UWAGI O NOWYM INSTRUKCJI PUBLICZNEJ UKŁADZIE .
Są to fragmenty broszury Grzegorza Piramowicza Uwagi o nowym instrukcji publicznej układzieprzez Kommissyją Edukacyi Narodowej uczynionym ku objaśnieniu chcących o nim wiedzieć i sądzić. Warszawa 1776. broszura broni i uzasadnia program szkolny zaproponowany przez Komisję.
Edukacja narodowa jest interesem publicznym. Dlatego obywatele, którzy tworzą naród u uczestniczą w rządzie powinni wiedzieć i sądzić o tym co się w projektach i zarządzeniach poczynionych dzieje.
Jakiż cel z powodu zdrowego zdania i miłości Ojczyzny powinien być zamierzony instrukcyi publicznej? Oto aby młódź nabyła na wiek dalszy potrzebne światła, które by ją kierowały w życiu prywatnym i publicznym do zupełnego wykonania, co powinien człowiek, chrześcijanin i obywatel, aby i sobie i drugim stał się pożytecznym. W Rzeczypospolitej każdy szlachcic, jako zaszczycony przywilejem prawodawstwa, mogący sprawować urzędy publiczne i wpływać zawsze w rząd krajowy, powinien mieć dobrze do takich końców przysposobiony umysł i objaśniony rozum - albo stanie się niezdatny do swojego powołania i wyda się na niebezpieczeństwo tysięcznych błędów, szkodliwych powszechności narodowej.
Młodzian szlachetnie urodzony ma być człowiekiem prywatnym, mającym domowe związki, domowe potrzeby, domowe sprawy, a mianowicie ma być ziemianinem, którym to imieniem miło i chwalebnie było się nazwać przodkom naszym w owych wiekach dobrych obyczajów, szlachetności umysłu, męstwa i sławy narodu. Tenże sam młodzian ma być człowiekiem publicznym, wchodzącym w rząd najwyższy krajowy, stanowiącym prawa, urzędnikiem dozierającym ich wykonania. Chrześcijańska religia ma w nim gruntować i poświęcać powinność człowieka i powinność obywatela. Żeby więc nauki były pożytecznymi dla młodziana to naznaczenie mającego, trzeba, aby go w obowiązku poświęcały, uczyły wykonania powinności, uczyniły go zdatnym do rządzenia się w domu i rządzenia w Rzeczypospolitej. Dobrze będzie, kiedy do tych istotnych umiejętności przyłączą się nauki miłe, bez których szpetnie jest pokazać się na świecie człowiekowi dobrze urodzonemu.
Nauka chrześcijańska jest na czele wszystkich innych. Przez pierwsze trzy lata będzie nauczana w szkole, przez cztery następne w kościele na kazaniach. Do nauki chrześcijańskiej przyłączona jest nauka moralna (w Obwieszczenie względem ksiąg elementarnych ) Nauka ta na prawie przyrodzonym zasadzona, stopniami przez wszystkie klasy prowadzona, zakończy się na prawie politycznym, na prawie narodów i wiadomości prawa polskiego. Przez stopnie, którymi obyczajowa nauka prowadzona być ma, rozumie się rozłożenie jej przez szkoły (klasy), przystosowane do pojętności i wieku rosnącego dziecka i do okoliczności, w których się znajduje. I tak dawać mu będą nauki o powinnościach ku rodzicom, krewnym, nauczycielom, rówieśnikom, sługom, przyjaciołom, etc. Podwyższać się będą nauki z powiększonym wiekiem. Powiedzą mu co winien sąsiadom, współobywatelom, zwierzchności, Ojczyźnie powierzchowności ludzkiej; oświecą go jakie są każdego stanu, każdego urzędu obowiązki; jak każdy obywatel ma prawo być wolnym, być swojej własności pewnym, być w używaniu jej bezpiecznym. Dopiero cały bieg tej nauki zakończy podanie wiadomości prawa politycznego, prawa narodów, a mianowicie prawa ojczystego.
(…)
…. Każdy obywatel Rzeczypospolitej powinien być żołnierzem. Nie można w tych czasach być żołnierzem bez umiejętności liczby i rozmiaru, arytmetyka i geometria dobrze urodzonemu jest więc niezbędnie potrzebna. Nauka fizyki i historyji naturalnej. Czyli o tym co nam Dawca natury nadał. Czyli to są zwierzęta krzewy i rośliny, czyli co ziemię otacza lub co ziemia w swych wnętrznościach zawiera.
Wiadomości o rolnictwie…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)