Warunki naturalne Ukształtowanie poziome Długość linii brzegowej Azji, najbardziej rozczłonkowanej po Europie, wynosi 62 tys. km; półwyspy stanowią 18,4% powierzchni Azji (największe: Jamał, Gydański, Tajmyr, Czukocki, Kamczatka, Koreański, Indochiński, Indyjski, Arabski, Azja Mniejsza), wyspy ok. 5% (gł. wyspy: Ziemia Pn., Nowosyberyjskie, Kuryle, Sachalin, Japońskie, Tajwan, Archipelag Malajski, Filipiny, Cejlon, Cypr); największa odległość od morza wynosi 2500 km.
Ukształtowanie pionowe Azja jest po Antarktydzie najbardziej wyniesioną częścią świata — średnia wys. 950 m; wAzji znajduje się najwyższy szczyt Ziemi (Mount Everest, 8848m) inajgłębsza depresja (M. Martwe, pow. wody 405 mp.p.m.) oraz kryptodepresja (dno jez. Bajkał 1165 mp.p.m.); ok. 75% powierzchni Azji stanowią góry iwyżyny, ciągnące się od M.Egejskiego iM. Czarnego przez cały ląd Azji. Młode kenozoiczne systemy górskie typu alp. tworzą 2 łuki: centralnoazjat. ioceaniczny. Łuk centralnoazjat. rozciąga się od Azji Mniejszej (Góry Pontyjskie iTaurus), przez Kaukaz, Wyż. Irańską (góry Elburs iHindukusz na pn. oraz Zagros iSulejmańskie na pd.), Karakorum, Himalaje do G.Arakańskich iArchipelagu Malajskiego. Drugi łuk oddziela wyspowym łańcuchem górskim przybrzeżne morza od O.Spokojnego (góry Kamczatki, Kuryli, Japonii, Filipin iArchipelagu Malajskiego). Starsze paleozoiczne imezozoiczne systemy górskie występują wśrodk., pn. iwschodniej Azji (góry Tien-szan, Ałtaj, Sajany, Stanowe, Wierchojańskie, Czerskiego, Kołymskie, Południowochińskie). Cechą charakterystyczną rzeźby Azji są rozległe, wysoko położone płaskowyże (wyż.: Anatolijska, Armeńska, Irańska, Pamir, Mongolska, Tybetańska) oraz zapadliskowe kotliny śródgórskie (Kaszgarska, Dżungarska, Cajdamska). Wpn.-zach. części Azji rozciągają się największe na Ziemi niziny (Zachodniosyberyjska iTurańska); wpozostałej części Azji niziny występują gł. wstrefie przybrzeżnej (Północnosyberyjska, Chińska) lub wprzedgórskich obniżeniach (Mezopotamska, Hindustańska).
Budowa geologiczna Azja ma b.zróżnicowaną budowę geol.; najstarszymi częściami Azji są platformy prekambryjskie: wschodniosyberyjska ztarczą ałdańską itarczą anabarską, północnochińsko-koreań. ztarczą szantuńsko-koreań., środk. ipołudniowochiń., dekańska, ztarczą otej samej nazwie. Podłoże tych platform jest zbud. zprekambryjskich skał metamorficznych imagmowych (głębinowych iwylewnych); podłoże to jest przykryte pokrywą osadów paleozoiczno-mezozoicznych (a miejscami ikenozoicznych), spod których wyłania się ono tylko wobrębie tarcz. Wpokrywie osadowej występują miejscami skały wulk., odużej miąższości (niecka tunguska, trapy dekańskie). Inne prekambryjskie masywy: indochiń., tybet., tanguski, masywy Anatolii iśrodk. Iranu występują wmłodszych łańcuchach górskich. Platformę prekambryjską wsch. Syberii obrzeżają łańcuchy górskie powstałe wmłodszych orogenezach; są to łańcuchy Kazachstanu, Tien-szanu, Kunlunu, Ałtaju, Sajanów, G.Stanowych, Dżugdżuru, Wielkiego iMałego Chinganu, G.Jabłonowych, Qilian Shan iHuaiyang Shan; są one zbud. zmetamorficznych, magmowych iosadowych skał prekambru ipaleozoiku, sfałdowanych worogenezach wpóźnym proterozoiku ipaleozoiku (orogenezy kaledońska ihercyńska). Na zach. od prekambryjskiej platformy wschodniosyberyjskiej rozpościerają się platformy paleozoiczne — zachodniosyberyjska iturańska. Podłożem tych platform są zdenudowane łańcuchy kaledonidów ihercynidów, które na zach. wynurzają się spod pokrywy osadowej jako hercyński łańcuch Uralu,
(…)
…. od prekambryjskiej platformy wschodniosyberyjskiej rozpościerają się platformy paleozoiczne — zachodniosyberyjska iturańska. Podłożem tych platform są zdenudowane łańcuchy kaledonidów ihercynidów, które na zach. wynurzają się spod pokrywy osadowej jako hercyński łańcuch Uralu, Nowej Ziemi iTajmyru; są one zbud. zmetamorficznych, magmowych iosadowych skał prekambru ipaleozoiku. Na pn.-wsch. ina południu Azji wznoszą…
… wciągu kredy itrzeciorzędu iprzyłączone do Azji. Pacyficzny system azjat. alpidów (wyspy: Sachalin, Kuryle, Japońskie, Filipińskie, Tajwan, Archipelag Malajski) jest zbud. ze skał paleozoiczno-kenozoicznych. Ruchy górotwórcze trwają tu do dziś (trzęsienia ziemi idziałalność wulk.). Wzdłuż pacyficznych alpidów ciągną się rowy oceaniczne: Aleucki, Kurylsko-Kamczacki, Japoński, Bonin, Mariański, Filipiński…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)