Rozwój szkół sokratycznych mniejszych oraz powody ich upadku i zaniku
Diogenes z Synopy i rozwój cynizmu
Diogenes i radykalizacja cynizmu
Diogenes urodził się pod sam koniec V wieku przed Chrystusem w Synopie, zmarł w wieku IV. Starożytne źródła mówią, że był uczniem Antystenesa, twórcy cynizmu teoretycznego. Tezy, że twórcą cynizmu był Diogenes, nie da się utrzymać; można natomiast postulować jego osobę jako twórcę cynizmu praktycznego. Przypisywano mu autorstwo wielu pism, ale żadne do nas nie dotarło. Diogenes stał się najbardziej typowym przedstawicielem i symbolem tego ruchu duchowego. Doprowadził do skrajności naukę Antystenesa i uczynił ją istotą swojego życia. Zburzył klasyczny obraz człowieka greckiego, a nowy obraz, który sam zaproponował, szybko został uznany za paradygmat. Mówił: „szukam człowieka”, chodząc z zapaloną lampą w środku dnia, co miało znaczyć: „szukam człowieka, który żyje zgodnie ze swoją najbardziej autentyczną istotą”. Często tez powtarzał, że „bogowie dali ludziom życie łatwe, ale tę łatwość zakryli przed ich wzrokiem”. Zadaniem, jakie Diogenes sobie postawił, było pokazanie, że człowiek sam dysponuje tym, czego potrzebuje do szczęścia.
Sokrates twierdził, że naturę człowieka stanowi jego dusza, pojęta jako rozum i świadomość. U Antystenesa ujęcie to zostało wprawdzie wyraźnie potwierdzone, ale już trochę zachwiane. U Diogenesa, natomiast, zdecydowaną przewagę zyskały wymagania naturalistyczne (a nawet materialistyczne). Echo sokratejskiej nauki jest wprawdzie nadal słyszalne: Diogenes pokazuje, że celem życia moralnego jest „harmonia duszy”. Niemniej, Diogenes pozbawia te stwierdzenia treści: odmawia wszelkiej wartości temu, co według Sokratesa było jedynym pokarmem duszy, wiedzy i kulturze, a z drugiej strony czyni elementarne potrzeby bytu zwierzęcego fundamentem, na którym opierają się reguły życia ludzkiego (należy żyć bez „koniecznych” celów). Diogenes odrzucił matematykę, fizykę, astronomię, muzykę, dociekania metafizyczne, a nawet sokratejską dialektykę ze wszystkimi jej zabiegami. Wraz z jego postacią cynizm stał się najbardziej antykulturalną filozofią spośród tych znanych w Grecji i na Zachodzie.
Miernikiem życia jest dla Diogenesa zachowanie zwierzęcia, zinterpretowane przez ludzki rozum. A zachowanie zwierzęcia mówi, że niemal wszystkie dążenia i czyny człowieka są wymuszone, nienaturalne i niepotrzebne. Stanowisko to okazuje się bardzo aporetyczne, bowiem miernikiem nie jest życie zwierzęcia jako takie, ale rozum, który je interpretuje. Nadto sposób zachowania się zwierzęcia dzieli od zachowania człowieka przepaść wolności i wyboru, która sprawia, że te dwa sposoby zachowania nie mogą być porównywane. Wydaje się, jednak, że Diogenes jest tego świadomy - wszak to w wolności upatrywał on zasadę i cel swego życia.
(…)
… miał szczególnie natarczywie ukazywać marność dóbr świata i odsłaniać złudność okrywających je pozorów (do tych jego wywodów odwoływał się później Marek Aureliusz). Wydaje się nadto, że występował przeciwko hedonizmowi; utrzymywał, że gdyby szczęście miało być utożsamione z przyjemnością, to nikt nie byłby szczęśliwy, gdyż w każdej chwili człowiek odczuwa więcej cierpień niż przyjemności. W związku…
… jest ustrój rządzący wszechświatem.
Diogenes utrzymywał, że mędrzec nie potrzebuje ani pomocy bogów, ani nagród pośmiertnych. Mimo to wierzył, że bóstwo istnieje i że „wszystko jest pełne bogów”. Przy takich przekonaniach, aby żyć, musiał prosić innych o to, czego potrzebował. W takiej sytuacji zachowywał się wyniośle, z hardością kogoś, kto otrzymuje coś, co mu się należy.
Diogenes a epoka hellenistyczna
Diogenes dawał wyraz wielu wymogom epoki hellenistycznej. Ludzie tej epoki przejęli od niego przesłanie: życie wystarcza sobie.
Krates i inni naśladowcy Diogenesa
Najwybitniejszym uczniem Diogenesa był Krates z Teb, który dożył prawdopodobnie początku III wieku przed naszą erą. Opowiadał się on za koncepcją, według której bogactwo i sława nie są dla mędrca dobrami, lecz raczej złem i mają wartość…
… przyjemności, przywiązanie do bogactwa oraz żądzę władzy. Stwierdzili, że prowadzą one człowieka tylko do nieszczęścia, co podchwycili zarówno stoicy, epikurejczycy i sceptycy. Motyw apatii i autarkii stanie się wspólny dla nauki wszystkich szkół hellenistycznych.
O tym, że filozofia cynicka okazała się mniej trwała niż filozofie epoki hellenistycznej, zadecydowały: ekstremizm, głęboki brak równowagi…
…, a nawet do pogardzania nimi. To pogardzanie przyjemnościami, które głosił już Antystenes, w życiu Diogenesa jest czymś fundamentalnym. Przyjemność w jego pojęciu nie tylko zmiękcza ciało i ducha, ale i czyni człowieka niewolnikiem rzeczy oraz innych ludzi, a więc uniemożliwia urzeczywistnienie autarkii i apatii, których mędrzec pragnie najbardziej. Oprócz oderwania się od przyjemności, równie podstawowe jest wyzwolenie…
… potrzebna jest energia duchowa daleko wykraczająca poza energię, jaką może dysponować natura zwierzęca. Duchowe ubóstwo cynizmu polega na odrzuceniu nauki i kultury, na zredukowaniu spekulatywnego aspektu swojego przesłania do takiego poziomu, że przesłanie to okazuje się niezdolne o teoretycznego uzasadnienia samego siebie.
Zmierzch i koniec szkoły cyrenaików
Odmiany cyrenaizmu
Jest rzeczą…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)