Fragment notatki:
ZROZUMIEĆ
POLITYKĘ UNII
EUROPEJSKIEJ
Wspieranie
stabilności,
wzrostu
gospodarczego
i dobrobytu
w Europie
Unia
gospodarcza
i walutowa
oraz euro
D o b r ze f unkc jo n ując a unia
go s p o d ar c za i wal ut owa o r az s il na
i s t ab il n a wal ut a eur o s ą p o d s t awą
o t o c zenia go s p o d ar c zego
s p r zyjając ego wzr o s t owi
go s p o d ar c zem u w Eur o p ie.
SPIS TREŚCI
Dlaczego potrzebujemy unii
gospodarczej i walutowej?
Wspólna polityka dotycząca
wspólnej waluty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
ZROZUMIEĆ POLITYKĘ
UNII EUROPEJSKIEJ
W jaki sposób UE prowadzi działania
w tej dziedzinie
Polityka dotycząca stabilności
i wzrostu gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . 7
Niniejsza publikacja stanowi część serii, w której wyjaśnia się
działania UE w różnych obszarach działalności, powody jej
zaangażowania i osiągane przez nią wyniki.
Publikacje z tej serii można pobrać pod adresem:
Czym zajmuje się UE
W jaki sposób UE koordynuje
podejmowanie decyzji gospodarczych . . 10
http://europa.eu/pol/index_pl.htm
Gospodarka UE – większa kontrola,
większy wzrost gospodarczy,
wychodzenie z kryzysu . . . . . . . . . . . . . . 12
Perspektywy
Przyszłościowa polityka na rzecz
długoterminowej stabilności
i długoterminowego wzrostu
gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Jak działa UE
Strategia „Europa 2020” – europejska strategia
na rzecz wzrostu gospodarczego
Ojcowie założyciele UE
Agenda cyfrowa
Badania i innowacje
Bezpieczeństwo i sprawy wewnętrzne
Bezpieczeństwo żywności
Budżet
Cła
Działania w dziedzinie klimatu
Energia
Handel
Konkurencja
Konsumenci
Kształcenie, szkolenie, młodzież i sport
Kultura i sprawy audiowizualne
Migracja i azyl
Podatki
Polityka regionalna
Pomoc humanitarna
Przedsiębiorstwa
Rolnictwo
Rozszerzenie
Rozwój i współpraca
Rybołówstwo i gospodarka morska
Rynek wewnętrzny
Sprawy zagraniczne i polityka bezpieczeństwa
Środowisko
Transport
Unia gospodarcza i walutowa oraz euro
Wymiar sprawiedliwości, obywatelstwo i prawa podstawowe
Zatrudnienie i sprawy społeczne
Zdrowie publiczne
Zwalczanie nadużyć finansowych
Zrozumieć politykę Unii Europejskiej:
unia gospodarcza i walutowa oraz euro
Komisja Europejska
Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej
Publikacje
1049 Bruksela
BELGIA
Tekst ukończono w październiku 2012 r.
Ilustracja na okładce i s. 1: © ccvision.de
2013 – 16 s. – 21 × 29,7 cm
ISBN 978-92-79-23937-3
doi:10.2775/38184
Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2013
© Unia Europejska, 2013
Zezwala się na powielanie niniejszej broszury.
Wykorzystywanie lub powielanie pojedynczych zdjęć
wymaga bezpośredniej zgody posiadaczy praw autorskich.
U N I A
G O S P O D A R C Z A
I
W A L U T O W A
O R A Z
3
E U R O
Dlaczego potrzebujemy unii gospodarczej
i walutowej?
Wspólna polityka dotycząca wspólnej waluty
Od tego czasu strefa euro rozszerzyła się i objęła 17 państw
Unii Europejskiej. Stanowi ona uzupełnienie „jednolitego
rynku” bez granic, na którym we wszystkich państwach UE
swobodnie przepływają towary, osoby, usługi i kapitał.
UE jest jedną z największych gospodarek na świecie
obejmującą 500 mln konsumentów w 27 państwach
członkowskich. Przypada na nią ponad jedna trzecia
światowego handlu i jedna piąta światowej produkcji.
Dobrze funkcjonująca unia gospodarcza i walutowa jest
podstawą stabilnego otoczenia gospodarczego
sprzyjającego wzrostowi gospodarczemu w strefie euro i na
jednolitym rynku. Utrzymanie silnego i stabilnego euro ma
zasadnicze znaczenie, ponieważ waluta ta ma bezpośredni
wpływ na wzrost gospodarczy, zatrudnienie i powodzenie
przedsiębiorstw w UE. Wpływa ona również na dostępność
kapitału inwestycyjnego, stabilność finansów publicznych
i emerytur oraz zdolność do finansowania systemów opieki
społecznej i zabezpieczenia społecznego w Europie.
W wyniku kryzysu gospodarczego i finansowego, który
rozpoczął się w 2008 r., zwrócono uwagę na potrzebę
wzmocnienia zarządzania gospodarczego w UE i w strefie
euro. Słabe zarządzanie doprowadziło do
niezrównoważonego rozwoju niektórych długów i deficytów
publicznych. Spowodowało to kryzys zadłużeniowy
dotykający niektóre państwa UE, które są obecnie
zobowiązane do prowadzenia ścisłej polityki dotyczącej
ograniczenia deficytu. W obecnych niespokojnych finansowo
czasach Unia Europejska, występując jako jeden istotny
blok gospodarczy, pokazała, jak może przetrwać kryzys
i pomóc pojedynczym państwom członkowskim, które
w przeciwnym razie byłyby bardziej podatne na zagrożenia.
© Reuters/BSIP
Euro jest znanym elementem codziennego życia – walutą
tą posługuje się ponad 332 mln obywateli UE w celu
zaspokojenia codziennych potrzeb, zaoszczędzenia środków
na przyszłość i inwestowania w przyszłość. Faktycznie do
2020 r. pełnoletność osiągnie pokolenie, które będzie znało
tylko euro jako swoją walutę krajową. Historia euro
rozpoczęła się, gdy przywódcy UE uzgodnili utworzenie unii
gospodarczej i walutowej (UGW), w której funkcjonowałaby
jedna waluta, co zostało zapisane w traktacie z Maastricht
podpisanym w 1992 r. Po kilku latach przygotowań,
polegających na ukończeniu procesu tworzenia jednolitego
rynku i utworzeniu Europejskiego Banku Centralnego,
w latach 1999–2002 dwanaście państw członkowskich UE
wycofało własne waluty krajowe – takie jak gulden, frank
i peseta – i połączyło się w strefę euro, w której zaczęła
funkcjonować jedna waluta – euro.
Ponad 332 mln obywateli UE posługuje się
euro na co dzień.
Jedna waluta dla Europy
Euro oferuje wiele korzyści dla obywateli i przedsiębiorstw,
handlu i wzrostu gospodarczego oraz wzmacnia głos
Europy na świecie. W latach 70. i 80. XX w. wiele państw
UE odnotowywało bardzo wysokie wskaźniki inflacji –
niektóre z nich wynosiły 20% i więcej. Inflacja obniżyła się,
gdy rozpoczęły one przygotowania do przyjęcia euro, a od
czasu wprowadzenia tej waluty utrzymuje się na poziomie
około 2% w strefie euro. Stabilność cen oznacza, że siła
nabywcza obywateli i wartość ich oszczędności podlegają
lepszej ochronie. Z perspektywy obywateli euro
wyeliminowało koszty wymiany walut na granicach.
Znacznie ułatwiło ono transgraniczne dokonywanie
zakupów i porównywanie cen – w tym zakupów
internetowych – oraz zwiększyło ich przejrzystość, co
pobudziło konkurencję i spowodowało utrzymanie niskich
cen konsumpcyjnych.
Z R O Z U M I E Ć
P O L I T Y K Ę
U N I I
4
E U R O P E J S K I E J
Cele praktyczne i polityczne
Oprócz bezpośrednich korzyści dla obywateli istnieją inne
strategiczne powody posługiwania się jedną walutą.
Jednym z nich jest wspieranie konwergencji gospodarczej,
co oznacza coraz większą integrację gospodarek strefy
euro w miarę upływu czasu. Tworzy to większe bogactwo,
ponieważ pobudza swobodny przepływ towarów i usług
z korzyścią dla handlu, kapitału inwestycyjnego i osób
przemieszczających się w celach rekreacyjnych
i zawodowych.
Oprócz tego, że przynosi wymierne korzyści,
euro jest również potężnym symbolem
jedności i tożsamości europejskiej.
Wprowadzenie euro nie było jedynie decyzją
gospodarczą; była to również decyzja
polityczna podjęta z myślą o większej
integracji europejskiej.
Ten wymiar polityczny został wyrażony
w traktacie z Maastricht z 1993 r.
i przejawiał się utworzeniem unii
gospodarczej i walutowej (UGW) oraz
ustanowieniem Unii Europejskiej
kontynuującej „proces tworzenia coraz
ściślejszego związku między narodami
Europy”. UGW wymagała głębszej integracji
strategii politycznych, a zatem ściślejszej
integracji politycznej.
Znaczące są również korzyści dla przedsiębiorstw: stabilne
stopy procentowe zachęcają przedsiębiorstwa do
większych inwestycji, co z kolei przyczynia się do tworzenia
dobrobytu i miejsc pracy; bez kosztów wymiany walut
uwalniany jest większy kapitał na inwestycje generujące
dochód. Stabilność daje również przedsiębiorstwom
bezpieczeństwo potrzebne do przygotowania
długoterminowych planów i dokonania długoterminowych
inwestycji, które zwiększają konkurencyjność – istotną
zwłaszcza ze względu na globalizację rynków.
Euro przynosi również korzyści całej Europie. Wspiera
globalny handel i zapewnia stabilność waluty, u podstaw
czego stoi duży blok gospodarczy – strefa euro – który jest
odporny na wstrząsy światowe. Ponadto waluta tego
formatu, o takiej sile i stabilności zapewnia Europie
silniejszą pozycję w gospodarce światowej. Wraz z dolarem
amerykańskim euro jest walutą wybieraną w transakcjach
na całym świecie, a strefa euro przyciąga bezpośrednie
inwestycje zagraniczne z innych części świata.
Açores (PT)
Państwa członkowskie UE używające euro (2012)
AT:
BE:
CY:
DE:
EE:
EL:
Austria
Belgia
Cypr
Niemcy
Estonia
Grecja
ES:
FI:
FR:
IE:
IT:
LU:
Hiszpania
Finlandia
Francja
Irlandia
Włochy
Luksemburg
MT:
NL:
PT:
SI:
SK:
Madeira (PT)
Canarias (ES)
Malta
Niderlandy
Portugalia
Słowenia
Słowacja
Guadeloupe (FR)
Guyane
(FR)
LV
Państwa członkowskie UE nieużywające euro
LT:
LV:
PL:
RO:
Litwa
Łotwa
Polska
Rumunia
EE
SE
DK
IE
BG: Bułgaria
CZ: Republika
Czeska
DK: Dania
HU: Węgry
Martinique (FR)
FI
LT
UK
SE: Szwecja
UK: Zjednoczone
Królestwo
NL
PL
DE
BE
LU
CZ
SK
FR
AT
IT
HU
SL
RO
PT
BG
ES
EL
MT
CY
Réunion (FR)
U N I A
G O S P O D A R C Z A
I
W A L U T O W A
O R A Z
UGW – zarządzanie jedną walutą
Decyzja o utworzeniu unii gospodarczej i walutowej została
podjęta przez Radę Europejską w holenderskim mieście
Maastricht w grudniu 1991 r. i została następnie zapisana
w Traktacie o Unii Europejskiej (traktacie z Maastricht).
Unia gospodarcza i walutowa wprowadza UE do
następnego etapu procesu integracji gospodarczej, który
rozpoczął się w latach 50. XX w.
5
E U R O
INFLACJA W STREFIE EURO ZOSTAŁA UTRZYMANA
NA POZIOMIE OKOŁO 2%
5
5
Wprowadzenie
euro
Strefa euro
Od czasu wprowadzenia euro liczba państw
należących do strefy euro wzrosła
z 12 do 17. Jednak do unii gospodarczej
i walutowej należą wszystkie państwa UE.
Celem unii gospodarczej i walutowej jest wspieranie
zrównoważonego i trwałego wzrostu gospodarczego w UE.
Integracja gospodarcza zapewnia większe korzyści,
efektywność wewnętrzną i solidność całej gospodarce UE
oraz gospodarkom poszczególnych państw członkowskich.
To z kolei stwarza szanse stabilności gospodarczej oraz
większego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – są to
rezultaty przynoszące bezpośrednie korzyści obywatelom
UE. W obrębie UGW funkcjonuje kilka strategii politycznych
mających na celu zwiększenie stabilności gospodarczej.
4
3
3
2
W zasadzie wszystkie państwa UE należą do UGW, lecz nie
wszystkie używają euro. Zasadniczo istnieją dwie
przyczyny, dla których niektóre państwa nie używają euro.
Albo na podstawie „klauzuli nieprzystąpienia” zawartej
w traktacie z Maastricht postanowiły one nie uczestniczyć
w trzecim etapie UGW polegającym na przyjęciu euro
(Dania, Zjednoczone Królestwo), albo przed przyjęciem
euro muszą najpierw spełnić określone kryteria
konwergencji. Przed wprowadzeniem euro gospodarka
państwa członkowskiego musi spełniać te kryteria, które
dotyczą stabilności cen i kursu walutowego oraz zdrowych
i stabilnych finansów publicznych. Te kryteria konwergencji
zostały opracowane w celu zapewnienia wystarczającego
przygotowania gospodarki państwa członkowskiego do
przyjęcia jednej waluty.
4
2
1
1
0
0
-1
1990
-1
1995
2000
2005
2010
Roczne zmiany procentowe zharmonizowanego indeksu cen konsumpcyjnych
Średnia inflacja od 1999 r.
Źródło: Eurostat. Dane sprzed 1996 r. oszacowano na podstawie
niezharmonizowanych krajowych indeksów cen konsumpcyjnych.
Polityka pieniężna – która dotyczy stabilności cen i stóp
procentowych – jest prowadzona niezależnie przez
Europejski Bank Centralny (EBC) w strefie euro. Ma ona na
celu utrzymanie stabilnej i niskiej inflacji cen
konsumpcyjnych i osiąga to dzięki ustalaniu stóp
oprocentowania pożyczek bankowych. Głównym celem
polityki pieniężnej EBC jest utrzymanie stabilności cen
i zagwarantowanie wartości euro. W ten sposób dąży ona
do utrzymania wskaźników inflacji na poziomie niższym niż
2% w perspektywie średnioterminowej, lecz zbliżonym do
tej wartości. EBC uważa poziom 2% za wystarczająco niski,
aby gospodarka mogła w pełni korzystać ze stabilności
cen. Ten docelowy wskaźnik inflacji jest również istotny
z punktu widzenia zobowiązania EBC do zapewnienia
odpowiedniego marginesu umożliwiającego uniknięcie
ryzyka deflacji.
Polityka budżetowa – która dotyczy decyzji w sprawie
podatków, wydatków i pożyczek – nadal należy do
kompetencji rządów państw członkowskich. Decyzje
budżetowe podejmowane w państwach członkowskich
mogą jednak wywierać wpływ w całej strefie euro i w całej
UE. Decyzje te muszą być zatem zgodne z regułami
ustalonymi na szczeblu UE, które określają limity długu
i deficytu publicznego.
Inne formy kształtowania polityki gospodarczej – na
przykład decyzje w sprawie rynku pracy, systemu
emerytalno-rentowego i innych dziedzin polityki
w gospodarce – również należą do kompetencji rządów
państw członkowskich i jest koordynowane na szczeblu UE
w ramach semestru europejskiego (zob. rozdział pt. „Czym
zajmuje się UE”).
Z R O Z U M I E Ć
P O L I T Y K Ę
U N I I
E U R O P E J S K I E J
Wszystkie państwa UE należą do UGW, lecz nie wszystkie
używają euro. Unią gospodarczą i walutową zarządza kilka
instytucji unijnych i krajowych, z których każda pełni
odrębną funkcję. Ten proces zarządzania jest znany jako
zarządzanie gospodarcze i przebiega w ramach struktury
instytucjonalnej, która obejmuje poniższe podmioty.
© Getty Images/Thinkstock Images
Zadania poszczególnych instytucji
6
PARLAMENT EUROPEJSKI – wraz z Radą wykonuje
zadanie opracowywania prawodawstwa i sprawuje kontrolę
demokratyczną nad procesem zarządzania gospodarczego.
RADA EUROPEJSKA – szefowie państw lub rządów ze
wszystkich państw UE określają główne kierunki polityki.
RADA – ministrowie finansów ze wszystkich państw UE
koordynują politykę, podejmują decyzje w sprawie
wniosków Komisji i decyzje, które mogą być wiążące dla
poszczególnych państw UE.
EUROGRUPA – ministrowie finansów państw strefy euro
podejmują decyzje w sprawach dotyczących euro.
KOMISJA EUROPEJSKA – proponuje Radzie kierunki
prowadzenia polityki gospodarczej i budżetowej, monitoruje
wyniki i czuwa nad stosowaniem się państw członkowskich
UE do decyzji i zaleceń Rady.
PAŃSTWA UE – ustalają budżety krajowe z zachowaniem
uzgodnionych limitów deficytu i długu, określają własną
politykę strukturalną dotyczącą rynków pracy, emerytur
i rynków kapitałowych oraz wykonują decyzje Rady.
EUROPEJSKI BANK CENTRALNY – niezależnie realizuje
politykę pieniężną strefy euro, której głównym celem jest
stabilność cen.
Europejski Bank Centralny ma wyłączne prawo do
zatwierdzania emisji banknotów euro. Ich wytwarzaniem
zajmują się wspólnie krajowe banki centralne. Monety euro są
emitowane przez państwa UE należące do strefy euro
w ilościach zatwierdzonych przez EBC.
U N I A
G O S P O D A R C Z A
I
W A L U T O W A
O R A Z
E U R O
7
W jaki sposób UE prowadzi działania
w tej dziedzinie
Polityka dotycząca stabilności i wzrostu gospodarczego
W celu zapewnienia stabilności i zapobieżenia
podejmowaniu w jednym państwie decyzji, które mogą
wywołać „efekt rozlania” na inne państwa, polityka
gospodarcza jest częściowo uregulowana na szczeblu UE.
Najważniejszym instrumentem UE służącym do
koordynowania i wytyczania kierunku w kształtowaniu
polityki gospodarczej w państwach członkowskich jest pakt
stabilności i wzrostu. Określa on dwie główne zasady:
• Dług publiczny (kwota pożyczona przez państwo) nie
może przekraczać 60% PKB (całkowita wartość rocznej
produkcji danego państwa). Zaciąganie pożyczek jest
dobrym rozwiązaniem, jeżeli państwo inwestuje
w przyszły wzrost gospodarczy, lecz jeżeli ich kwota jest
zbyt wysoka, mogą one stać się obciążeniem dla rozwoju
gospodarczego.
• Deficyt krajowy (kwota, o którą wydatki przekraczają
dochody w danym roku) nie może być większy niż 3%
PKB. Jeżeli wydatki przekraczają dochody, państwo musi
zaciągać pożyczki, aby wypełnić tę lukę, co powiększa
dług publiczny.
Kształtowanie polityki gospodarczej za pomocą paktu
stabilności i wzrostu zmieniało się w miarę upływu czasu,
tak aby stawić czoło bieżącym wyzwaniom. Taki rozwój
trwa nadal. Zwłaszcza ostatni kryzys gospodarczy sprawił,
że zwrócono uwagę na potrzebę wzmocnienia zarządzania
gospodarczego w UE i w strefie euro.
W UE istnieje unia walutowa, której elementami są jedna
waluta w strefie euro i Europejski Bank Centralny, lecz unia
gospodarcza znajduje się na mniej zaawansowanym
etapie. W miarę upływu czasu rozwój państw UE
następował w sposób zróżnicowany pod względem wzrostu
gospodarczego, inflacji i konkurencyjności i należy podjąć
działania w związku z możliwym „efektem rozlania”
wynikającym z tych rozbieżności oraz zapobiec mu za
pomocą ściślejszej koordynacji gospodarczej. W obecnym
kryzysie szereg państw członkowskich musi stawić czoło
wyzwaniom gospodarczym, co dotyczy przede wszystkim
niektórych państw w strefie euro. Dlatego ostatnio podjęto
konkretne działania w celu zacieśnienia koordynacji polityki
gospodarczej państw członkowskich, wyjścia z kryzysu
i powrotu na ścieżkę stabilności, zatrudnienia i trwałego
wzrostu gospodarczego.
Silniejszy nadzór nad budżetami krajowymi
Pakt stabilności i wzrostu został wzmocniony w grudniu
2011 r., gdy wszedł w życie nowy pakiet przepisów UE. Jest
on również znany jako „sześciopak”, ponieważ zawiera
sześć aktów prawnych, które wzmacniają zarządzanie
gospodarcze w UE.
Za pomocą wzmocnionego paktu stabilności i wzrostu
wprowadzono większą przejrzystość i ściślejszy nadzór
sprawowany przez Komisję nad budżetami krajowymi
państw członkowskich.
• Obecnie funkcjonują surowsze zasady, które zapobiegają
narastaniu nadmiernych deficytów. Jeżeli na przykład
w danym państwie deficyt przekracza limit 3%, państwo
to musi wykazać, że przedsiębierze środki budżetowe
w celu ograniczenia deficytu w perspektywie
średnioterminowej.
• Jeżeli przekroczony zostanie limit długu – określony
w pakcie stabilności i wzrostu limit w wysokości 60%
PKB – państwo członkowskie musi wykazać, że podejmuje
wymierne działania w celu obniżenia poziomu długu
zgodnie z uzgodnionym harmonogramem.
• Na państwa strefy euro, które nie podejmują działań
naprawczych w celu obniżenia poziomu nadmiernego
deficytu i długu, można stopniowo nakładać surowsze
sankcje finansowe, łącznie z obowiązkiem złożenia funduszy
jako gwarancji, a ostatecznie – nałożeniem grzywien.
Komisja Europejska monitoruje wiele różnych wskaźników
gospodarczych w przypadku poszczególnych państw
członkowskich UE w celu potwierdzenia przestrzegania
zasad wzmocnionego paktu stabilności i wzrostu. Regularnie
składa ona sprawozdania dotyczące sytuacji gospodarczej
w państwach UE, a także monitoruje i ocenia tę sytuację
oraz przedstawia zalecenia Eurogrupie i Radzie do Spraw
Gospodarczych i Finansowych, w której skład wchodzą
ministrowie gospodarki i finansów ze wszystkich państw
członkowskich UE. W skład Eurogrupy wchodzą ministrowie
finansów z państw strefy euro; Eurogrupa podejmuje
decyzje w sprawach dotyczących euro i strefy euro.
Jeżeli państwo UE nie przestrzega ustalonych zasad, Komisja
Europejska może wszcząć procedury w celu zaradzenia tej
sytuacji. W ramach pełnienia tej funkcji Komisja wydaje
zalecenia dla Rady. Po ich przyjęciu przez Radę dane państwo
UE musi podjąć działania niezbędne do zapobieżenia
odchyleniom od kierunku wytyczonego w ramach polityki
i – w razie wystąpienia odchyleń – ich skorygowania.
Z R O Z U M I E Ć
P O L I T Y K Ę
U N I I
8
E U R O P E J S K I E J
W celu zaradzenia wcześniejszym niedociągnięciom
w zarządzaniu gospodarczym zasady głosowania w Radzie
nadają obecnie większe znaczenie zaleceniom Komisji
dotyczącym danego państwa. Aby nie doszło do przyjęcia
zalecenia lub wniosku, większość państw UE musi
zagłosować przeciwko niemu. Chociaż jednak aspekty
nadzoru i monitorowania określone we wzmocnionym
pakcie stabilności i wzrostu mają zastosowanie do
wszystkich państw członkowskich UE, sankcje finansowe
można nałożyć wyłącznie na państwa strefy euro.
Zdrowe finanse publiczne
Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w unii
gospodarczej i walutowej, zwany również paktem
fiskalnym, jest traktatem międzyrządowym, który został
podpisany przez 25 państw członkowskich UE w marcu
2012 r. Świadczy on o tym, że państwa członkowskie
wykazują wolę uwzględnienia kultury stabilności
finansowej w swoim ustawodawstwie, i wymaga od nich
utrzymania równowagi lub nadwyżki w budżetach
krajowych. Zasada ta musi zostać włączona do prawa
krajowego, a państwa mają podjąć działania, jeżeli ich
deficyt publiczny przekroczy uzgodnione limity. Traktat
wzmacnia również zasady paktu stabilności i wzrostu,
ponieważ działania naprawcze podejmuje się dzięki niemu
bardziej automatycznie. Traktat ma zastosowanie do
wszystkich sygnatariuszy, przy czym państwa strefy euro
mają większe zobowiązania. Wchodzi on w życie
dnia 1 stycznia 2013 r., po ratyfikacji traktatu przez
co najmniej 12 państw strefy euro.
Przywódcy UE pozytywnie oceniają podpisanie Traktatu
o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w unii gospodarczej
i walutowej przez 25 państw członkowskich w marcu 2012 r.
José Manuel Barroso, przewodniczący Komisji Europejskiej
(po lewej), i Herman Van Rompuy, przewodniczący Rady
Europejskiej (po prawej).
Warto wiedzieć
–– W 2011 r. państwa UE należące do strefy
euro odnotowały niższy deficyt
w budżetach państwowych (4,1% PKB)
niż Stany Zjednoczone (9,6% PKB)
i Japonia (8,2% PKB).
–– W 2011 r. państwa UE należące do strefy
euro odnotowały niższy dług publiczny
(87% PKB) niż Stany Zjednoczone
(102,9% PKB) i Japonia (229,8% PKB).
System wczesnego ostrzegania
o zakłóceniach równowagi
makroekonomicznej
Zasięg kryzysu gospodarczego w niektórych państwach UE
ujawnił, że potrzebny jest bardziej przyszłościowy nadzór
w celu zapobieżenia rozbieżnościom gospodarczym między
ich gospodarkami, a zwłaszcza różnicom pod względem
konkurencyjności – zdolności danego państwa do
pomyślnego sprzedawania produktów i usług na rynku
krajowym i zagranicznym.
Za pomocą pakietu ustawodawczego z grudnia 2011 r.
wprowadzono procedurę dotyczącą zakłóceń równowagi
makroekonomicznej jako nowy mechanizm służący do
wykrywania zakłóceń równowagi w gospodarkach państw
członkowskich znacznie wcześniej niż dotychczas. Polega
ona na szczegółowym monitorowaniu gospodarek
krajowych i ostrzeganiu instytucji UE o potencjalnych
przyszłych problemach.
W ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi
makroekonomicznej stosuje się tabelę wskaźników, na
podstawie której obserwowanych jest 10 wskaźników
gospodarczych, takich jak udział w rynku eksportowym,
koszty pracy, zadłużenie sektora prywatnego i ceny
nieruchomości mieszkalnych. W ramach tego systemu
wczesnego ostrzegania Komisja wykrywa ewentualne
oznaki potencjalnych zakłóceń równowagi
makroekonomicznej, które wymagają gruntownego
przeglądu. Możliwe są trzy wyniki takiego przeglądu:
© European Union
1) sytuacja nie stwarza problemów: procedura zostaje
wstrzymana;
2) występują zakłócenia równowagi: Komisja przedstawia
zalecenia w ramach europejskiego semestru;
3) występują poważne zakłócenia: Komisja zaleca, aby
Rada oświadczyła, że występuje nadmierne zakłócenie
równowagi, i przyjęła zalecenia dla państwa UE
dotyczące naprawy sytuacji na podstawie jasnego
planu działań określającego najważniejsze etapy w celu
przywrócenia równowagi w jego gospodarce.
U N I A
G O S P O D A R C Z A
I
W A L U T O W A
O R A Z
9
© Reuters/BSIP
Przykładami takich zakłóceń równowagi są podwyżki płac,
którym nie towarzyszy wzrost wydajności, lub szybki
wzrost cen nieruchomości mieszkalnych. W razie
niepodjęcia działań naprawczych wobec państwa strefy
euro można ostatecznie zastosować sankcje finansowe,
takie jak sankcje przewidziane we wzmocnionym pakcie
stabilności i wzrostu.
E U R O
Reformy strukturalne wspierające
konkurencyjność
Również w 2011 r. państwa strefy euro uzgodniły szereg
środków w ramach paktu na rzecz euro. Odzwierciedla to
głębszą współzależność ich gospodarek i zamiar
zwiększenia koordynacji krajowych polityk gospodarczych.
Do paktu przystąpiło również sześć państw spoza strefy
euro, a mianowicie Bułgaria, Dania, Łotwa, Litwa, Polska
i Rumunia.
Głównym celem paktu jest poprawa konkurencyjności i tym
samym umożliwienie osiągnięcia wyższego poziomu
wzrostu gospodarczego i konwergencji gospodarczej
w uczestniczących państwach członkowskich UE.
Koncentruje się on na obszarach polityki, które należą
głównie do kompetencji samych państw członkowskich,
takich jak konkurencyjność, zatrudnienie i stabilne finanse
publiczne. Uczestniczące państwa UE są zobowiązane do
podjęcia konkretnych działań w ciągu następnych
12 miesięcy na podstawie wskaźników i zasad
określonych w pakcie.
Pakt na rzecz euro (pakt euro plus)
Pakt euro plus jest istotnym narzędziem
służącym do powiązania polityki
gospodarczej i budżetowej z innymi
obszarami polityki, które są bliższe
codziennej działalności gospodarczej, takimi
jak polityka dotycząca przemysłu,
kształcenia oraz badań i rozwoju.
Zapory służące ochronie stabilności
finansowej
Pod koniec 2009 r. i na początku 2010 r. niektóre państwa
strefy euro zaczynały mieć problemy z finansowaniem
dłużnym. Niepewność na rynku spowodowała, że zwykłe
działania pożyczkowe państwa stały się kosztowne,
a ostatecznie niemożliwe. W tym czasie państwa UE
zareagowały szybko, wprowadzając tzw. zaporowe środki
budowania zaufania w celu pomocy w finansowaniu długu
państw mających tymczasowe trudności w pożyczaniu
środków od rynków finansowych.
Unia Europejska podejmuje działania w celu zreformowania
i wzmocnienia swojego sektora usług finansowych.
Europejski mechanizm stabilizacji finansowej umożliwia
Komisji Europejskiej zaciągnięcie pożyczek na maksymalną
ogólną kwotę wynoszącą 60 mld euro od rynków
finansowych w imieniu UE w celu udzielenia pożyczki
państwu UE znajdującemu się w trudnej sytuacji. Państwa
otrzymujące pożyczki muszą przedstawić program
dostosowań makroekonomicznych służący przywróceniu
zaufania rynków finansowych do ich zdolności do spłaty
długów i przywróceniu długoterminowej konkurencyjności.
Europejski Instrument Stabilności Finansowej jest
funduszem pomocy w sytuacjach kryzysowych o efektywnej
zdolności udzielania pożyczek w kwocie 440 mld euro
państwom strefy euro znajdującym się w trudnej sytuacji.
W jego ramach na rynkach finansowych gromadzone są
fundusze, które są zabezpieczone gwarancjami państw
strefy euro. Pomoc jest udzielana danemu państwu pod
ścisłymi warunkami na podstawie programu dostosowań
gospodarczych. Postępy w zakresie realizacji uzgodnionych
reform regularnie ocenia grupa ekspertów, zwana trojką,
w której skład wchodzą pracownicy Komisji Europejskiej,
Europejskiego Banku Centralnego i Międzynarodowego
Funduszu Walutowego (MFW).
Ponieważ te dwa zabezpieczenia finansowe zostały
utworzone jako środki tymczasowe, jesienią 2012 r. państwa
strefy euro utworzyły nowe, stałe zabezpieczenie
finansowe – Europejski Mechanizm Stabilności (EMS).
Stanowi on obecnie podstawowy element zapory europejskiej
i integralną część całościowej strategii UE mającej na celu
zapewnienie stabilności finansowej w strefie euro. Jego
zdolność udzielania pożyczek ustalono obecnie na 500 mld
euro, a warunkowa pomoc finansowa będzie dostępna dla
tych państw, które ratyfikowały traktat o stabilności,
koordynacji i zarządzaniu. Europejski Mechanizm Stabilności
uzupełnia zatem wzmożony nadzór, ponieważ umożliwia
udzielenie warunkowej pomocy finansowej państwom strefy
euro, jeżeli zajdzie taka potrzeba.
Te instrumenty „zaporowe” nie tylko zaradziły
bezpośrednim trudnościom, które niektóre państwa miały
ze spłatą długów, lecz również zwiększyły zaufanie rynków
finansowych i pomogły w zapewnieniu stabilności
finansowej całej strefy euro.
Z R O Z U M I E Ć
P O L I T Y K Ę
U N I I
10
E U R O P E J S K I E J
Czym zajmuje się UE
W jaki sposób UE koordynuje podejmowanie decyzji
gospodarczych
Istotnym wnioskiem wyciągniętym z kryzysu finansowego
jest potrzeba lepszej koordynacji kształtowania polityki
gospodarczej w UE. Rządy europejskie uznają, że muszą
wspólnie ponosić odpowiedzialność gospodarczą
i polityczną, ponieważ ich gospodarki są w dużym stopniu
współzależne, zwłaszcza w przypadku państw strefy euro.
Założeniami są współpraca i długoterminowe rozwiązania
zamiast prowizorycznych ustaleń dokonywanych na
podstawie krótkoterminowych celów.
Aby to osiągnąć, w 2010 r. uzgodniono nowe podejście do
nadzoru i koordynacji – europejski semestr. W jego
ramach funkcjonuje ścisły roczny harmonogram
gromadzenia, analizowania i oceny wielu różnych
wskaźników gospodarczych. Europejski semestr jest
procesem pluralistycznym, w którym biorą udział
wszystkie instytucje europejskie zajmujące się
kształtowaniem polityki gospodarczej oraz rządy
i parlamenty narodowe państw UE. Zapewnia on
promowanie przez państwa członkowskie trwałej
konkurencyjności i tworzenia miejsc pracy. Harmonogram
rocznego europejskiego semestru przedstawiono na
wykresie, a poniżej podano jego najważniejsze etapy:
MIĘDZY KOŃCEM POPRZEDNIEGO ROKU
A STYCZNIEM – Komisja Europejska rozpoczyna semestr
publikacją rocznej analizy wzrostu gospodarczego, w której
przedstawione są proponowane priorytety UE na najbliższy
rok, w tym polityka gospodarcza i budżetowa oraz reformy
potrzebne do zapewnienia stabilności i wzrostu
gospodarczego.
MARZEC – Parlament Europejski i ministrowie rządów na
posiedzeniu w Radzie Unii Europejskiej omawiają
propozycje przedstawione w rocznej analizie wzrostu
gospodarczego. Na wiosennym posiedzeniu Rady
Europejskiej przywódcy państw UE wydają oparte na nich
wskazówki dotyczące polityki krajowej.
KWIECIEŃ – państwa UE przyjmują i przedstawiają swoje
krajowe programy reform dotyczące pobudzenia wzrostu
gospodarczego i zatrudnienia oraz programy stabilności
lub konwergencji dotyczące zapewnienia zdrowych
finansów publicznych.
HARMONOGRAM EUROPEJSKIEGO SEMESTRU
Wskazówki w zakresie polityki dla UE i strefy euro
Koniec
poprzedniego
roku
Komisja
Europejska
Luty
Marzec
Nadzór nad poszczególnymi państwami
Kwiecień
Roczna analiza
wzrostu
gospodarczego
Maj
Czerwiec
Lipiec
Wskazówki w zakresie polityki
zawierające zalecenia
dla poszczególnych krajów
Rada
Unii Europejskiej
Debata
i wytyczenie
kierunków
Parlament
Europejski
Debata
i wytyczenie
kierunków
Rada
Europejska
Państwa
członkowskie
Finalizacja
i przyjęcie
wskazówek
Wiosenne
posiedzenie
Rady Europejskiej
Zatwierdzenie
wskazówek
Przyjęcie krajowych programów reform
oraz programów stabilności i konwergencji
Celem europejskiego semestru jest wzmocnienie zarządzania gospodarczego za pomocą lepszej koordynacji
kształtowania krajowej polityki gospodarczej w UE.
Decyzje
podejmowane
jesienią na szczeblu
krajowym
U N I A
G O S P O D A R C Z A
I
W A L U T O W A
O R A Z
CZERWIEC – po majowej ocenie krajowych programów
reform oraz programów stabilności i konwergencji Komisja
wydaje szczegółowe zalecenia dla poszczególnych państw
UE. Są one następnie omawiane przez Radę Europejską
w czerwcu.
LIPIEC – zalecenia dla poszczególnych państw UE zostają
oficjalnie przyjęte przez ministrów rządów na posiedzeniu
Rady Unii Europejskiej. Na podstawie tych zaleceń każde
państwo następnie sporządza własny budżet do
przedstawienia parlamentom narodowym.
Zapewnienie stabilności
Państwa strefy euro przedstawiają programy stabilności,
w których określają swoją indywidualną sytuację
budżetową w porównaniu z zasadami paktu stabilności
i wzrostu i pokazują oczekiwany sposób jej rozwoju w ciągu
następnych trzech lat. Podane są również podstawowe
założenia gospodarcze umożliwiające ocenę odporności
programu na wydarzenia zewnętrzne. Wszystkie państwa
UE spoza strefy euro przedstawiają programy
konwergencji, które zawierają takie same informacje,
i umożliwiają także nadzór nad sposobem konwergencji ich
gospodarek z gospodarkami strefy euro. Programy
stabilności i konwergencji stanowią istotną część elementu
nadzoru zarządzania gospodarczego w UE oraz pozwalają
na uzyskanie informacji o innych państwach UE i stanowią
podstawę zaleceń dotyczących ulepszeń.
Zapewnienie wzrostu gospodarczego
Krajowe programy reform są dokumentami politycznymi
określającymi trzyletnią strategię, aktualizowanymi co roku
i opisującymi działania potrzebne do pobudzenia wzrostu
gospodarczego i zatrudnienia. Dotyczą one działań
krajowych w dziedzinach kształcenia, zatrudnienia, badań
i rozwoju oraz opieki społecznej. W każdym krajowym
programie reform wyznacza się jasne cele: w zakresie
zwalczania bezrobocia, podnoszenia poziomu umiejętności
pracowników, inwestycji w badania i rozwój (jako odsetka
PKB) lub ograniczenia liczby osób przedwcześnie kończących
naukę, a także określa się działania podejmowane w celu ich
osiągnięcia. Programy te są najważniejszymi instrumentami
wytyczającymi kierunki działań mających na celu uczynienie
gospodarek krajowych bardziej konkurencyjnymi, bardziej
zrównoważonymi i bardziej sprzyjającymi włączeniu
społecznemu wszystkich obywateli.
E U R O
11
Co się dzieje, gdy naruszane są zasady?
Wzmocniony pakt stabilności i wzrostu umożliwia
podejmowanie bardziej zdecydowanych działań
zapobiegawczych, które mają na celu zapobieżenie
powstaniu nadmiernego deficytu w państwach UE, a tym
samym popełnieniu poważnych błędów w strategii
politycznej. Funkcja zapobiegawcza paktu stabilności
i wzrostu oznacza, że państwa członkowskie muszą czynić
znaczące postępy w zakresie osiągania
średnioterminowych celów budżetowych.
Jeżeli w danym państwie UE występuje jednak deficyt
publiczny lub dług publiczny na poziomie przekraczającym
pułap określony w pakcie stabilności i wzrostu,
uruchamiana jest procedura nadmiernego deficytu. Jeżeli
podczas oceny programów stabilności i konwergencji
w ramach europejskiego semestru Komisja stwierdzi, że
doszło do przekroczenia limitów określonych w pakcie
stabilności i wzrostu i że nie jest to zdarzenie tymczasowe
lub wyjątkowe, składa Radzie wniosek o wszczęcie
procedury nadmiernego deficytu wobec danego państwa
członkowskiego. W tym przypadku zgodnie ze ścisłym
harmonogramem Rada przedstawia temu państwu
zalecenia i ustala terminy podjęcia działań naprawczych,
aby z czasem obniżyć poziom deficytu lub długu do limitów
określonych w pakcie stabilności i wzrostu.
Procedura nadmiernego deficytu oznacza, że
podejmowanie decyzji gospodarczych, zwłaszcza w strefie
euro, jest przedmiotem wspólnego zainteresowania. Daje
ona każdemu państwu UE pewność, że zasadą jest
rozważne kształtowanie polityki, że istnieją mechanizmy
służące do wykrywania i korygowania rozbieżności
względem wspólnych zasad oraz że dobremu zarządzaniu
gospodarczemu w kraju nie zagrozi rozrzutność w innych
państwach. Jeżeli jednak państwo strefy euro nie
przeprowadzi zalecanych działań naprawczych, można
zastosować sankcje finansowe.
Ponadto jeżeli państwo UE wykazuje poważne zaburzenia
równowagi makroekonomicznej, może zostać wszczęta
procedura dotycząca nadmiernego zakłócenia równowagi.
To państwo członkowskie będzie musiało przedstawić plan
działań naprawczych wraz z jasnym planem działań
i terminami wykonania działań naprawczych. W razie
niepodjęcia działań naprawczych na państwa strefy euro
można ostatecznie nałożyć sankcje finansowe.
Z R O Z U M I E Ć
P O L I T Y K Ę
U N I I
12
E U R O P E J S K I E J
Gospodarka UE – większa kontrola, większy wzrost
gospodarczy, wychodzenie z kryzysu
Obecnie europejski semestr jest instrumentem
zapewniającym to, że kształtowanie polityki gospodarczej
w Unii lepiej służy zaspokojeniu potrzeb obywateli i jednej
walucie – euro. Sprawia on, że decyzje w sprawie polityki
gospodarczej – zarówno na szczeblu UE, jak i w państwach
członkowskich – są lepiej zintegrowane i zgodne ze
wspólną wizją polityki UE dotyczącej wzrostu
gospodarczego i zatrudnienia, którą jasno określono
w strategii „Europa 2020”. Wyzwanie, któremu zamierzają
sprostać unijni i krajowi politycy, przedstawiono na
poniższym wykresie, który pokazuje wzrost PKB w UE
w ostatnich latach.
Wideo Komisji Europejskiej objaśniające mechanizmy kryzysu
finansowego i gospodarczego oraz reakcję UE na tę sytuację:
w jaki sposób Unia Europejska znalazła rozwiązania
pozwalające zmierzyć się z kryzysem finansowym, w jaki
sposób wzmacnia unię gospodarczą i walutową oraz w jaki
sposób toruje to drogę do unii politycznej.
ROCZNY WZROST PKB W 27 PAŃSTWACH UE
105
Indeks (2007) = 100
100
Wzmocnienie sektora finansowego
95
90
85
80
’00
’01
’02
’03
’04
’05
’06
’07
’08
’09
’10
’11
’12
Źródło: Komisja Europejska.
Stałemu wzrostowi gospodarczemu od czasu
wprowadzenia euro towarzyszył wzrost zatrudnienia
i standardu życia obywateli UE. Kryzys gospodarczy, który
rozpoczął się w 2008 r., spowodował gwałtowne
spowolnienie wzrostu, a także spadek zatrudnienia.
Faktycznie od czasu wybuchu kryzysu doszło do utraty
wielu spośród milionów miejsc pracy utworzonych w UE do
2008 r. Celem nowych ram zarządzania gospodarczego
wdrażanych za pomocą europejskiego semestru jest
zapewnienie rosnącej tendencji w przypadku wzrostu
gospodarczego, zwiększenie zatrudnienia i lepszej ochrony
gospodarki UE przed takimi kryzysami w przyszłości.
Źródła kryzysu nie pojawiły się nagle, lecz powstawały przez
wiele lat. Prawdą jest, że kryzys gospodarczy i finansowy
wywołało pierwotnie pęknięcie bańki na rynku kredytów
hipotecznych subprime w Stanach Zjednoczonych, czego
kulminacją był upadek banku inwestycyjnego Lehman
Brothers we wrześniu 2008 r. Zakłócenia równowagi, które
narastały w strefie euro przed wybuchem kryzysu –
nagromadzenie się w niektórych państwach członkowskich
znacznych długów i deficytów publicznych, zakłócenia
równowagi makroekonomicznej w połączeniu z coraz
większymi różnicami pod względem konkurencyjności –
bardzo jednak utrudniły niektórym państwom członkowskim
UE skuteczne sprostanie kryzysowi finansowemu
i pojawiającemu się jednocześnie kryzysowi
zadłużeniowemu. W tej sytuacji wiele banków europejskich
stanęło w obliczu poważnych trudności. Powstało błędne
koło, w którym banki przestały udzielać sobie nawzajem
pożyczek, co spowodowało niedobór kredytu, który z kolei
doprowadził do kryzysu zaufania, a zatem do ograniczenia
międzybankowej działalności pożyczkowej.
Wiele europejskich rządów musiało udzielić dużym bankom
pilnego wsparcia finansowego na ogromną i niespotykaną
wcześniej skalę w celu ocalenia ich przed upadłością. Pod
koniec 2009 r. i na początku 2010 r. niektóre państwa
strefy euro zaczynały mieć problemy z finansowaniem
dłużnym i musiały zaoferować inwestorom wyższe
oprocentowanie (tzw. kryzys zadłużeniowy).
U N I A
G O S P O D A R C Z A
I
W A L U T O W A
O R A Z
W latach 2008–2012 rządy europejskie
udzieliły bankom wsparcia finansowego,
głównie w formie gwarancji i zastrzyków
kapitałowych, w celu zapobieżenia upadkowi
systemu bankowego. Wsparcie to osiągnęło
maksymalną wartość 1540 mld euro
i obniżyło się do 1050 mld euro
w czerwcu 2012 r.
13
E U R O
KOSZTY ZACIĄGANIA POŻYCZEK PRZEZ RZĄDY W PIĘCIU
PAŃSTWACH UE
%
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
’07
W obliczu najgorszego kryzysu od pokolenia rządy
i instytucje europejskie współpracowały w celu sprostania
najpilniejszym wyzwaniom kryzysu zadłużeniowego (takim
jak niezdolność Irlandii, Grecji i Portugalii do uzyskania
dostępu do rynków obligacji) i wprowadziły środki służące
zapobieganiu takim kryzysom w przyszłości. Jasne jest, że
bez stabilnego sektora bankowego i kontroli nad długiem
publicznym istnieją niewielkie szanse na przywrócenie
wzrostu gospodarczego. Bez stabilności nie ma zaufania.
Bez zaufania natomiast nie osiągniemy wzrostu
gospodarczego, nie stworzymy nowych miejsc pracy ani nie
zwiększymy dobrobytu.
W celu zreformowania i wzmocnienia sektora usług
finansowych w UE utworzono nowe organy
ogólnoeuropejskie mające sprawować ściślejszy nadzór
nad instytucjami finansowymi w UE. W celu
niedopuszczenia do tego, by sprawnie działające banki
zostały poszkodowane ze względu na udzielanie pomocy
bankom znajdującym się w trudnej sytuacji, Komisja
Europejska nadzorowała ratowanie banków na ogromną
skalę przez państwa członkowskie na podstawie przepisów
UE dotyczących pomocy państwa, a Europejski Urząd
Nadzoru Bankowego nadzorował coroczne testy warunków
skrajnych w celu oceny odporności 90 banków o znaczeniu
systemowym w 21 państwach na potencjalne wstrząsy
finansowe.
Ostrzeżenie dotyczące rozbieżności
Istotnym czynnikiem umożliwiającym zapobieżenie
kryzysowi w przyszłości jest zwiększenie integracji
gospodarek państw UE. Chociaż nieprzestrzeganie zasad
paktu stabilności i wzrostu przyczyniło się do pogłębienia
kryzysu w Europie, w jego wyniku zwrócono również uwagę
na potrzebę większej konwergencji między gospodarkami
UE. Poniższy wykres pokazuje, że w okresie po
wprowadzeniu euro do początku kryzysu koszty zaciągania
pożyczek przez rządy państw strefy euro były stosunkowo
niskie i dosyć podobne. W tym czasie nadal jednak
powiększały się zakłócenia równowagi w niektórych
państwach członkowskich i rozbieżności między państwami
strefy euro.
’08
Niemcy
’09
Francja
’10
Irlandia
’11
Portugalia
’12
Grecja
10-letni dochód z obligacji skarbowych
Źródło: Komisja Europejska.
W czasie kryzysu w latach 2009 i 2010 koszty zaciągania
pożyczek szybko się zróżnicowały, ponieważ rynki
finansowe zwątpiły w stabilność budżetową
i konkurencyjność niektórych państw UE. W przypadku
niektórych z tych państw oprocentowanie obligacji
państwowych stało się tak wysokie, że nie mogły one już
zaciągać pożyczek na rynkach finansowych. W związku
z tym, chociaż na pierwszy rzut oka wydawało się, że przed
kryzysem istniała konwergencja gospodarcza, szybko stało
się jasne, że było to spojrzenie powierzchowne. Kryzys
ujawnił stosunkowo duże rozbieżności między
gospodarkami strefy euro, co bardzo utrudniło niektórym
z nich skuteczną reakcję. Rozbieżności te stwierdzono
w takich obszarach jak wydajność siły roboczej i ogólna
konkurencyjność gospodarcza. Z tego powodu tak istotne
są procedura dotycząca zakłóceń równowagi
makroekonomicznej i ustalenia poczynione w ramach
paktu euro plus, ponieważ zwiększają one zakres nadzoru
gospodarczego na szczeblu UE tak, aby obejmował on
właśnie te obszary gospodarek krajowych, oraz służą do
monitorowania powstawania i skali takich rozbieżności.
Z R O Z U M I E Ć
P O L I T Y K Ę
U N I I
14
E U R O P E J S K I E J
Lepsza ochrona obywateli i konsumentów
Przykładem na to, jak procedura dotycząca zakłóceń
równowagi makroekonomicznej przyczynia się do większej
stabilności, jest wskaźnik cen nieruchomości mieszkalnych.
W ciągu dziesięciolecia, w którym UE przygotowywała się
do wprowadzenia euro, w państwach UE oprocentowanie
kredytów hipotecznych spadło, a więc obniżył się
miesięczny koszt zakupu nieruchomości mieszkalnej.
W wyniku braku kontroli spowodowało to jednak z kolei
szybki wzrost cen nieruchomości mieszkalnych
w niektórych pastwach UE, który w niektórych przypadkach
wyniósł ponad 30% rocznie, oraz prężny rozwój
budownictwa. Kiedy nadszedł kryzys finansowy, wiele
gospodarstw domowych znalazło się w sytuacji dużego
zadłużenia, podobnie jak wiele przedsiębiorstw
budowlanych, co spowodowało szybki spadek cen,
zamknięcie przedsiębiorstw i utratę miejsc pracy.
W procedurze dotyczącej zakłóceń równowagi
makroekonomicznej jako jeden ze wskaźników
gospodarczych uwzględnia się wzrost cen nieruchomości
mieszkalnych w stosunku do ogólnych wydatków
gospodarstw domowych i jeżeli w którymkolwiek państwie
członkowskim UE przekroczy on 6% w skali roku,
uruchamiane jest ostrzeżenie. Dzięki zastosowaniu tego
wskaźnika w ramach procedury dotyczącej zakłóceń
równowagi makroekonomicznej dokonuje się pomiaru
ważnego czynnika zadłużenia sektora prywatnego, który
może zwiększyć narażenie gospodarki na wstrząsy
gospodarcze. Podejmując działania w celu zachowania
tego limitu, państwo członkowskie może pomóc chronić
swoją gospodarkę – i całą gospodarkę UE – przed takimi
wstrząsami.
Pobudzenie konkurencyjności w skali
światowej
Innym przykładem sposobu, w jaki procedura dotycząca
zakłóceń równowagi makroekonomicznej śledzi wyniki
gospodarcze, jest wskaźnik udziału w handlu światowym.
Unia Europejska jest jednym z głównych partnerów
handlowych na rynkach światowych, ponieważ jej czołową
pozycję wspiera jedna waluta i jednolity rynek. Handel jest
istotny z punktu widzenia wzrostu gospodarczego,
powodzenia przedsiębiorstw w UE oraz zapewnienia
wysokiego poziomu zatrudnienia i lepszych miejsc pracy
dla unijnych obywateli. Ponadto światowy handel UE jest
istotny ze względów politycznych – Unia Europejska jest
ważnym światowym partnerem handlowym, a zatem ma
znaczenie i głos w sprawach światowych, zwłaszcza
w Światowej Organizacji Handlu, lecz również na wielu
innych arenach międzynarodowych i w państwach trzecich.
REALNY WZROST PKB W UE W PORÓWNANIU Z INNYMI
GOSPODARKAMI POZA UE
%
8
Prognoza
7
6
5
4
3
2
1
0
2010
UE
2011
Gospodarki zaawansowane spoza
UE, w tym takie państwa, jak
Stany Zjednoczone, Kanada i Japonia.
2012
2013
Kraje wschodzące i rozwijające się,
w tym takie państwa, jak Brazylia,
Rosja, Chiny i Indie.
Źródło: Komisja Europejska. W 2012 r. prognozowany
wzrost gospodarczy w UE miał być zerowy.
W ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi
makroekonomicznej Komisja Europejska obserwuje zmiany
udziału w eksporcie poszczególnych państw UE do państw
spoza UE. Wskaźnik ten mierzy ten udział jako zmianę
sumy wywożonych towarów i usług uśrednionej w okresie
pięciu lat. Oczywiście wywóz niektórych państw jest
większy niż innych, lecz szybka zmiana tego udziału
mogłaby oznaczać obniżenie się konkurencyjności państwa
na rynkach światowych. Progiem wymaganym do
uruchomienia ostrzeżenia jest spadek o co najmniej 6%.
U N I A
G O S P O D A R C Z A
I
W A L U T O W A
O R A Z
E U R O
15
Perspektywy
Przyszłościowa polityka na rzecz długoterminowej
stabilności i długoterminowego wzrostu gospodarczego
Podstawową przyczyną kryzysu gospodarczego były
również narastające w czasie znaczne i trwałe zakłócenia
równowagi gospodarczej. Nie tylko spowodowały one duże
trudności dla pojedynczych państw UE, lecz również
wywołały ogromny „efekt rozlania” w odniesieniu do
stabilności gospodarczej w strefie euro i całej Unii
Europejskiej. Wyraźnie pokazało to stopień współzależności
strefy euro i gospodarek UE.
Wzmocniony pakt stabilności i wzrostu oraz procedura
dotycząca zakłóceń równowagi makroekonomicznej –
którymi zarządza się w ramach europejskiego semestru –
mają na celu zapewnienie wykrywania problemów
w przyszłości przed ich powstaniem oraz podjęcie działań
naprawczych. Oznaczają one pogłębienie i zwiększenie
zakresu zarządzania gospodarczego w Europie.
Współpraca w zakresie rozwiązywania bieżących problemów
gospodarczych Europy jest najlepszym sposobem osiągnięcia
trwałego wzrostu gospodarczego i utworzenia trwałych miejsc
pracy we wszystkich państwach UE.
• POGŁĘBIENIE: ponieważ wzmocniony pakt stabilności
i wzrostu, wraz z traktatem o stabilności, koordynacji
i zarządzaniu, wprowadza większą precyzję
w wykrywaniu deficytów budżetowych i poziomów
nadmiernego długu oraz w zapobieganiu im
w państwach UE.
• ZWIĘKSZENIE ZAKRESU: ponieważ procedura dotycząca
zakłóceń równowagi makroekonomicznej zwiększa zakres
nadzoru nad gospodarkami państw członkowskich poprzez
uwzględnienie szeregu wskaźników, które mogą ostrzegać
decydentów o rodzących się zagrożeniach mogących
wymagać szybkiej reakcji.
Ponadto rola koordynacji w zarządzaniu kształtowaniem
polityki w UE jest również większa – państwa członkowskie
są obecnie zobowiązane do wywierania na siebie
wzajemnych nacisków w celu zapewnienia traktowania
niepokojących zdarzeń w poszczególnych gospodarkach
jako wspólnej sprawy. Współpraca w zakresie
rozwiązywania bieżących problemów gospodarczych
Europy jest najlepszym sposobem tworzenia trwałych
miejsc pracy i zapewnienia przyszłego dobrobytu we
wszystkich państwach UE.
© Reuters/DPA
P O L I T Y K Ę
U N I I
16
E U R O P E J S K I E J
Te nowe ramy zarządzania gospodarczego są
wprowadzane w kontekście strategii „Europa 2020” –
strategii Unii Europejskiej na rzecz wzrostu gospodarczego
w bieżącym dziesięcioleciu. Polityka gospodarcza ma
istotne znaczenie z punktu widzenia ambitnego celu, jakim
jest zapewnienie obywatelom UE inteligentnego, trwałego
wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu
społecznemu. Zatem przyszłym zadaniem zarządzania
gospodarczego jest ustalenie warunków sprzyjających
stabilnemu wzrostowi, który:
• będzie wspierać konkurencyjność między przedsiębior
stwami w UE, aby pomóc im w konkurowaniu na skalę
światową, rozwijaniu działalności i tworzeniu miejsc
pracy,
• zwiększy zatrudnienie za pomocą środków służących
tworzeniu miejsc pracy,
• zapewni stabilne finanse publiczne w celu ochrony
emerytur i systemów opieki społecznej oraz
W ciągu najbliższych lat nastąpi prawdopodobnie również
jeszcze większa integracja strefy euro. Wymaga to:
• unii fiskalnej w celu zapewnienia zdrowych finansów
publicznych w Europie i mechanizmów solidarności na
wypadek sytuacji kryzysowych,
• unii bankowej w celu zapewnienia silniejszego nadzoru
nad rynkami finansowymi oraz
• pogłębionej unii gospodarczej o ukierunkowanych
inwestycjach w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego
i konkurencyjności.
Przeniesienie większej liczby decyzji w sprawie polityki
finansowej, budżetowej i gospodarczej na szczebel
europejski wymaga również silniejszych mechanizmów
sankcjonujących wspólnie podjęte decyzje oraz
zapewnienia niezbędnej odpowiedzialności demokratycznej
i uczestnictwa politycznego; podsumowując – wymaga to
prawdziwej unii politycznej.
• umocni stabilność finansową w celu ochrony gospodarek,
miejsc pracy i dobrobytu przed wstrząsami
zewnętrznymi.
Dodatkowe informacje
XX Ogólne informacje dotyczące spraw gospodarczych i finansowych UE:
http://ec.europa.eu/economy_finance/index_en.htm
XX Informacje na temat Europejskiego Banku Centralnego: http://www.ecb.int
XX Wideo „Emerging stronger from the crisis: the European vision” [Wyjście z kryzysu silniejszym: wizja
europejska]: http://www.youtu.be/0B3zNcFYqj0
XX Masz pytanie na temat UE?
Odpowie na nie Europe Direct: 00 800 6 7 8 9 10 11
http://europedirect.europa.eu
ISBN 978-92-79-23937-3
doi:10.2775/38184
NA-70-12-001-PL-C
Z R O Z U M I E Ć
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)