ANARCHIZM [gr.], doktryna polit. i ruch społ. sprzeciwiające się wszelkiej władzy publ., postulujące likwidację państwa i zastąpienie go ustrojem bezpaństw., opartym na wolnych od jakiegokolwiek przymusu, samorzutnie powstających związkach producentów i konsumentów; anarchizm uznawał wolność za wartość nadrzędną, odrzucał wszelkie autorytety. Idee anarchizmu występowały we wszystkich okresach hist., a ich śladów doszukać się można już w staroż. filozofii, zwł. u niektórych gr. sofistów, cyników i stoików, odnoszących się negatywnie do instytucji państwa. Pierwszym nowoż. myślicielem, wyrażającym poglądy anarchistyczne, był W. Godwin. Dojrzałą postać idee anarchizmu osiągnęły w XIX w., gł. dzięki P.J. Proudhonowi (pierwszy użył nazwy anarchizm), którego koncepcja mutualizmu (pomocy wzajemnej) oraz postulaty federalizmu i samorządności otworzyły drogę do rozwoju doktryny i ruchu. Anarchizm nigdy nie był zwarty i jednolity pod względem polit., teoret. czy organizacyjnym. Chronologicznie można go podzielić na anarchizm indywidualistyczny, anarchizm kolektywistyczny i anarchizm komunistyczny; w późniejszym okresie kierunki te występowały razem. Anarchizm indywidualistyczny został zapoczątkowany pod koniec XVIII w. przez Godwina, a rozwinięty przez Proudhona oraz M. Stirnera. Anarchiści indywidualistyczni występowali nie tylko przeciwko państwu, również przeciwko społeczeństwu, narodowi, rodzinie twierdząc, że są one źródłem przymusu i zniewolenia jednostki. Negowali społ. naturę człowieka. Dążyli do wolności poza społeczeństwem, gloryfikowali zdrowy egoizm i kult własnego ja. Uważali, że najwyższym prawem dla człowieka powinna być korzyść własna. Rozwój anarchizmu jako ruchu społ. zbiega się w czasie z upowszechnieniem idei kolektywistycznych. Anarchizm kolektywistyczny został zapoczątkowany w 2 poł. XIX w. przez M.A. Bakunina. Przewidywał on likwidację własności prywatnej i oddanie jej do dyspozycji swobodnie stworzonych kolektywów (wspólnot produkcyjnych, zarówno w miastach, jak i na wsi). Rozwinął anarchistyczną krytykę państwa, wzywał do wywołania rewolucji społ., której celem bezpośrednim byłaby jego likwidacja i urzeczywistnienie ideału społeczeństwa bezpaństwowego. Uważał, że rewolucja może być także przygotowana przez tajną organizację spiskową, której zadaniem byłoby doprowadzenie do wybuchu rewolucji. Do realizacji tych celów Bakunin powołał 1864 tajną organizację spiskową: Bractwo Międzynar., a 1868 Międzynar. Alians Demokracji Socjalist., który przyłączył się do I Międzynarodówki. Ostry konflikt personalny z K. Marksem oraz zasadnicze różnice o charakterze teoret.-programowym i organiz. sprawiły, że na kongresie w Hadze (1872) Bakunin i jego zwolennicy zostali usunięci z I Międzynarodówki. Nie uznali jednak tej decyzji i od 1877 zwoływali kongresy własnej międzynarodówki. Od tego czasu ruch anarchistyczny rozwijał się w walce z ruchem socjalist.; zwolenników miał gł. we Włoszech, Hiszpanii, Szwajcarii rom., Francji i Rosji. Na przeł. lat 70. i 80. ukształtował się anarchizm komunistyczny i wkrótce zaczął dominować w ruchu anarchistycznym. Głównym teoretykiem był P.A. Kropotkin, poza tym E. Malatesta, S. Faure, J. Grave, E. Reclus. Usiłowali oni połączyć anarchistyczne hasło absolutnej wolności z zasadami gospodarki komunist.: wspólne wytwarzanie i równy podział wytworzonego produktu. Pod względem taktycznym kładli nacisk nie na akcje terrorystyczne, lecz na agitację i propagandę. Kropotkin usystematyzował założenia i cele anarchizmu; anarchizm komunistyczny wyłożony przez niego jest szczytową fazą rozwoju doktryny. Doktryna i ruch anarchizmu stały się punktem wyjścia działalności terrorystycznej w 2 poł. XIX w., zwł. w 1880 1900, skierowanej przeciw reprezentantom władzy państw. (m.in. zamachy na prez. Francji M. Carnota, ces. Wilhelma I, prez. USA W. McKinleya). Akcja terroru indywidualnego spowodowała ostre represje przeciwko anarchizmowi (w wielu państwach wydano specjalne ustawy uznające anarchizm za przestępstwo). Na pocz. XX w., kiedy załamała się działalność terrorystyczna, anarchiści zaczęli szukać nowych rozwiązań i sojuszników, zmieniając taktykę działania, m.in. nawiązali kontakty z ruchem syndykalistycznym ( syndykalizm).
(…)
… pism i biuletynów o minim. zasięgu. Powstała Międzynar. Federacja Anarchistyczna, której pierwszy kongres odbył się 1949 w Paryżu, a drugi 1958 w Londynie. Mimo upadku idei anarchizmu w ortodoksyjnej formie, jego pojedyncze składniki można odnaleźć w poglądach ekologów, przedstawicieli tzw. nowej lewicy i przywódców buntu studenckiego lat 60. Z doświadczeń anarchizmu korzysta terroryzm współczesny…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)