2005.
WstĊp
W sytuacji rozwoju spoáeczno-ekonomicznego i coraz wyraĨniej rysujących siĊ barier spowodowanych pogarszającym siĊ stanem Ğrodowiska
naturalnego, obserwuje siĊ zmiany podejĞcia do zagadnienia Ğrodowisko
oraz rosnący wpáyw Wspólnoty na sposób, w jaki traktowane jest ono w skali
globalnej. Wyrazem tego jest coraz wyraĨniej demonstrowana gotowoĞü
i wola Wspólnoty ujmowana w dokumentach strategicznych Unii i jej programach operacyjnych. Traktat o Unii Europejskiej podniósá dziaáania na
rzecz ochrony Ğrodowiska do rangi polityki wspólnotowej.
Definiując pojĊcie polityki ekologicznej moĪna stwierdziü, iĪ jest to
Ğwiadoma i celowa dziaáalnoĞü paĔstwa, polegająca na racjonalnym ksztaátowaniu Ğrodowiska geograficznego poprzez jego wáaĞciwe uĪytkowanie
i ochronĊ, w oparciu o prawa przyrodnicze, ekonomiczne i spoáeczne.
44
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
Polityka ekologiczna Unii Europejskiej rozwijaáa siĊ wraz ze wzrostem nasilających siĊ zagroĪeĔ Ğrodowiskowych i liczy ponad 30 lat.
Rozwój cywilizacji oraz wielkie osiągniĊcia czáowieka nie zawsze
przynoszą zamierzone skutki. Rabunkowa eksploatacja zasobów naturalnych doprowadziáa do zachwiania równowagi. Odwrócenie biegu rzek zwiĊksza stopieĔ zasolenia wód morskich. Budowla tam i duĪych zbiorników wodnych blokuje przepáyw planktonu i ryb, powodując szkodliwe ekologiczne
procesy, zmienia wartoĞü klimatyczną i biologiczną terenów. DuĪa emisja
toksycznych gazów powoduje niszczenie warstwy ozonowej pocháaniającej
promieniowanie nadfioletowe. Zmniejsza siĊ powierzchnia terenów zalesionych, wymiera coraz wiĊcej gatunków roĞlin i zwierząt. Tempo rozwoju
przemysáu i wprowadzenie na wielką skalĊ chemizacji w rolnictwie przyczyniają siĊ do pogorszenia stanu gleb.
W czasie powstawania EWG problem ochrony Ğrodowiska uwaĪany
byá za sprawĊ indywidualną pojedynczego kraju. Wkrótce jednak przekonano
siĊ o báĊdnym sposobie myĞlenia. PowaĪne katastrofy stawaáy siĊ coraz
czĊstsze i nabieraáy spektakularnego znaczenia.
Początki polityki ekologicznej Wspólnoty Europejskiej siĊgają 1972 roku.
Na zwoáanej wówczas konferencji w Sztokholmie po raz pierwszy
poruszano sprawĊ kryzysu ekologicznego. Debatowano nad brakiem spójnoĞci technologii ze Ğrodowiskiem, wyniszczaniem ziem uprawnych, bezplanowoĞcią w realizacji inwestycji budowlanych, wyniszczaniem i niebezpieczeĔstwem wyginiĊcia róĪnych form Īycia Ğwiata fauny i flory. Wynikiem
konferencji byáo uchwalenie Deklaracji Sztokholmskiej w sprawie Ğrodowiska
oraz 26 zasad. Byá to pierwszy, zasadniczy krok w rozwoju miĊdzynarodowego prawa ochrony Ğrodowiska.
Dalszy rozwój i formalne uwzglĊdnienie ochrony Ğrodowiska wĞród
celów dziaáania EWG miaáo miejsce w 1987 r. na konferencji w Maastricht.
Do Traktatu Rzymskiego dodano rozdziaá „ĝrodowisko”.
Ochrona Ğrodowiska w prawie europejskim
Prawo europejskie jest to ogóá norm prawnych regulujących stosunki
w ramach procesów integracyjnych realizowanych przez Wspólnoty Europejskie oraz UniĊ Europejską.1
ħródáa prawa europejskiego dzielą siĊ na:
• Ĩródáa prawa pierwotnego,
• Ĩródáa prawa wtórnego.
Prawo pierwotne obejmuje szereg traktatów, na których opiera siĊ
ustrój i struktura Unii.
Prawo wtórne stanowią natomiast akty o charakterze wiąĪącym
i niewiąĪącym. Są to rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
Zarówno prawo pierwotne, jak i wtórne tworzone jest w tzw. I flarze
Unii Europejskiej obejmującym politykĊ spoáeczną, gospodarkĊ, handel, kul1
M. Lis, Encyklopedia prawa, Warszawa 2000, s. 216.
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
45
turĊ i ochronĊ Ğrodowiska. Przepisy prawa wtórnego muszą byü spójne
z prawem pierwotnym, a nad przestrzeganiem zgodnoĞci czuwa Europejski
Trybunaá SprawiedliwoĞci.
Rozporządzenia
Są aktami prawnymi duĪej rangi. Przypominają polską ustawĊ.
Obowiązują w caáoĞci i bezpoĞrednio w paĔstwach czáonkowskich i mają
pierwszeĔstwo przed prawem krajowym. Oznacza to, Īe powinny uchyliü
przepisy prawa wewnĊtrznego, które z nim kolidują. Mają zastosowanie wtedy, gdy istnieje potrzeba ujednolicenia systemu. Są adresowane do nieokreĞlonej liczby adresatów. KaĪdy podmiot podlegający regulacji prawa europejskiego moĪe powoáywaü siĊ wprost na rozporządzenie. FormĊ
rozporządzeĔ ma okoáo 10% aktów prawnych Wspólnoty Europejskiej.
Dyrektywy
Są wiąĪące jedynie dla paĔstw czáonkowskich, do których są kierowane. Ich wiąĪący charakter dotyczy tylko celu, który ma byü osiągniĊty, natomiast Ğrodki i formĊ realizacji pozostawia do swobodnego wyboru. Dyrektywa wymaga implementacji do prawa krajowego i nie moĪna siĊ na nią
bezpoĞrednio powoáywaü.
Ma natomiast duĪe znaczenie w procesie stanowienia prawa krajowego. JeĪeli w dyrektywie jest zawarty konkretny wymóg, wszystkie paĔstwa
czáonkowskie są zobligowane do transpozycji tego wymogu do prawa wewnĊtrznego.
Decyzje
Wydawane są w sprawach indywidualnych i wiąĪą jedynie okreĞlone
podmioty prawne lub ekonomiczne. Tak jak rozporządzenie, decyzja nadaje
siĊ do stosowania bezpoĞredniego i nie daje wyboru najlepszego sposobu
regulacji. W zagadnieniach z zakresu ochrony Ğrodowiska decyzje stosowane są w sprawach proceduralnych dotyczących zagadnieĔ szczegóáowych,
raportowania oraz w związku z konwencjami miĊdzynarodowymi. W tej dziedzinie wystĊpują rzadziej niĪ rozporządzenia i dyrektywy.
Zalecenia i opinie
Są aktami o niewiąĪącym charakterze prawa. Wyznaczają kierunek
rozwoju prawa europejskiego oraz zawierają poglądy i opinie organów unijnych w okreĞlonych sprawach. Muszą byü brane pod uwagĊ przez paĔstwa
czáonkowskie przy wykáadni prawa krajowego.
WaĪną i znaczną rolĊ w sprawie ochrony Ğrodowiska w prawodawstwie europejskim peánią normy i przepisy techniczne.
Stanowią one zbiór szczegóáowych rozwiązaĔ, opracowanych na
podstawie badaĔ, naukowych ekspertyz i doĞwiadczeĔ praktycznych. Promują proekologiczne inwestycje przemysáowe, wdraĪanie nowych technologii
oraz inspirują do przemian strukturalnych w przemyĞle.
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
46
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
Do instrumentów prawnych polityki ekologicznej naleĪy zaliczyü
równieĪ wykáadniĊ Trybunaáu SprawiedliwoĞci.
Trybunaá orzeka o legalnoĞci aktów prawnych wydawanych przez
organy UE i o ich zgodnoĞci z traktatami oraz dokonuje ich obowiązującej interpretacji. Jest to instytucja kompetentna w sprawach rozstrzygania sporów
wynikających z interpretacji prawa wspólnotowego. Jego orzeczenia mają
charakter ostateczny.
Ochrona Ğrodowiska w prawie polskim
Polska historia prawna w zakresie ochrony przyrody siĊga czasów
ĝredniowiecza. JuĪ wtedy król Bolesáaw Chrobry chroniá bobra, a póĨniej,
w 1423 r., Wáadysáaw Jagieááo ograniczyá moĪliwoĞci polowania na jelenie,
dziki i áosie.
Wiele lat póĨniej ktoĞ powiedziaá, Īe Puszcza Biaáowieska i Īubry
zawdziĊczają swoje ocalenie królom polskim.
Z biegiem lat dojrzewaáa koncepcja caáoĞciowej ochrony przyrody.
W 1934 r. utworzono ustawĊ o ochronie przyrody, w myĞl której ochronie
podlegaáa ziemia, wody, jaskinie, roĞliny i zwierzĊta oraz mineraáy i skamieniaáoĞci. Ustawa ta dawaáa podstawĊ prawną do wydawania rozporządzeĔ
o tworzeniu parków narodowych i o gatunkowej ochronie roĞlin i zwierząt.
Jednak aĪ do XIX w. ochrona Ğrodowiska byáa sáabo rozwiniĊta. W okresie
powojennym zupeánie straciáa na znaczeniu. Rządom przyĞwiecaá zupeánie
inny cel.
Rozwój przemysáu pociągaá za sobą uszczuplanie zasobów przyrody, a co za tym idzie powodowaá wzrastającą degradacjĊ Ğrodowiska i w coraz wiĊkszym stopniu przyczyniaá siĊ do jego wyniszczenia. W XX w. niszczenie Ğrodowiska jeszcze bardziej spotĊgowaáo siĊ. Masowo stosowane
technologie wzmagaáy szkodliwy wpáyw produkcji na otoczenie.
Dopiero po nowelizacji Konstytucji w 1976 r. pojawiáy siĊ przepisy
dotyczące ochrony Ğrodowiska. Art. 8 ust. 2 otrzymaá brzmienie: „Polska
Rzeczpospolita Ludowa zapewnia ochronĊ i racjonalne ksztaátowanie Ğrodowiska naturalnego, stanowiącego dobro ogólnonarodowe”. Natomiast
w art. 60a okreĞlono prawo obywateli do korzystania ze Ğrodowiska oraz
wprowadzono obowiązek jego ochrony.
Umowy miĊdzynarodowe
Ratyfikowana umowa miĊdzynarodowa, ogáoszona w Dzienniku
Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, stanowi czĊĞü porządku prawnego w Polsce.
NajwaĪniejsze wiąĪące PolskĊ umowy miĊdzynarodowe w dziedzinie ochrony Ğrodowiska to: 2
¾ Umowy wielostronne w dziedzinie ochrony
• Ğrodowiska morskiego
• klimatu, atmosfery i warstwy ozonowej
2
K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona Ğrodowiska przeróĪnymi zagroĪeniami. Problemy spoáeczne, ekonomiczne i prawne, Warszawa 2001.
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
47
• fauny i flory oraz szczególnie cennych terenów
¾ Umowy dwustronne
• umowy dotyczące wód granicznych
• specjalne umowy o ochronie Ğrodowiska
• ukáady dobrosąsiedzkie
W ustawach koncentruje siĊ zasadnicza czĊĞü regulacji prawa
ochrony Ğrodowiska. Szczególne miejsce w polskim prawie ochrony Ğrodowiska zajmuje ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony Ğrodowiska.
Obejmuje ona podstawowe regulacje dla caáego Ğrodowiska i jego ochrony,
zawiera teĪ najwaĪniejsze definicje legalne. W bardzo obszernym zbiorze
przepisów dotyczących Ğrodowiska, ustawa ta staáa siĊ swoistą konstytucją
prawa ochrony Ğrodowiska w Polsce. Kluczowe miejsce zajmuje tu pojĊcie
zrównowaĪonego rozwoju i równowagi przyrodniczej.
W ostatnich latach XX w. Polska stanĊáa w obliczu wielu zmian zarówno spoáeczno-ekonomicznych, gospodarczych, jak i politycznych. Z okresu recesji gospodarczej przeszliĞmy do okresu wzrostu. Zawansowany zostaá proces prywatyzacji gospodarki oraz przeprowadzono reformĊ paĔstwa
w kierunku rozbudowy samorządnoĞci. Byá to równieĪ okres intensywnych
prac związanych z integracją Polski z Unią Europejską. Dziaáania w tym zakresie byáy realizowane gáównie poprzez tworzenie mechanizmów i norm
prawnych. Trwaá wzmoĪony proces legislacji nowych ustaw i rozporządzeĔ
dostosowanych do przepisów unijnych. W koĔcowym etapie uzgodnieĔ byáa
II Polityka Ekologiczna PaĔstwa, wytyczająca cele na okres 25 lat.
Przy opracowywaniu dokumentu kierowano siĊ nastĊpującymi zaáoĪeniami:
• NadrzĊdną wartoĞcią jest czáowiek. Komfort Īycia i zdrowie jest
niepodwaĪalnym kryterium w realizacji polityki ekologicznej na
kaĪdym szczeblu.
• Czáowiek wraz ze swoją dziaáalnoĞcią jest ĞciĞle związany z systemem przyrodniczym. Zachowanie równowagi wymaga spójnego zarządzania uĪytkowaniem zasobów naturalnych oraz zapobieganiem i likwidacją negatywnych dla Ğrodowiska skutków
dziaáalnoĞci gospodarczej.
• BezpieczeĔstwo ekologiczne polega nie tylko na wprowadzeniu
zabezpieczeĔ przed negatywnym oddziaáywaniem na Ğrodowisko, ale takĪe na dbaáoĞci i zapewnianiu odpowiednich warunków.
• Wymóg dalszego rozwoju gospodarczego opartego na zasadzie
zrównowaĪonego rozwoju wynika z katastrofalnych skutków, jaki
przyniósá dotychczasowy rozwój oparty na niekontrolowanym
i nieracjonalnym korzystaniu z zasobów.
• Polska zachowaáa znaczne powierzchnie lasów i bogatą róĪnorodnoĞü biologiczną.
Polityka ekologiczna Polski opiera siĊ na zasadach, które okreĞlają jej charakter. Są to:
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
48
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
• Zasada zrównowaĪonego rozwoju. Oznacza takie prowadzenie
polityki i dziaáaĔ, aby zachowaü walory Ğrodowiska w stanie zapewniającym moĪliwoĞü korzystania z nich nastĊpnym pokoleniom. Istotą zrównowaĪonego rozwoju jest koniecznoĞü integracji
zagadnieĔ ochrony Ğrodowiska z polityką gospodarczą.
• Zasada równego dostĊpu do Ğrodowiska przyrodniczego.
• Zasada regionalizacji. Oznacza rozszerzenie uprawnieĔ samorządu terytorialnego.
• Zasada – zanieczyszczający páaci.
• Zasada prewencji. Przeciwdziaáanie niekorzystnym skutkom dla
Ğrodowiska musi dotyczyü caáego procesu planowania, realizacji
i monitoringu prowadzonych przedsiĊwziĊü.
• Zasada przezornoĞci. Realizacja i wdraĪanie nowych rozwiązaĔ
moĪe nastąpiü tylko wówczas, gdy istnieje naukowo udowodniona caákowita pewnoĞü efektów i skutków ich stosowania.
• Zasada stosowania najlepszych technik (BAT).
• Zasada subsydiarnoĞci. Oznacza przekazywanie czĊĞci uprawnieĔ i kompetencji na moĪliwie najniĪszy szczebel.
• Zasada skutecznoĞci ekologicznej i efektywnoĞci ekonomicznej.
Oznacza minimalizacjĊ nakáadów przy maksymalizacji uzyskanych efektów. Zasada ta ma zastosowanie przy wyborze planowanych przedsiĊwziĊü inwestycyjnych związanych z ochroną
Ğrodowiska.
Polityka ekologiczna paĔstwa powinna byü integralną czĊĞcią polityk sektorowych, winna harmonizowaü cele spoáeczno-gospodarcze z celami ochrony
Ğrodowiska.
Rok 2001 byá rokiem przeáomowym w rozwoju ochrony Ğrodowiska
w Polsce. Aspiracje Polski do czáonkostwa w Unii Europejskiej wiązaáy siĊ
z koniecznoĞcią przystosowania prawa polskiego do olbrzymiej liczby dyrektyw unijnych. Poza tym, przyczyny tej fundamentalnej zmiany wiązaáy siĊ
z koniecznoĞcią peánego wdroĪenia konstytucyjnych zaáoĪeĔ. Uchwalono
wówczas wiele ustaw dotyczących ochrony Ğrodowiska. Na czoáo wysuwa
siĊ ustawa Prawo ochrony Ğrodowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627
z póĨn. zm.), ustawa prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 115,
poz. 1229 z póĨn. zm.), ustawa z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczeniu morza przez statki (Dz.U. Nr 47, poz. 243 z póĨn. zm., ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628 z póĨn.
zm.), ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 z póĨn. zm.), ustawa o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. z 2001 r. Nr 11, poz. 84 z póĨn. zm.), ustawa
o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. z 2004 r. Nr 93, poz. 898).
ZakoĔczenie prac legislacyjnych ukoronowane uchwaleniem ustawy
Prawo ochrony Ğrodowiska oznaczaáo wyraĨne skrócenie czasu dostosowywania polskiego prawa do wymogów unijnych. JednakĪe, tak jak w prawodawstwie unijnym sprawa ochrony Ğrodowiska nie jest tematem zamkniĊtym,
tak i w polskich regulacjach prawnych wprowadzane są ciągáe zmiany.
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
49
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych
ustaw w związku z przystąpieniem RP do Unii Europejskiej dokonuje w zakresie regulacji ustawy Prawo ochrony Ğrodowiska wdroĪenia 30 dyrektyw
Wspólnot Europejskich.
JakoĞü powietrza
Ochrona powietrza sáuĪy zapewnieniu jak najlepszej jego jakoĞci
poprzez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniĪej dopuszczalnych dla nich norm lub przynajmniej na ich poziomie. W polskim prawie zapisy dotyczące ochrony powietrza zawarte są gáównie w ustawie prawo
ochrony Ğrodowiska oraz w wielu rozporządzeniach. Polska dokonuje transpozycji w zakresie ochrony powietrza aktów prawa wspólnotowego, zgodnie
z zobowiązaniem dostosowania prawa krajowego do acquis communautaire.
Transpozycja dyrektywy 98/70/EWG w sprawie jakoĞci benzyny i olejów napĊdowych nastąpiáa w ustawie z dnia 10 stycznia 2003 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakoĞci paliw ciekáych. Dalsze dostosowywanie
prawa dotyczą m.in.: dyrektywy 1996/62/WE w sprawie oceny i kontroli otaczającego powietrza, dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji
niektórych zanieczyszczeĔ do powietrza, dyrektywy 2001/81/WE w sprawie
puáapów emisji, dyrektywy 2000/79/WE w sprawie spalania odpadów.
Na uwagĊ zasáuguje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zuboĪających warstwĊ ozonową. Wprowadza ona zasady uĪywania
tych substancji, reguluje ograniczenia w ich obrocie, wprowadza wymóg
uzyskania Ğwiadectwa klasyfikacji. Ponadto wprowadza opáaty oraz kary.
JakoĞü wód
Ochrona wód polega na zapewnieniu jak najlepszej jakoĞci w celu
zachowania równowagi biologicznej oraz zapewnieniu odpowiednich standardów jakoĞci co najmniej na poziomie dopuszczalnym.
Regulacje prawne w zakresie ochrony wód zawierają ustawy:
¾ Ustawa prawo ochrony Ğrodowiska i prawo wodne (Dz.U. z 2001 r.
Nr 115, poz. 1229 z póĨn. zm.)
¾ Ustawa prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz.
96 z póĨn. zm.)
¾ Ustawa o utrzymaniu czystoĞci i porządku w gminach (Dz.U.
z 1996 r. Nr 132, poz. 622 z póĨn. zm.)
¾ Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodĊ i zbiorowym odprowadzaniu Ğcieków (Dz.U. z 2001 r. Nr 72, poz. 747 z póĨn. zm.)
¾ Ustawa o nawozach i nawoĪeniu (Dz.U. z 2000 r. Nr 89, poz. 991
z póĨn. zm.)
W związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej Polska dostosowaáa swoje prawo do wymogów wspólnotowych dokonując transpozycji wielu
dyrektyw i rozporządzeĔ:
* Dyrektywy 2000/60/WE z 2000 r. w sprawie dziaáania polityki
wodnej
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
50
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
*
Dyrektywy 75/440/EWG z 1975 r. dotyczącą wymaganej jakoĞci
wód przeznaczonych do poboru wody pitnej
* Dyrektywy 76/160/EWG dotyczącą jakoĞci wody w kąpieliskach
* Dyrektywy 79/923/EWG w sprawie jakoĞci wód, w których Īyją
skorupiaki
* Dyrektywy 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczenia niektórymi
substancjami szkodliwymi
* Dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania Ğcieków komunalnych
Zagadnienia dotyczące ochrony wód morskich są w wiĊkszoĞci uregulowane na szczeblu miĊdzynarodowym w konwencjach i porozumieniach.
Polska ratyfikowaáa bądĨ stosuje wszystkie najwaĪniejsze konwencje w tym
zakresie. W prawie polskim dla ochrony Ğrodowiska morskiego istotną rolĊ
odgrywa kodeks morski,3 ustawa o bezpieczeĔstwie morskim, ustawa o zanieczyszczeniu przez statki.
Odpady
Problematyka gospodarowania odpadami w polskim porządku prawnym zostaáa uregulowana w sposób kompleksowy, wprowadzając nowe
rozwiązania prawne zawarte w Konwencji bazylejskiej, Agendzie 21 i prawie
wspólnotowym. Przepisy dotyczące tych zagadnieĔ znajdują siĊ m.in. w:
¾ ustawie prawo ochrony Ğrodowiska i ustawie o odpadach
¾ ustawie o zachowaniu porządku w gminie
¾ ustawie o miĊdzynarodowym obrocie odpadami
¾ ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
¾ ustawie o recyklingu odpadów
¾ oraz wielu rozporządzeniach w tym zakresie wydanych przez Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej
WdroĪono równieĪ do polskiego systemu prawnego szereg przepisów unijnych regulujących problematykĊ gospodarki odpadami:
• DyrektywĊ 75/442/EWG dotyczącą odpadów
• DyrektywĊ 91/271/EWG dotyczącą Ğcieków komunalnych
• DyrektywĊ 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów
• DyrektywĊ 99/31/WE w sprawie skáadowania odpadów
• DyrektywĊ 94/62/WE w sprawie opakowaĔ i odpadów opakowaniowych
W polskim prawie ochrony Ğrodowiska postĊpowanie z odpadami
opiera siĊ na kilku podstawowych zasadach. Rzeczą najistotniejszą jest zapobieganie powstawaniu odpadów juĪ na etapie planowania. Odzysk oraz
unieszkodliwianie powinno odbywaü siĊ w miejscu ich powstawania, co jednoczeĞnie stanowi o zakazie nieuzasadnionego przemieszczania odpadów.
Ustawa o odpadach reguluje problematykĊ spalarni odpadów4 oraz ĞciĞle
okreĞla wymogi dotyczące lokalizacji i budowy skáadowisk odpadów.
3
Ustawa z dn. 18 wrzeĞnia 2001 r. Kodeks morski, Dz.U. Nr 138 poz. 1545 z póĨn. zm.
J. JerzmaĔski, Gospodarka odpadami - prawo polskie w kontekĞcie przepisów Unii Europejskiej, Wrocáaw 2001, s. 142.
4
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
51
Konsekwentna realizacja od początku lat 90. polityki ekologicznej
paĔstwa pozwoliáa osiągnąü znaczącą poprawĊ stanu Ğrodowiska w Polsce.
Przykáadowo w latach 1990-2000:
• liczba miast obsáugiwanych przez oczyszczalnie Ğcieków wzrosáa
z 467 do 801,
• caákowita emisja dwutlenku siarki spadáa z 3210 tys. ton/rok do
1511 tys. ton/rok,
• emisja pyáów spadáa z 1950 tys. ton/rok do 403 tys. ton/rok,
• zmalaáa iloĞü odpadów skáadowych z 66,5 mln to do 22,3 mln ton,
• wzrosáa iloĞü odpadów wykorzystywanych i unieszkodliwionych
z 77,3 mln ton do 121,6 mln ton
Fundusze ekologiczne
W zakresie ochrony Ğrodowiska, kaĪdy inwestor, projektant i wykonawca robót zobowiązany jest do uwzglĊdniania w swojej dziaáalnoĞci inwestycyjnej wymagaĔ ochrony Ğrodowiska, do zapewnienia (zwáaszcza w budownictwie mieszkaniowym i budownictwie uĪytecznoĞci publicznej)
materiaáów i elementów budowlanych chroniących przed haáasem i wibracjami.5
Inwestorzy i projektanci inwestycji o charakterze gospodarczym muszą stosowaü procesy technologiczne najmniej uciąĪliwe dla Ğrodowiska.
Zobowiązani są równieĪ do racjonalnych rozwiązaĔ w zakresie gospodarowania odpadami i Ğciekami, a w szczególnoĞci do gospodarczego ich wykorzystania.6
Trzon caáego systemu rynku finansowego wspierającego dziaáania
na rzecz ochrony Ğrodowiska w Polsce stanowią fundusze ekologiczne.
Podstawą prawną funduszy są zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku –
Prawo ochrony Ğrodowiska.
NajprĊĪniej dziaáającym na tym polu w Polsce jest Narodowy Fundusz Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej. Celem dziaáalnoĞci Narodowego Funduszu jest finansowe wspomaganie inwestycji proekologicznych
istotnych z punktu widzenia Ğrodowiska o zasiĊgu ogólnokrajowym i ponadregionalnym oraz administrowanie Ğrodkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochronĊ Ğrodowiska w Polsce.
Narodowy Fundusz Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej stosuje nastĊpujące formy dofinansowania (rys. 1):
• dotacje
• poĪyczki páatnicze i preferencyjne,
• kredyty udzielane ze Ğrodków funduszu przez banki,
• dopáaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów.
O dofinansowanie ze Ğrodków Narodowego Funduszu mogą ubiegaü siĊ podmioty gospodarcze podejmujące realizacjĊ zadaĔ związanych
5
6
Art. 68 ust. 1, Prawo Ochrony ĝrodowiska.
Ochrona Ğrodowiska, Zbiór przepisów, Wydawnictwo LEX, Sopot 1999.
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
52
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
z ochroną Ğrodowiska. Udzielając dofinansowania fundusz stosuje przepisy
dotyczące pomocy publicznej.
1,00%
0,00%
1 zwrotne
49,05%
2 bezzwrotne
3 kapitaáowe
49,95%
4 inne
Rys. 1. Struktura finansowania ze Ğrodków NFOĝiGW wg form finansowania
w latach 2002-2004
ħródáo: GUS ,Ochrona Ğrodowiska 2005 r.
Fig. 1. Financing structure of agents NFOĝiGW according to forms of financing
in years 2002-2004
Source: GUS, Environmental protection 2005.
Dotacje udzielane są na przedsiĊwziĊcia realizowane w ramach nastĊpujących programów:
9 ochrony powierzchni ziemi,
9 gospodarki wodnej,
9 ochrony powietrznej,
9 ochrony przyrody i krajobrazu,
9 PaĔstwowego Monitoringu ĝrodowiska,
9 ochrony lasów,
9 zapobieganie klĊskom Īywioáowym,
9 Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost KonkurencyjnoĞci
PrzedsiĊbiorstw.
Rolą wojewódzkich funduszy (WFOĝiGW) jest finansowe wspieranie
przedsiĊwziĊü proekologicznych o zasiĊgu regionalnym. Fundusze wojewódzkie dziaáają na podobnych zasadach co Fundusz Narodowy. Do zadaĔ
dofinansowywanych przez wojewódzkie fundusze naleĪą m.in.: wspieranie
dziaáaĔ zapobiegajacych powstawaniu odpadów i zanieczyszczeĔ oraz zmierzających do ich gospodarczego wykorzystania i skáadowania, zadania modernizacyjne i inwestycyjne sáuĪące ochronie Ğrodowiska, edukacja ekologiczna oraz inne dziaáania wynikające z zasady zrównowaĪonego rozwoju
uznane za priorytetowe dla danego regionu.
Powiatowe i Gminne Fundusze Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej są funduszami celowymi nieposiadającymi osobowoĞci prawnej. Celem dziaáania tych funduszy jest dofinansowywanie zadaĔ proekologicznych realizowanych na wáasnym terenie.
Do systemu ekologicznych funduszy celowych, obok Funduszy
Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej, zaliczany jest równieĪ Fundusz
LeĞny i Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych. Wykorzystanie Ğrodków Fun-
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
53
duszu Ochrony Gruntów Rolnych oraz zrealizowane prace i przedsiĊwziĊcia
ze Ğrodków tego funduszu w latach 2000-2004 przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Prace i przedsiĊwziĊcia zrealizowane w oparciu o Ğrodki funduszu ochrony gruntów rolnych
Table 1. Works and undertakings carried out based on centers of the fund
of the protection of agricultural lands
WYSZCZEGÓLNIENIE
Rekultywacja i przystosowanie nieuĪytków oraz bagien do potrzeb produkcji
rolniczej
Rolnicze zagospodarowanie gruntów
zrekultywowanych
UĪyĨnianie gleb
Przeciwdziaáanie erozji gleb
Budowa i renowacja zbiorników wodnych sáuĪących maáej retencji wodnej
Budowa i modernizacja dróg dla potrzeb rolnictwa
2000
2001
2002
w hektarach
2003
2004
311
200
116
705
419
605
475
235
107
21
31763
--
39272
1
19367
8
20995
30
21877
7
391
606
791
361
249
3088
2135
2507
2361
2080
ħródáo: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2005.
Source: Ministry of Agriculture and the Development of the Village, Warsaw 2005.
W najbliĪszych latach oczekuje siĊ spadku udziaáu funduszy ochrony
Ğrodowiska w finansowaniu inwestycji ekologicznych przy jednoczesnym
zwiĊkszeniu zaangaĪowania Ğrodków pomocowych.
Programy pomocowe i instytucje finansujące
Pomoc zagraniczna w finansowaniu ochrony Ğrodowiska w Polsce
odgrywa znaczącą rolĊ. JuĪ od 1989 roku Polska jest beneficjentem programów pomocowych oferowanych w przewaĪającej czĊĞci przez UniĊ Europejską. Dotacje wypáacane są ze Ğrodków w ramach funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych. Celem pomocy jest wyrównanie poziomu rozwoju
w krajach Wspólnoty. Fundusze strukturalne to jedna z najatrakcyjniejszych
form wsparcia. W ramach tych funduszy Polska otrzymaáa w latach 2004-2006 12,8 mld EUR. Polska otrzymaáa dostĊp do czterech funduszy strukturalnych:
• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,
• Europejski Fundusz Spoáeczny,
• Finansowy Instrument Orientacji Ryboáówstwa.
Najistotniejszym z punktu widzenia pozyskiwania Ğrodków na realizacjĊ zadaĔ z zakresu ochrony Ğrodowiska jest Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego oraz Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej.
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
54
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego powoáany zostaá w 1975 roku
w celu pomocy regionom sáabo rozwiniĊtym. DziaáalnoĞü funduszu koncentruje siĊ na:
o inwestycjach z zakresu ochrony Ğrodowiska naturalnego,
o infrastrukturze,
o rozwoju maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw,
o rozwoju turystyki,
o ksztaátowaniu spoáeczeĔstwa informacyjnego.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej powstaá w 1964 roku.
Jest programem rozwoju regionów wiejskich i poprawy infrastruktury rolnej.
Gáówne cele funduszu to:
9 rozwój terenów wiejskich,
9 wsparcie dla máodych rolników,
9 restrukturyzacja oraz dostosowanie gospodarstw do wymogów
rynku,
9 wspieranie dziaáaĔ zwiĊkszających konkurencyjnoĞü produktów
rolnych,
9 wsparcie dla inicjatyw turystycznych,
9 ochrona Ğrodowiska naturalnego terenów wiejskich,
9 rozwój terenów leĞnych,
9 inwestycje z zakresu ochrony Ğrodowiska.
Fundusz SpójnoĞci (zwany równieĪ Funduszem Kohezji) powstaá na mocy Traktatu z Maastricht w 1993 roku. Wsparcie finansowe w ramach funduszu udzielane jest krajom czáonkowskim, których produkt narodowy brutto na
jednego mieszkaĔca nie przekracza 90% Ğredniej PNB dla wszystkich
paĔstw czáonkowskich. Fundusz SpójnoĞci nie naleĪy do funduszy strukturalnych. RóĪnica miĊdzy funduszami polega na:
9 podejmowaniu decyzji o przyznaniu Ğrodków na dofinansowanie
przez KomisjĊ Europejską,
9 zasiĊgu pomocy finansowej.
Gáównym celem Funduszu SpójnoĞci w Polsce jest wspieranie dziaáaĔ inwestycyjnych wáadz publicznych z zakresu ochrony Ğrodowiska wynikających z wdraĪania prawa Unii Europejskiej. Do dziaáaĔ tych naleĪą
w szczególnoĞci:
¾ poprawa jakoĞci powietrza (ograniczenie emisji dwutlenku siarki
i tlenków azotu),
¾ poprawa jakoĞci wód powierzchniowych (budowa, rozbudowa
i modernizacja oczyszczalni Ğcieków),
¾ polepszenie jakoĞci wody przeznaczonej do spoĪycia,
¾ racjonalizacja gospodarki odpadami,
¾ ochrona powierzchni ziemi,
¾ zapewnienie bezpieczeĔstwa przeciwpowodziowego.
Podmiotami dofinansowania ze Ğrodków Funduszu SpójnoĞci są
jednostki samorządu terytorialnego oraz przedsiĊbiorstwa komunalne. Wy-
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
55
sokoĞü udzielonej pomocy moĪe wynosiü 80% wartoĞci danego projektu,
pozostaáy wkáad zapewniony jest przez beneficjenta.
Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego
W 2004 roku, w paĨdzierniku, Polska podpisaáa dwie umowy, dziĊki
którym moĪe korzystaü ze Ĩródeá bezzwrotnej pomocy zagranicznej: Memorandum of Understanding wdraĪania Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Memorandum of Understanding wdraĪania Norweskiego Mechanizmu Finansowego. DarczyĔcami są trzy kraje
EFTA – Norwegia, Lichtenstein, Islandia. Przyznana Polsce kwota wsparcia
to 533,51 mln EUR, która ma byü wykorzystana w latach 2004-2009.
ĝrodki te udzielane są w ramach dwóch instrumentów finansowych:
• Norweskiego Mechanizmu Finansowego – z przeznaczeniem na
ochronĊ Ğrodowiska, ochronĊ kulturowego dziedzictwa europejskiego, promowanie zrównowaĪonego rozwoju, badania naukowe,
• Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego – z przeznaczeniem na pomoc techniczną przy wdraĪaniu acquis communautaire, politykĊ regionalną i dziaáania
transgraniczne, wdraĪanie przepisów z Schengen.
ĝrodkami tymi koordynuje w Polsce Ministerstwo Gospodarki i Pracy.
Fundusz na rzecz Globalnego ĝrodowiska
Gáównym celem dziaáalnoĞci GEF jest ochrona globalnego Ğrodowiska naturalnego. ĝrodki finansowe przeznaczane są na programy i przedsiĊwziĊcia
w dziedzinach uznanych za priorytetowe:
9 ochronĊ wód miĊdzynarodowych,
9 przeciwdziaáanie zmianom klimatu,
9 ochronĊ warstwy ozonowej,
9 ochronĊ róĪnorodnoĞci biologicznej.
Program ten skierowany jest do organizacji pozarządowych i spoáecznych,
a fundusze wypáacane są w formie dotacji.
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej
W oparciu o wáasne Ğrodki finansowe fundusz ten realizuje programy
w zakresie preferencyjnego kredytowania przedsiĊwziĊü dotyczących rozwoju wsi i maáych miast. Obecnie fundusz realizuje trzynaĞcie programów operacyjnych obejmujących 11 linii kredytowych. Kredyty te przyznawane są na
zadania dotyczące:
¾ Infrastruktury wiejskiej:
o kredyty na modernizacjĊ dróg publicznych,
o kredyty na inwestycje dotyczące zbiorowego zaopatrzenia wsi
w wodĊ,
o kredyty na inwestycje z zakresu oczyszczania Ğcieków,
o kredyty na inwestycje w zakresie wiejsko-gminnych szkóá.
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
56
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
¾ Pozarolniczej maáej przedsiĊbiorczoĞci:
o kredyty na przedsiĊwziĊcia w zakresie agroturystyki,
o kredyty na przedsiĊwziĊcia w zakresie maáej przedsiĊbiorczoĞci,
o kredyty na ochronĊ zdrowia,
o kredyty na inwestycje dotyczące weterynarii,
o mikrokredyty na pozarolniczą dziaáalnoĞü gospodarczą.
¾ Subwencje w zakresie ochrony zdrowia i Ğrodowiska:
o zapewnienie podstawowej opieki zdrowotnej,
o ochrona Ğrodowiska na terenach wiejskich.
Cele Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej realizowane
w ramach ww. linii kredytowych powiązane są ĞciĞle z funduszami strukturalnymi, czyli mogą wspieraü Ğrodki pomocowe Unii Europejskiej, uzupeániając wymagany wáasny wkáad inwestorów.
Fundacja EkoFundusz
Powoáany w 1992 roku celem efektywnego zarządzania Ğrodkami
finansowymi pochodzącymi z ekokonwersji. Gáównym zadaniem fundacji jest
finansowe wspieranie dziaáaĔ podejmowanych w zakresie ochrony Ğrodowiska, które mają istotne znaczenie w skali globalnej. W odróĪnieniu od innych
funduszy, dofinansowanie z Fundacji EkoFundusz wyklucza moĪliwoĞü
finansowego wsparcia przedsiĊwziĊü o zasiĊgu lokalnym. Są to dziaáania
z zakresu:
ochrona wód Baátyku (ograniczenie dopáywu zanieczyszczeĔ),
ochrona klimatu (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych),
ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu,
ochrona róĪnorodnoĞci biologicznej,
racjonalna gospodarka odpadami.
Fundacja EkoFundusz moĪe wspieraü finansowo zarówno dziaáania
dopiero rozpoczynane, jak i znajdujące siĊ juĪ w fazie realizacji projektu pod
warunkiem, Īe ich zawansowanie finansowe nie przekracza 60%. Wspieranie finansowe fundacji polega na udzielaniu bezzwrotnej dotacji, mieszczącej siĊ w granicach 10-30% kosztów projektu, oraz dopáat do zadaĔ
o charakterze powtarzalnym i dopáat do tworzonych plantacji roĞlin energetycznych. Dotacje z EkoFunduszu dotyczą miĊdzy innymi projektów z dziedziny ochrony powietrza, takich jak:
9 kolektory sáoneczne,
9 elektrownie wiatrowe,
9 plantacje roĞlin do celów energetycznych,
9 produkcja oleju napĊdowego rzepakowego,
urządzenia do kompostowania odpadów komunalnych.
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
57
Fundacja na rzecz Rozwoju Wsi Polskiej „Polska WieĞ 2000”
im. Macieja Rataja
Zakres przedmiotowy fundacji dotyczy dofinansowania inicjatyw lokalnych na rzecz rozwoju infrastruktury wiejskiej. Finansowanie to polega na
udzielaniu kredytów na preferencyjnych warunkach, które są przeznaczone
w szczególnoĞci na budowĊ i modernizacjĊ urządzeĔ grzewczych zasilanych
olejem opaáowym lub gazem. WysokoĞü udzielanego kredytu moĪe wynosiü
40 tys. záotych, z tym Īe udziaá wáasny inwestora nie moĪe byü niĪszy niĪ
50% wartoĞci realizowanego projektu.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
ARiMR speánia zasadniczą rolĊ w rozwoju przedsiĊbiorczoĞci na wsi.
Formy pomocy udzielanych przez AgencjĊ stanowią dopáaty i kredyty:
9 kredyt na realizacjĊ przedsiĊwziĊü inwestycyjnych w rolnictwie,
przetwórstwie rolno-spoĪywczym i usáugach dla rolnictwa,
9 kredyt na inwestycje z zakresu agroturystyki w gospodarstwie
rolnym,
9 dofinansowania dziaáalnoĞci związanej z podnoszeniem kwalifikacji zawodowej,
9 dofinansowanie zalesieĔ,
9 wspieranie rozwoju usáug mechanizacyjnych w ramach branĪowego programu wspólnego uĪytkowania maszyn rolniczych.
European Commission Directorate-General
Gáównym celem dziaáalnoĞci Departamentu jest kreowanie finansowych instrumentów wspomagania dziaáaĔ z zakresu ochrony Ğrodowiska.
Priorytetami przyĞwiecającymi podejmowanie decyzji o alokacji Ğrodków jest:
• Ochrona Ğrodowiska
• Zachowanie róĪnorodnoĞci przyrody i krajobrazu
• Wspomaganie paĔstw trzecich
Dotacje z Departamentu Generalnego udzielane są zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym na realizacjĊ zadaĔ zgodnych z wyznaczonymi priorytetami w zakresie:
o innowacyjnych dziaáaĔ w przemyĞle,
o technicznych dziaáaĔ lokalnych instytucji,
o ochrony fauny i flory
WysokoĞü udzielanego dofinansowania wynosi w zaleĪnoĞci od wagi projektu od 20 tysiĊcy do 60 tysiĊcy euro.
Banki
Coraz wiĊkszą rolĊ we wspieraniu finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce odgrywają banki. Ich liczba i róĪnorodnoĞü oferowanych
produktów przeznaczonych na ochronĊ Ğrodowiska roĞnie z roku na rok.
DziĊki wspóápracy z funduszami ochrony Ğrodowiska i gospodarki wodnej
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
58
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
oraz innymi fundacjami i instytucjami zarówno krajowymi, jak i zagranicznymi
rozszerzają one swoją ofertĊ o nowe, atrakcyjniejsze kredyty proekologiczne.
Zjawisko wiĊkszego zaangaĪowania siĊ banków w finansowanie inwestycji proekologicznych moĪna zauwaĪyü zwáaszcza od chwili przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Nastąpiáo wówczas wiĊksze zapotrzebowanie na rynku inwestycyjnym na nowe fundusze.
SpoĞród banków kredytujących inwestycje sáuĪące ochronie Ğrodowiska na uwagĊ zasáugują:
¾ Bank Gospodarstwa Krajowego,
¾ Bank BPH Spóáka Akcyjna,
¾ Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A.,
¾ Bank Inicjatyw Spoáeczno-Ekonomicznych,
¾ Kredyt Bank S.A.,
¾ Bank Wspóápracy Europejskiej S.A.,
oraz
¾ Europejski Bank Inwestycyjny,
¾ Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Najbardziej wyspecjalizowanym w finansowaniu przedsiĊwziĊü ekologicznych jest Bank Ochrony ĝrodowiska S.A. DziaáalnoĞü w sferze ekologii
to priorytet banku. Jego gáównym celem jest pozyskiwanie i gromadzenie
funduszy krajowych i zagranicznych oraz kierowanie ich do podmiotów inwestujących w przedsiĊwziĊcia przynoszące wymierne efekty ekologiczne.
Podstawowa dziaáalnoĞü banku na ekologicznym rynku finansowym polega
na udzielaniu kredytów na cele ekologiczne na warunkach preferencyjnych.
Nakáady na inwestycje ekologiczne w Polsce
Kwestia ochrony Ğrodowiska w ostatnich latach staáa siĊ wielkim wyzwaniem dla polskiego rządu. Sprostanie tym wyzwaniom oraz realizacja
wszystkich zamierzonych przedsiĊwziĊü okreĞlonych w polityce ekologicznej
paĔstwa i zgodnych z literą prawa ochrony Ğrodowiska wiąĪe siĊ z duĪymi
kosztami, których szacunki siĊgają blisko 40 mld euro, tj.120-150 mld zá.
Lata 2000-2005 charakteryzowaáy siĊ początkowo spadkiem nakáadów na ochronĊ Ğrodowiska. Utrzymujący siĊ poziom 1,6% PKB w latach 90.
wyraĨnie ulegá zmniejszeniu. W roku 2001 wynosiá tylko 0,9%.
Po kilku latach regresu, na rynku inwestycji ekologicznych daáo siĊ
zauwaĪyü pewne oĪywienie. Niewielki, ale rosnący wpáyw mają projekty inwestycyjne przy udziale Ğrodków Unii Europejskiej. W roku 2003 nakáady inwestycyjne na ochronĊ Ğrodowiska wzrosáy o 4% (w cenach bieĪących) i na
gospodarkĊ wodną ok. 17% (równieĪ w cenach bieĪących) w porównaniu do
roku 2002.
Istotnym problemem jest pozyskiwanie funduszy na inwestycje ekologiczne.
Struktura finansowania inwestycji proekologicznych od kilku lat nie
zmieniáa siĊ. Gáównym Ĩródáem ponoszenia nakáadów są Ğrodki wáasne in-
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
59
westorów. Ich udziaá w nakáadach na ochronĊ Ğrodowiska w latach 90. stanowiá poniĪej 40% w stosunku do wszystkich grup inwestorów, natomiast
w 2002 r. wzrósá do 49,3%.
ĝrodki finansowe na realizacjĊ przedsiĊwziĊü sáuĪących ochronie
Ğrodowiska mogą pochodziü:
¾ ze Ĩródeá publicznych,
¾ ze Ĩródeá prywatnych,
¾ z pomocy zagranicznej.
ĝrodki publiczne pochodzą z budĪetu paĔstwa, funduszy celowych oraz
budĪetów samorządowych. ħródáa te stanowią znaczącą czĊĞü rynku finansowego ochrony Ğrodowiska. Wykorzystywane są do wspierania ekologicznej polityki paĔstwa oraz lokalnych i regionalnych programów ekologicznych.
ĝrodki prywatne natomiast tworzą podmioty gospodarcze oraz banki
przy wspóáudziale osób fizycznych. ĝrodki wáasne przedsiĊbiorstw stanowiáy
w latach 2002-2004 ponad 46% ogólnych nakáadów na ochronĊ Ğrodowiska.
Pomoc zagraniczna w dziedzinie ekologii, udzielana w postaci darowizn i dotacji, jest przyznawana Polsce juĪ od 1990 r. NajwiĊksze fundusze
Polska uzyskaáa z Unii Europejskiej, co stanowiáo 90,8% wszystkich zagranicznych darowizn. WĞród krajów wspierających PolskĊ w ochronie Ğrodowiska znalazáy siĊ Niderlandy, Dania, USA. NajwiĊksze wsparcie udzielono
ochronie wód i gospodarce wodnej – 86,3%, ochronie powietrza – 5,2% oraz
ochronie powierzchni ziemi – 4,8%. ĝrodki te pochodzą z funduszy przedakcesyjnych, gáównie z funduszu PHARE oraz ISPA, a takĪe z funduszu SAPARD, którego zasadniczym celem jest wspieranie rolnictwa. Zagranicznymi
Ğrodkami finansowymi udostĊpnianymi w formie niskooprocentowanych poĪyczek czy kredytów zarządzają polskie fundusze i fundacje ekologiczne
oraz Bank Ochrony ĝrodowiska.
Zaobserwowany w latach 1999-2002 spadek nakáadów inwestycyjnych na ochronĊ Ğrodowiska byá w pewnym sensie spowodowany pogorszeniem siĊ sytuacji finansowej wielu podmiotów gospodarczych, które ze zrozumiaáych wzglĊdów wiĊcej uwagi poĞwiĊcaáy utrzymaniu siĊ na rynku niĪ
ekologii. Zainteresowanie bowiem przedsiĊbiorstw finansowaniem przedsiĊwziĊü ochronnych z wáasnych Ğrodków zaleĪy równieĪ w duĪej mierze od:
• dziaáania instrumentów ekonomicznych ochrony Ğrodowiska,
w tym systemu opáat i kar, preferencyjnych kredytów czy ulg podatkowych,
• dostĊpnoĞci tanich Ğrodków inwestycyjnych z innych Ĩródeá.
Roczne nakáady w Polsce na ochronĊ Ğrodowiska wynoszą 2,1 mld euro.
Jest to ogromna kwota niezbĊdna dla poprawy stanu Ğrodowiska naturalnego. Zaplecze finansowe, jakim dysponuje Polska, jest niewystarczające do
szybkiego i efektywnego przeprowadzenia wszystkich inwestycji ekologicznych, koniecznych do nadrobienia zaniedbaĔ ostatnich dziesiĊcioleci, w celu
zmniejszenia dystansu dzielącego nasz kraj z paĔstwami Unii Europejskiej.
Osiąganie pozytywnych wyników w ochronie Ğrodowiska jest w duĪej
mierze zaleĪne od skutecznego, zintegrowanego systemu finansowania.
W Polsce system ten opiera siĊ przede wszystkim na funduszach ekologicz-
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
60
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
nych. Są to trzy gáówne fundusze celowe niezaleĪne od budĪetu: Narodowy
Fundusz Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej wraz z funduszami wojewódzkimi, powiatowymi i gminnymi, Fundusz LeĞny oraz Fundusz Ochrony
Gruntów Rolnych.
NajwaĪniejszy z nich jest NFOĝiGW. Jest on najwiĊkszą instytucją
realizującą PolitykĊ Ekorozwoju PaĔstwa poprzez finansowanie inwestycji
związanych z ochroną Ğrodowiska. Zostaá utworzony na mocy ustawy z dnia
31 stycznia 1980 r. o ochronie i ksztaátowaniu Ğrodowiska. Dziaáa od 1 lipca
1989 r. Wszystkie fundusze utrzymują siĊ z opáat za korzystanie ze Ğrodowiska, wydatkując zgromadzone w ten sposób Ğrodki w formie preferencyjnych
poĪyczek i dotacji na dofinansowanie zadaĔ proekologicznych.7 Do funduszy
wpáywają równieĪ kwoty pochodzące z opáat i kar pieniĊĪnych z tytuáu naruszenia warunków korzystania ze Ğrodowiska oraz odszkodowaĔ, gromadzone na koncie funduszu celowego FOĝiGW (tab. 2).
Dochodami funduszu są ponadto wpáywy z przedsiĊwziĊü kulturalnych, organizowanych na rzecz ochrony Ğrodowiska, wpáat i zapisów osób
fizycznych i prawnych, Ğwiadczenia rzeczowe oraz dochody z dziaáalnoĞci
ekologicznych.8 Fundusz Narodowy oraz fundusze wojewódzkie ze wzglĊdu
na osobowoĞü prawną są wspomagane dochodami z operacji finansowych,
udziaáu w spóákach, oprocentowania na rachunkach bankowych, sprzedaĪy
papierów wartoĞciowych, kredytów oraz obligacji.
ĝrodki funduszy gminnych przeznaczane są na wspomaganie systemów kontrolnych, modernizacjĊ urządzeĔ technicznych, utrzymanie obszarów specjalnych i obszarów zielonych, zapewnienie wáaĞciwego skáadowania
odpadów oraz na edukacjĊ ekologiczną.
ĝrodki z funduszy powiatowych sáuĪą realizacji przedsiĊwziĊü związanych ze skáadowaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz na wspóáfinansowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym. Kapitaá pieniĊĪny zgromadzony przez fundusze wojewódzkie przeznaczony jest na
finansowanie gospodarki leĞnej, przeciwdziaáanie i likwidacjĊ skutków nadzwyczajnych zagroĪeĔ Ğrodowiska, wdraĪanie nowych technik i technologii
oraz wspieranie badaĔ naukowych prowadzonych w zakresie ochrony Ğrodowiska.
Narodowy Fundusz Ochrony ĝrodowiska swoje fundusze przeznacza na dziaáania proekologiczne o znaczeniu krajowym lub miĊdzynarodowym w zakresie postĊpu technicznego, programów badawczych i edukacyjnych, monitoringu Ğrodowiska oraz wspomagania regionalnych i ponadregionalnych programów zrównowaĪonego rozwoju i ochrony Ğrodowiska.
Funkcjonowanie Funduszu LeĞnego okreĞla ustawa o lasach, a zarządza nim Dyrektor Generalny Lasów PaĔstwowych.
7
8
Ustawa o finansach publicznych z dn. 26.11.1990 r.
www.mos.gov.pl
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
61
Tabela 2. Udziaá poszczególnych funduszy ochrony Ğrodowiska i gospodarki wodnej w dochodach z tytuáu opáat za korzystanie ze Ğrodowiska oraz kar pieniĊĪnych za naruszenie warunków korzystania ze
Ğrodowiska
Table 2. Share of individual funds of the environmental protection and the
water management in income from payments for using the environment and fines for the infringement of terms of use from the
environment
ħródáo dochodu
Opáaty i kary za usuwanie
drzew
Opáaty i kary za zrzut zasolonych wód kopalnianych oraz
emisjĊ NOx
Opáaty za skáadowanie odpadów i kary za niewáaĞciwe
skáadowanie
Pozostaáe opáaty i kary
GFOĝiGW
PFOĝiGW
WFOĝiGW
NFOĝiGW
100%
-
-
-
20%
10%
45,5%
24,5%
50%
10%
26%
14%
20%
10%
45,5%
24,5%
ħródáo: GUS, Ochrona Ğrodowiska, Warszawa 2006.
Source: GUS, Environmental protection, Warsaw 2006.
ĝrodki Funduszu LeĞnego pochodzą z odpisów ze sprzedaĪy drewna oraz są to róĪnego rodzaju kary, naleĪnoĞci i opáaty związane z wyáączeniem z produkcji gruntów leĞnych, a takĪe wynikające z odszkodowaĔ
cywilnoprawnych za szkody powstaáe w wyniku poĪarów czy teĪ przedwczesnego wyrĊbu drzewostanu. Zgromadzone fundusze przeznaczane są
w szczególnoĞci na wyrównywanie niedoborów powstających przy realizacji
zadaĔ gospodarki leĞnej.
Dochodami Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych są Ğrodki pochodzące z opáat za przejmowanie gruntów rolnych na cele nierolne oraz sprzedaĪ ziemi próchniczej. ĝrodki te przeznacza siĊ na ochronĊ, rekultywacjĊ
i poprawĊ jakoĞci gruntów rolnych, budowĊ i renowacjĊ stawów rybnych oraz
wypáatĊ odszkodowaĔ.
Szczególną rolĊ w finansowaniu inwestycji proekologicznych w Polsce zajmuje sektor bankowy. W ostatnich latach mogliĞmy zaobserwowaü
wzrost liczby banków aktywnie wáączających siĊ w sprawy ochrony Ğrodowiska, sukcesywnie rozszerzając swoje oferty o nowe instrumenty skierowane
na przedsiĊwziĊcia sáuĪące Ğrodowisku.
W 1994 r. 14 polskich banków podpisaáo deklaracjĊ ONZ „BankowoĞü a Ğrodowisko” w celu promowania poprzez wáaĞciwą politykĊ oraz
czynnoĞci gospodarcze i bankowe zasad ekorozwoju.
W polskim systemie bankowo-finansowym banki komercyjne swoją
dziaáalnoĞü kredytową kierują na inwestycje związane z modernizacją i rozbudową polskiego przemysáu oraz na inwestycje bezpoĞrednio związane
z ochroną Ğrodowiska, jak ochrona wód, atmosfery czy gospodarczego wykorzystania odpadów.
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
62
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
Bankiem, który wyspecjalizowaá siĊ w kredytowaniu inwestycji proekologicznych, jest Bank Ochrony ĝrodowiska S.A. Misją banku jest Ğwiadczenie kompleksowych usáug finansowych podmiotom realizującym projekty
na rzecz ochrony Ğrodowiska. Jego gáównym celem jest pozyskiwanie i gromadzenie krajowych i zagranicznych Ğrodków finansowych, a nastĊpnie kierowanie ich na obsáugĊ przedsiĊwziĊü niezbĊdnych dla zachowania i ochrony Ğrodowiska.9
ĝrodki finansowe pochodzące ze Ĩródeá zagranicznych wspomagające polskie Ğrodowisko moĪna podzieliü na:
- ekokonwersjĊ, czyli umorzenie czĊĞci polskiego dáugu zagranicznego,
- Ğrodki Unii Europejskiej uzyskiwane w ramach programu PHARE
oraz funduszy ISPA, SAPARD,
- kredyty preferencyjne,
- kredyty komercyjne.
Jedną z najatrakcyjniejszych dla Polski pomocy wspierających ekorozwój jest ekokonwersja, zaistniaáa dziĊki decyzji Klubu Paryskiego. Decyzja ta dotyczyáa anulowania 50% dáugu polskiego. Do realizacji porozumienia przystąpiáy Finlandia, Niemcy, Szwajcaria i Francja.
W najwiĊkszej wysokoĞci pomoc w formie dotacji na cele ochrony
Ğrodowiska jest udzielana z Unii Europejskiej w ramach programów PHARE.
Innym funduszem unijnym, z którego Polska otrzymywaáa pomoc
finansową, byá fundusz ISPA (Instrument for Structural Policie for Preaccession). Fundusz ten przeznaczony jest na tworzenie, modernizacjĊ i rozbudowĊ infrastruktury ochrony Ğrodowiska oraz infrastruktury transportowej.10 Na inwestycje ekologiczne w ramach tego funduszu przeznaczano
kwotĊ 156-192 mln euro rocznie.11 Program ISPA skoĔczyá siĊ z chwilą
przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, a zastąpiony zostaá Funduszem
SpójnoĞci.
Fundusz SAPARD zostaá utworzony w celu promowania rolnictwa przy
jednoczesnym osiągniĊciu poprawy stanu Ğrodowiska. Unia przeznaczyáa na
ten cel prawie 520 mln. euro rocznie.12
Polska otrzymuje teĪ bezzwrotną pomoc z Globalnego Funduszu ĝrodowiska GEF, który powstaá pod patronatem Banku ĝwiatowego.
Podsumowanie
Koniec roku 2003 przyniósá juĪ nieznaczną poprawĊ w inwestycjach
z zakresu ochrony Ğrodowiska. W roku 2004 nakáady na inwestycje proekologiczne wynosiáy 7,3 mld zá, podczas gdy w 2003 roku 6,8 mld zá. Realizacja
celów i zadaĔ zawartych w polityce ekologicznej Polski do 2015 r. wymaga
nakáadów w wysokoĞci ok. 200 mld zá.
9
www.bosbank.pl
J. ĝleszyĔski, Ekonomiczne Problemy Ochrony ĝrodowiska, ARIES, Warszawa 2000 r.
Raport Narodowego Funduszu Ochrony ĝrodowiska, Warszawa 2000 r.
12
www.minrol.gov.pl
10
11
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
ZN nr 82
ħródáa finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
63
Rok 2002 byá najgorszym rokiem dla ochrony Ğrodowiska. Poniesione
wydatki na ochronĊ Ğrodowiska i gospodarkĊ wodną osiągnĊáy wówczas najniĪszy poziom z dotychczas notowanych i wynosiáy zaledwie 6467,2 mln zá.
Zjawisko spadkowe byáo widoczne w caáej gospodarce Ğrodowiskowej.
Ogólne nakáady na ochronĊ Ğrodowiska w roku 2002 wynosiáy 29.099,4 mln zá,
podczas gdy juĪ w 2004 r. 30.094 mln zá, a w 2005 roku 30.302 mln zá. Udziaá
nakáadów na ochronĊ Ğrodowiska w produkcie krajowym brutto wynosiá w 2000
roku 4,5%, a w 2005 r. 3,1%.
Od roku 2002 nastąpiáa równieĪ zmiana kierunków inwestowania.
NajwiĊksze nakáady na ochronĊ Ğrodowiska poniesiono w gospodarce wodno-Ğciekowej. Nakáady finansowe w 2005 roku na gospodarkĊ wodną osiągnĊáy poziom 3.500 mln zá, natomiast w latach poprzednich byáy to inwestycje związane z ochroną powietrza atmosferycznego i klimatu. Nakáady
poniesione na ten cel w 2005 r. wyniosáy 1.200 mln zá, a dla porównania
w roku 1998 stanowiáy one 4.500 mln zá.13
NajwiĊkszy udziaá w finansowaniu inwestycji ekologicznych stanowią
Ğrodki wáasne inwestorów, co nie ulegáo zmianie juĪ od kilku lat.
Utrzymująca siĊ w ostatnich latach tendencja wzrostowa nakáadów
na ekologiĊ dobrze wróĪy polskiej gospodarce i caáemu Ğrodowisku.
ZawdziĊczamy to przede wszystkim wiĊkszej restrykcyjnoĞci przepisów
prawnych regulujących sprawy dotyczące korzystania i oddziaáywania na
Ğrodowisko, ograniczenia niektórych rodzajów dziaáalnoĞci gospodarczej
szczególnie niebezpiecznych dla Ğrodowiska, dobrze zorganizowanemu systemowi finansowania oraz rosnącej ĞwiadomoĞci ekologicznej spoáeczeĔstwa.
Literatura
1. Ochrona Ğrodowiska, GUS, Warszawa 2006.
2. ĝleszyĔski J., Ekonomiczne problemy ochrony Ğrodowiska, ARIES, Warszawa 2000.
3. Ustawa o finansach publicznych z dn. 26.11.1990.
4. Wierzbowski B., Rakoczy B., Podstawy prawa ochrony Ğrodowiska, Wydawnictwo Prawnicze Lewis Nexis, Warszawa 2005.
13
Ochrona Ğrodowiska, GUS, Warszawa 2006.
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
64
Seria: Administracja i Zarządzanie (9)2009
J. ToruĔski, H. WyrĊbek
ZN nr 82
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)