ZDOBNICTWO KSIĄŻKI RĘKOPIŚMIENNEJ Zdobienia ksiąg rękopiśmiennych: inicjały, bordiury, ornamenty marginalne lub miniatury.
ILUMINACJA to zdobienie rękopisów za pomocą efektów malarskich - barwnych i złotych inicjałów, ornamentów marginalnych i innych kompozycji ( iluminare - oświetlać, zdobić); to, co wykonano w kodeksie za pomocą farby i pędzla.
MINIATURA - łac. minium/ miniare - czerwona farba/ wprowadzanie do tekstów elementów malowanych czerwoną farbą. Miniatura to przedstawienie wmalowane pod, nad, obok tekstu, służące do ilustracji treści tekstu ( minium - czerwona farba).
Przy pewnych tekstach miniatury były stałe. Zasadnicze typy miniatur to:
miniatury wyodrębnione - całostronicowe, zajmujące partię obok tekstu, miniatury inicjałowe - łączone z inicjałem, mogą zawierać całe sceny,
miniatury winietowe - umieszczane w bordiurach, na marginaliach, ujmowane w medaliony.
Ponadto typ miniatury dedykacyjnej ze sceną przekazania rękopisu osobie zamawiającej; portret zleceniodawcy i postać miniaturzysty w warsztacie pracy - typ popularny w kręgu francuskim ( Żywot Chrystusa Guillaume'a de Ternay).
INICJAŁ - ozdobna pierwsza litera tekstu, ujęta w pole, najczęściej kwadratowe: na całą stronę, inicjały obrazkowe z miniaturą lub inicjał z wici, bez miniatury (w XIV w.).
FLORATURA - od flos - kwiat, rozwinięta dekoracja roślinna, etap pośredni między „wieżą” (wyrastającą z inicjału) a późnogotycką zamkniętą bordiurą. Często wychodziła z laski dzielącej kolumny. Niekiedy uznaje się ją jako typ bordiury (wykład dra Gruchały).
BORDIURY - obramowania stron zw. winietą ramkową, zdobienia marginesów (od jednego do czterech). Wyróżnia się bordiurę ciągłą i bordiurę z motywów pojedynczych.
Typy bordiur (wg wykładu):
floratura - elementy roślinne z kwiatami;
drolerie - wśród elementów roślinnych scenki rodzajowe, często humorystyczne. W znaczeniu ogólnym są to motywy groteskowe wprowadzane do dekoracji marginalnej jak małpki, łaziebniczki w Biblii Wacława IV , symbole astrologiczne i religijne (w Polsce w Psałterzu floriańskim i w Graduale Olbrachta );
winiety - ozdoby, które nie obejmują wszystkich marginesów (interlinearne, śródtekstowe).
Można także mówić o typach bordiur „narodowych”:
bordiury francuskie są cienkie, filigranowe, ażurowe wykorzystanie kwiatów, z wyrastającymi z ramki listkami, dużo światła ( Godzinki księcia de Berry , Godzinki Boucicaut );
bordiury w rękopisach z terenu Niemiec, Austrii, Czech i Polski (styl kontynentalny) są „ciężkie”, z dużych elementów roślinnych, ze scenami, medalionami (
(…)
… monumentalny, duży udział złota i emalii, posługiwanie się ikoną, w obrazach brak głębi perspektywistycznej, figury ustawiane frontalnie i symetrycznie na płaskim tle, obraz ma charakter symboliczny)
Bogate ramy dekoracyjne pierwszej strony
Typowe książki bizantyjskie: Psałterz Chludowa, Kodeks Dioskoridesa.
Dla książek użytkowych oprawy z deski pokrytej skórą. Księgi liturgiczne bogato oprawiane w złoto, srebro, zdobione kamieniami, kością słoniową, emalią → oprawy złotnicze/ ołtarzowe:
- z płaskorzeźbą z kości słoniowej w centrum okładziny górnej (ze sceną biblijną)
- bez rzeźby, wykonane w całości z blachy grawerowanej i wysadzanej kamieniami
- oprawy emaliowane.
Na wzorach iluminacji bizantyjskiej oparło się całe zachodnie malarstwo książkowe.
Reprezentacyjne rękopisy iluminowane mogły być pisane…
… w układach symetrycznych. W gotyku motyw wici akantu podstawowym elementem floratury na marginesach kodeksów. Od 1500 roku regresja na rzecz ornamentów renesansowych.
arabeska - ornament o układzie symetrycznym poziomym lub pionowym, oparty na motywie stylizowanej wici roślinnej wzbogaconej kwiatami, owocami, motywami zwierzęcymi, maszkaronami, elementami architektonicznymi, mobilami - kosze, wazony, rogi obfitości. Rozkwit arabeski w renesansie i klasycyzmie. W Polsce zanika po śmierci Samostrzelnika.
bianchi girari - białe sploty, ornament o formie splątanych łodyg roślinnych w iluminatorstwie włoskim 2 poł. XV - pocz. XVI wieku, zastosowanie skomplikowanych w rysunku białych płaszczyzn surowego pergaminu, odcinających się mocno od tła bordiury, pokrytego karminem, błękitem, zielenią.
girlanda - motyw…
… z kodeksów kościelnych rozszerzył się na książkę świecką (poezje, kroniki, pieśni ludowe; dzieła naukowe przyrodnicze, medyczne i filozoficzne miały skromniejszą szatę - rysunki piórkiem podmalowane akwarelą). Zdobiono także dokumenty, przywileje, dyplomy nobilitacyjne itp.
Gotyckie średniowiecze rozwinęło sztukę introligatorską. Zasadnicze typy opraw średniowiecznych:
Oprawy luksusowe: złotnicze, ołtarzowe…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)