DZIAŁANIE LUDZKIE Nie przypadkiem, kiedy mówimy o aktywności ludzkiej w języku potocznym, przeważnie używamy słów, które wskazują na coś więcej niż ruchy fizyczne, niż proste zachowanie. Mówimy, że ktoś modli się, pracuje, kłania, uczy się, kłóci, walczy, ucieka, odpoczywa, maluje. Te słowa opisują już nie zachowania, lecz coś więcej, zachowania z jakimś naddatkiem. Ten naddatek to znaczenie, albo inaczej sens tego, co robimy. Zachowanie wyposażone w znaczenie, sens, nazywamy w socjologii działaniem. Mówię „wyposażone ʺ w sen s, ponieważ znaczenie nie jest zawarte immanentnie, samo przez się, w żadnym zachowaniu, lecz może być dopiero zachowaniu nadane. Bieg to jest bieg i nic więcej. Czy to jest ucieczka czy pościg, czy trening, czy zabawa, czy wyścig, czy konkurencja olimpijska ‐ o tym decyduje nadane temu znaczenie. Nadane przez kogo? W pierwszym rzędzie przez samą jednostkę działającą. Macham ręką po to, aby pozdrowić znajomego, biegnę dlatego, że chcę podnieść swoją sprawność, śpiewam, bo mi wesoło na duszy. Wiążę w ten sposób moje zachowanie z jakimiś zamiarami, celami, powodami, racjami. Takie znaczenie nazwiemy motywacyjnym, intencjonalnym, albo ogólniej ‐ psychologicznym. Jest ono ‐ mówiąc przenośnie ‐ ukryte w naszych głowach, niedostępne bezpośrednio dla innych. Możemy co najwyżej wnioskować o tym, co ktoś robi, z pewnych obserwowalnych wskaźników, na przykład sytuacji, w której działanie zachodzi. Czasem wskaźniki mówią dużo, pozwalają nam na to, co Max Weber nazywał „rozumieniem bezpośrednimʺ działania. Jeżeli widzimy biegacza na stadionie olimpijskim, to praktycznie możemy być pewni, że startuje w zawodach, a nie ucieka. Jeżeli widzimy kogoś biegnącego ulicą w stronę stojącego na przystanku autobusu, to praktycznie możemy być pewni, że chce do niego wskoczyć. Kiedy indziej działanie jest mniej oczywiste. Ktoś długo stoi na rogu ulicy. Może czeka na narzeczoną, a może to złodziej, który obserwuje upatrzone mieszkanie, a może żebrak, a może terrorysta, oczekujący na przejazd prezydenta? Gdy ktoś znajdzie się w takiej trochę podejrzanej sytuacji, często stara się dać jakiś sygnał ułatwiający innym odczytanie jego niegroźnych intencji, na przykład ciągle spogląda na zegarek, żeby wskazać, że po prostu czeka na kogoś spóźnialskiego. Działanie może być niekiedy kompletnie nieprzejrzyste. Na chodniku przy Piątej Alei w Nowym Jorku widziałem kiedyś w lecie leżącego mężczyznę w kąpielówkach, zwróconego do słońca. Do dziś nie wiem, co on tam robił, czyżby się opalał wśród spalin i kurzu? Kiedy sens działania jest zupełnie ukryty, możemy pytać: „co robisz?ʺ albo „po co to robisz?ʺ. Zakładamy wtedy, że każdy rozumie sens własnych działań i że powie nam prawdę. Otóż, i pierwsze, i drugie założenie może być mylne. Psychoanaliza dowodzi już od czasów Zygmunta Freuda, że jest cała bogata kategoria działań podświadomych, z których rzeczywistego znaczenia ludzie nie zdają sobie sprawy. A po drugie, nawet kiedy wiedzą, co robią, ludzie często kłamią, kamuflują, konfabulują, mają swoje powody, by nie ujawniać
(…)
… w euforii pod walącym się murem berlińskim. Kibice angielscy demolują sklepy i podpalają samochody po przegranej w Pucharze Europy. Arabowie płaczą, drą szaty w rozpaczy i rzucają się na trumnę podczas pogrzebu ofiar konfliktu w strefie Gazy. Pijany mąż krzyczy i bez powodu bije żonę. Otello dusi w szaleństwie zazdrości Desdemonę. Życie społeczne pełne jest działań tego rodzaju. W takich sytuacjach wszelka…
… w ścianę ‐ to nie ma tu bezpośredniego adresata, do którego bym się zwracał. Do opisania takich działań, które skierowane są ku innym ludziom, polski socjolog Florian Znaniecki używał terminu „czynności społeczneʺ. W zależności od ich znaczenia wyróżniał m.in. czynności wychowawcze, edukacyjne, władcze, zabawowe, informacyjne, wyrażające się w pytaniach, pouczeniach, prośbach, rozkazach, udzielaniu pomocy…
… jest raczej kulturowo potępiana. Tu kulturowo wymagane od partnerów są inne orientacje: miłość, lojalność, zaufanie, solidarność. Mogą być wreszcie całe cywilizacje zdominowane przez racjonalność i inne, gdzie liczą się bardziej np. tradycje czy emocje. Max Weber twierdził, że nowoczesna cywilizacja zachodnia cechuje się coraz większym „odczarowaniem świataʺ i dominacją racjonalności…
… czy rozrywkowym, z definicji związanym z uwolnieniem emocji. Od orgii czy tańców plemiennych, aż do dyskoteki, karnawału w Rio, techno‐party albo „parady miłościʺ ‐ oto sytuacje, w których normalne ograniczenia emocjonalne zostają zawieszone. W znacznie mniejszym stopniu emocje wkraczają w kontekst zawodowy czy edukacyjny. Pod tym względem istotne różnice występują też pomiędzy rozmaitymi zbiorowościami…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)